همشهری آنلاین _ سحر جعفریان: شاخصه‌ای که در نهمین تکه از پایتخت یا دیده نمی‌شود یا آنقدر محو و کمرنگ است که گرایشی در شهروندان ایجاد نمی‌کند. آن هم در شرایطی که آمار اعلام شده سرانه مطالعه (غیر درسی) در تهران به‌عنوان یک فرهنگ رفتاری مؤثر، از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف از ۵ تا ۱۵ دقیقه در روز در نوسان است. در این گزارش، وضعیت کمی و کیفی مراکز مرتبط با کتاب در منطقه۹ آن هم در روزگاری که سایه شوم «کرونا»، رونق کتابفروشی‌ها، کتابخانه‌ها، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های کتابخوانی را تحت شعاع قرار داده است، در گفت‌وگو با مردم، کارشناسان و مدیران شهری و فرهنگی بررسی کرده‌ایم. آمارها نشان می‌دهد در تکه نهم پایتخت ۱۴ کتابخانه با ۲۹ هزار جلد کتاب، ۲ کتابفروشی و ۲ کتابخانه تخصصی فعال است که از پراکندگی مناسب و خوبی برخوردار نیست و بخشی از کتاب‌ها به روز نیستند.
منطقه ۹ با بیش از ۱۷۴ هزار جمعیت (حدود ۵۰ هزار خانوار) در غربی‌ترین محدوده پایتخت جای گرفته است که به گواه آمار و گفته اهالی از فقر سرانه‌های فرهنگی و آموزشی مانند کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های مطلوب رنج می‌برد. «مسعود بخشایش»، یکی از اعضای شورایاری محله «استاد معین»، درباره ظرفیت‌های کتابخوانی منطقه، می‌گوید: «درست است که کتاب در سبد خانوارهای این منطقه بنا به دلایلی اقتصادی جایگاه چندانی ندارد اما باید قبول کنیم که سرانه‌های فرهنگی و آموزشی مرتبط با کتاب نیز در این منطقه بسیار پایین‌تر از حد ممکن است. یک کتابفروشی مناسب، یک کتابخانه با کتاب‌های به روز اینجا پیدا نمی‌شود.
در این شرایط معلوم است که کتاب در اولویت‌های من ِ ساکن منطقه قرار نمی‌گیرد.» «کریم صداقت»، از اهالی محله «امامزاده عبدالله» (ع) هم درباره امکانات کتابخانه‌های منطقه می‌گوید: «آستان امامزاده عبدالله(ع) یک کتابخانه دارد که چندان محل رفت‌وآمد اهالی قرار نمی‌گیرد. چراکه دغدغه ساکنان اینجا هم مانند بیشتر محله‌ها، نان است. البته در کنار نان می‌شود دغدغه‌های دیگر هم داشت، به شرطی که با همت مسئولان از پیش فرهنگسازی شده باشد.» «ماهان علیزاده»، ساکن محله «شهید دستغیب است». او می‌گوید: «کاغذ و کتاب هم مانند بسیاری چیزهای دیگر گران است. آنقدر گران که آدم ترجیح می‌دهد به جایشان نیازهای دیگر را تأمین کند. مسئولان اگر واقعاً به فکر ترویج مطالعه هستند باید مراکز استاندارد کتاب راه‌اندازی کنند و از سویی هم یارانه کتاب بدهند.»
- هر سرای محله یک کتابخانه محله
«علیرضا خامسیان»، سرپرست معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۹، بهترین گزینه برای پاسخگویی به این پرسش است که چرا فقر سرانه‌های آموزشی و فرهنگی منطقه جبران نمی‌شود. خامسیان می‌گوید: «غریبگی با کتاب، ویژه این منطقه و امروز نیست. پاسخ آن را باید از همان دورانی جست‌وجو کرد که ابزار و تکنولوژی‌ها یکی پس از دیگری وارد می‌شدند، در حالی که هنوز خبری از فرهنگ مصرف آنها نبود. یکی از مشکلات در این زمینه، زیرساخت است که باید مطابق با استاندارهای جهانی باشد. برای همین، ضمن عملیاتی ساختن شعار «هر سرای محله یک کتابخانه محلی است.» به دنبال برگزاری جشنواره‌ها و مسابقه‌های کتابخوانی و مراسم نقد و بررسی آثار برگزیده نوشتاری هستیم.»
- یک‌سرا با ۱۸ هزار کتاب و ۸۰ عضو!
«راضیه موسوی»، مسئول کتابخانه «مهرآبادجنوبی»، از نبود استقبال اهالی از کتابخانه بزرگ‌سرا می‌گوید: «در این کتابخانه ۱۸ هزار کتاب با موضوع‌های عمومی جای گرفته که برخلاف همه تبلیغات‌مان تنها ۸۰ عضو داریم که تعدادی از آنها نیز دانش‌آموزانی هستند که در روزهای «کنکور» مهمان ما هستند. طرح‌های زیادی از جمله «کتاب مهربانی» یا جلسات کتابخوانی جمعی در فضاهای باز برگزار کردیم. ولی تاکنون نتیجه‌بخش نبوده است.» «بتول محرابی»، مسئول واحد آموزش سرای محله «دکتر هوشیار» نیز در این‌باره بیان می‌کند: «در این محله کتابخانه وجود ندارد. حتی کتابفروشی هم نداریم، جز یکی دو تا نوشت‌افزارفروشی. فرهنگسازی در زمینه مطالعه نیز زمانبر است و به معنا واقعی نیاز به بودجه دارد.»
