توجهی که مرهم زخم باشد و از ویرانی و تخریب آن جلوگیری کند. کشف بخشی از خط آهن ماشین دودی در ری در ۲سال اخیر به مزاج ری‌نشینان و تهرانی‌ها خوش آمد و این روزها با گردگیری خاطره‌ها یادی از ایام می‌کنند تا شاید برای مسئولان در واپسین ماه‌های قرن حاضر سراغی از احوال تاریخ ری در دوره قاجار بگیرند. تحول اثرگذار اجتماعی ماشین دودی در دوره قاجار در ری و اقدامات این چند روز اخیر بهانه‌ای شد تا دقایقی با «حسن خلیل‌آبادی» عضو شورای اسلامی شهر تهران، ری و شمیرانات درباره ماشین دودی به‌عنوان نماد ری گفت‌وگویی کوتاه داشته باشیم.
بازگشت لوکوموتیو قدیمی ماشین دودی به ریل اصلی خودش چقدر می‌تواند در تقویت و معرفی هویت شهرری تأثیرگذار باشد؟
ماشین دودی برای مردم ری دنیایی از خاطره است که کشف ریل قدیمی و بازگشت لوکوموتیو همه اهالی را با سفری تاریخی به روزهای جوانی‌شان برد. وجود این ماشین روی ریل خودش مثل پیدا شدن ۲گمشده است و با در کنار هم قرارگرفتن آنها می‌توان گفت نماد ری از دوره قاجارها همین ماشین دودی است. روزگاری که همه نقل و انتقالات مسافری با مال‌ها، کالسکه و درشکه بود، به یکباره ریل‌های آهنی روی زمین‌های کشاورزی و بیابان‌ها نشست و باعث شگفتی اهالی ری، تهران و ایرانی‌ها شد. آوازه‌اش در همه ایران پیچیده بود و هنوز خیابان‌کشی‌ها تعریف واحدی نداشت که ریل‌گذاری صورت گرفت. بنابراین بازگشت بقایای لوکوموتیو قدیمی به ریل زنگ زده و فرسوده به‌طور حتم نقش مؤثری در احیا و تقویت دوباره داشته‌های تاریخی ری دارد و نمی‌توان آن را کتمان کرد.
اگر لوکوموتیو در ایستگاه مترو باقی می‌ماند، بهتر از قرار گرفتن در خیابان فداییان اسلام نبود؟
اهالی ری در دهه۸۰ بار دیگر بعد از ماشین دودی شاهد افتتاح و راه‌اندازی ایستگاه مترو بودند و روزانه زائران و گردشگرانی که با مترو به ری می‌آمدند، در کنار ماشین دودی عکس می‌گرفتند. با این وجود این لوکوموتیو متعلق به این ریل آهنی است. هر چند تردد شهروندان، زائران و غیربومی‌های ری در ایستگاه مترو شهرری بیش از تردد در خیابان فداییان اسلام است، ولی می‌توان این بخش از خیابان فداییان اسلام را با ایجاد فضاسازی فرهنگی و گردشگری در اذهان شهروندان و گردشگران برجسته کرد. اتفاقاً می‌توان پیدا شدن این ریل را بهانه‌ای برای روشن شدن فعالیت‌های گردشگری رقم بزنیم. می‌توان این راسته از خیابان فداییان اسلام را مانند خیابان ناصرخسرو در بازار تهران، سنگفرش و مشاغل قدیمی را احیا و با برپایی کافه و گالری‌های نمایشگاهی رونقی به آن بدهیم و البته این تنها درباره ماشین دودی در خیابان فداییان اسلام صدق نمی‌کند چراکه می‌توان در کنار دژ رشکان، برج طغرل، شیخ صدوق، ابن‌بابویه، چشمه‌علی، آتشکده ری و کاروانسرای شاه عباسی چنین پاتوق‌های فرهنگی را ایجاد و از خاموش بودن این هویت چندهزار ساله جلوگیری کرد. چه بسا نهادها، سازمان‌ها و مسئولان زیربط برای هویت ری، خط تراموایی با یک نقشه گردشگری طراحی کنند. به گونه‌ای که این خط تراموا همه نقاط گردشگری که در کالبد شهری ری قرار گرفته است را به هم وصل کند و در این مسیر گردشگران را با داستان‌هایی که ری دارد و خیلی از آنها بازگو نشده است، آشنا کرد تا فراموش نشود.
- رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرری/ماشین دودی هویت تهران است
«مسیو بواتال» مهندس فرانسوی تبار به نمایندگی از شرکت بلژیکی برای ساخت نخستین خط تراموای تهران قراردادی با ناصرالدین شاه امضا کرد. کارشناسان سازمان میراث فرهنگی با در دست داشتن اسناد موجود از آن زمان، معتقدند ریلی که مقابل امامزاده عبدالله(ع) شهرری از دل خاک بیرون آمده، بخشی از همان ریلی است که سال۱۲۶۱ خورشیدی در دوره پادشاهی ناصرالدین از تهران به ری ساخته شد. مرمت باقیمانده این ریل قدیمی و انتقال دوباره ماشین دودی بهانه گفت‌وگوی ما با «امیرمصیب رحیم‌زاده» رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرری شد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرری به اهدافی که از بازگرداندن ماشین دودی به ریل اصلی دنبال می‌شود، اشاره کرده و می‌گوید: «ماشین دودی بخشی از هویت صنعتی و مدرن تهران و ری است و نقطه عطفی برای هویت حمل‌ونقل ریلی و درون‌شهری این مناطق به حساب می‌آید. شهرداری منطقه۲۰ سال۱۳۹۷ طی ساخت پیاده‌راه در ضلع شرقی خیابان فداییان اسلام با باقیمانده ریل قدیمی دوره قاجار در دل انبوه خاک مواجه شد و سپس کارشناسان میراث فرهنگی برای بررسی موضوع به این محل اعزام شدند. نتایج کارشناسی ثابت می‌کند که این ریل‌ها متعلق به همان ریل اصلی ماشین دودی زمان قاجار است که تا اوایل پهلوی اول فعالیت داشته است، بنابراین کارشناسان میراث فرهنگی طرح مرمت ریل را به شهرداری ارائه دادند. شهرداری منطقه۲۰ هم برای مرمت، استحکام بخشی و تثبیت آن ۵۵۰میلیون ریال بودجه در نظر گرفت.»
«امیرمصیب رحیم‌زاده» ادامه می‌دهد: «پاکسازی و مقاوم‌سازی این اثر با کمترین تغییر در ریل‌ها انجام و در «هفته فرهنگی تهران» لوکوموتیوهای اصلی از ایستگاه شهرری به روی ریل‌های اصلی منتقل شد.»
وی در ادامه با تأکید به تدابیری که برای حفاظت از این اثر تاریخی در نظر گرفته شده است، اضافه می‌کند: «همه نهادها باید با دقت و جدیت از این اثر تاریخی حفاظت کنند. اکنون این لوکوموتیو قدیمی از یک مکان محافظت شده به فضایی باز منتقل شده و باید هرچه زودتر اقدامات لازم برای محافظت از آن اعم از فضاسازی و زیباسازی صورت بگیرد تا از آسیب مصون بماند. یکی از برنامه‌ها این بود که ماشین دودی مستقیم روی ریل‌های قدیمی قرار نگیرد و آن را روی سازه بگذارند، اما هنوز این اقدامات انجام نشده و احتمالاً شهرداری منطقه۲۰ برای این موضوع برنامه‌ای دارد تا آسیبی به ریل و لوکوموتیو وارد نشود.»
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرری می‌گوید: «در حال حاضر برای معرفی و آشنایی پایتخت‌نشینان و ری‌نشینان با هویت تاریخی ری، حدود ۴۰متر از ریل ساده قطار مرمت و به‌زودی به سایر جاذبه‌های گردشگری شهرری اضافه می‌شود. مسیر پربازدید گردشگری این منطقه، خیابان فداییان اسلام است و از ابتدای این مسیر می‌توان از چشمه‌علی، دژ رشکان، برج طغرل، ابن‌بابویه، امامزاده عبدالله(ع)، بازار تاریخی ری و حرم عبدالعظیم حسنی(ع) بازدید کرد.
چه بسا بهتر است مدیریت شهری نقشه گردشگری ری را تهیه و تدوین کند و در ورودی‌های ری به گردشگران ارائه بدهد یا اگر راهنمای بازدید هم لازم باشد، در این مسیر مستقر و بازدیدکنندگان را همراهی کند. در هر صورت برای بهره‌بردن از جاذبه‌های گردشگری موجود در منطقه۲۰ باید تأمین اعتبار کنیم. ناگفته نماند که در حال حاضر هیچ اعتباری برای سال‌جاری به ما ابلاغ نشده و اقدامات مرمتی سال گذشته نیز تیر امسال به پایان رسید. این اقدامات شامل فراهم کردن زیرساخت برای دژ رشکان و بازسازی آتشکده ری است و خانه اربابی نیز مستندسازی شد و در مرحله مطالعات و پژوهش هستیم.»