- شناسایی عوامل کتاب‌گریزی
«شیرین امیری»، جامعه‌شناس و کنشگر مسائل اجتماعی، از عوامل بد اقبالی مطالعه و کتاب، می‌گوید: «گرایش به ادبیات و فرهنگ شفاهی، حذفیات غیراصولی ترجمه‌ها و تألیف‌ها، گسترش استفاده از شبکه‌های مجازی و گوشی‌های هوشمند، ضعف آموزشی در خانواده و مدارس، نبود امکانات و تجهیزات لازم، افزایش قیمت کاغذ و کتاب در کنار نابسامانی‌های اقتصادی خانواده‌ها و البته جایگاه نامناسب نویسندگان و فرهنگ‌دوستان در جامعه می‌توانند از جمله عواملی باشند که آمار و ارقام سرانه مطالعه و کتاب‌دوستی را به‌ویژه در مناطق کم برخوردار، پایین نشان می‌دهند. راهکار مناسب برای پیوند افراد با یار دانا و خوش‌بیان، تعیین سیاست‌های جدید، برنامه‌ریزی جامع و الگوبرداری در ترویج استفاده از کتاب‌های کاغذی و الکترونیکی است. خانواده، جامعه به‌ویژه مدارس و رسانه، ۳ ضلع مهم رسیدن به نتیجه مطلوب هستند.»
- طرح‌های کتابخوانی برای بوک‌بلاگرها
اکنون که زمانه «بلاگر» ها و سازندگان «لایف استایل» های مجازی است، «کتاب» هم با همه غریبانگی‌اش چند سالی است وارد این عرصه هزار رنگ شده است. «بوک بلاگر» ها و «بوکستاگرام» ها برای خود صفحات و شبکه‌هایی راه‌اندازی کرده‌اند که در آنها به معرفی کتاب‌های برتر، سال و کلاسیک در همه ژانرها می‌پردازند. به این‌ترتیب «اینفلوئنسر» های کتاب که با طراحی یک صفحه جذاب، عکس‌های باکیفیت، محتوای خواندنی، برنامه‌ریزی دقیق، ایجاد برند معتبر، تعامل با سایر شبکه‌ها و صاحب‌نظران و بسیاری دیگر به تبلیغ این کالای فرهنگی در کنار سودآوری مالی پرداخته‌اند، مورد توجه ناشران و فعالان حوزه کتاب قرار گرفته‌اند. «علی رستگار»، مدیر فروش یکی از انتشارات مطرح کتاب‌های عمومی در این‌باره می‌گوید: «تراژدی «کووید ۱۹» در حوزه کتاب و کاغذ غمگینانه‌تر از سایر پدیده‌ها است.
چراکه کتاب تا پیش از شیوع کرونا نیز حال خوشی نداشت. از سویی، چون تأثیر فعالیت بلاگرهای کتاب را نسبت به سایر شیوه‌های تبلیغاتی، بیشتر و عمیق‌تر می‌دانستیم، به اجرای طرح «هدیه کتاب به بلاگرها و کتابخوان‌ها» پرداختیم. در فاز نخست، نزدیک به ۱۰۰ کتاب تازه منتشر شده را اهدا کردیم تا در پس آن، کتابخوانی مجازی و مسابقه برگزار کنیم. البته شیوه‌های دیگری هم مانند اهدای کتاب در قبال خریدهای ویژه، مرسوم است که سایر همکاران از آنها بهره‌جسته‌اند. با اجرای این طرح، ضمن افزایش فروش در بلندمدت به دنبال ترغیب افراد به کتاب و کتابخوانی هستیم.» «یاسر نجاری» نیز مدیر فروش شهر کتاب «آزادی» است که می‌گوید: «در مناسبت‌های مختلف از جمله روز «کتاب و کتابخوانی»، طرح‌هایی متفاوت مانند «بوک‌بلاگر شو» را اجرا می‌کنیم. در این طرح، با ترغیب افراد به مطالعه، صفحات فرهنگی در فضای مجازی را افزایش می‌دهیم تا سرانه مطالعه تا حد قابل قبولی سیر صعودی پیدا کند. در حال حاضر و در قالب اجرای همین طرح بیش از ۲۰۰ کتاب اهدا شده است و پیش‌بینی می‌شود به نتایج خوبی دست یابیم.»
۳ مسجد از ۳۵مسجد منطقه، کتابخانه دارد که حدود ۳ هزار جلد کتاب در آنجا وجود دارد.
۹ کتابخانه کوچک در فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ با حدود ۶هزار جلد کتاب در منطقه فعال است.
کتابخانه برج آزادی، بیش از ۲ هزار جلد کتاب در خود جای داده است.
کتابخانه‌های سازمان هواشناسی کشور و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از جمله مهم‌ترین کتابخانه‌های تخصصی پایتخت با بیش از ۷ هزار جلد کتاب در منطقه ما فعالند.
در دهه ۷۰ بیش از ۱۰ کتابفروشی خصوصی در منطقه فعال بود که اکنون تعدادشان به ۲ کتابفروشی رسیده است.