همشهری آنلاین - بهاره خسروی: تأمل سبز یک سازه شهری است که با استفاده از بطری‌های پلاستیکی به همت «زهرا حاتمی» یکی از استادان دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند در رشته مهندسی معماری، معماری داخلی و زبان انگلیسی، برای حفظ سلامت کره زمین و ترویج فرهنگ بازیافت و تفکیک زباله از مبدأ میان شهروندان طراحی و ساخته شده است. این سازه جدید شهری در ورودی مجتمع شهید «حبیب غنی‌پور» ساختمان معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۱۰ در محله سلیمانی جانمایی شده است تا اهالی برای مشارکت در بازیافت و تفکیک زباله‌های تر و خشک و ساخت بهترین‌ها از مواد دورریختنی بیشتر تشویق شوند. به همین بهانه با زهرا حاتمی طراح سازه خرپا و «محمد فلاح‌نژاد» رئیس اداره مدیریت پسماند شهرداری منطقه ۱۰، درباره مراحل طراحی و ساخت این سازه بازیافتی گفت‌وگو کردیم.
شاگردانش هر ترم مجبورند لوازم و ابزارهای متفاوتی را برای اجرای پروژه‌های درسی بخرند. این روند هم هزینه زیادی در بر دارد و هم در نهایت به تولید زباله منجر می‌شود. این نکته باعث شد تا در ذهن زهرا حاتمی ایده ساخت سازه‌ای از مواد بازیافتی کلید بخورد. ایده‌ای که در کاهش تولید زباله سهم بسزایی دارد و همچنین باعث ترویج فرهنگ استفاده بهتر از دورریختنی‌ها می‌شود.
حاتمی با اشاره به این جرقه ذهنی سر صحبت را باز می‌کند و می‌گوید: «دنبال راهی برای رشد خلاقیت دانشجویانم بودم با حداقل هزینه برای اجرای طرح‌ها و ایده‌هایی در مقیاس بزرگ. از دانشجویان علاقه‌مند به اجرای پروژه‌های بزرگ و آنها که خوش‌فکر و خلاق بودند دعوت کردم تا اگر ایده‌ای در ذهن دارند از حداقل امکانات موجود استفاده کنند و با حداقل هزینه، به جای ساخت یک ماکت کوچک دست‌ساز، یک المان واقعی را طراحی کنند.» حاتمی در ادامه اضافه می‌کند: «به این فکر کردم که سالانه دانشجویان زیادی این روند را طی می‌کنند و برای ساخت یک ماکت کلی هزینه می‌کنند و دورش می‌اندازند. جدای از بحث هزینه‌ها، این کار باعث تولید زباله‌های بیشتر و آسیب‌رسانی به محیط‌زیست می‌شود.»
- تجربیات موفق جهانی
این استاد جوان دانشگاه آزاد اسلامی پرند به واسطه مطالعاتش حول مقاله‌ها و پروژه‌های خارجی با موضوع استفاده از مواد بازیافتی در شهرسازی و ساخت المان‌های شهری، ایده ساخت سازه‌ای را با استفاده از بطری‌های یک‌بارمصرف به دانشجویانش می‌دهد و ماجرای ساخت سازه خرپا از همین‌جا آغاز می‌شود. حاتمی در این‌باره توضیح می‌دهد: «ساخت المان‌های شهری با کمک مواد بازیافتی ابتکاری است که در بیشتر جوامع پیشرفته دیده می‌شود. در واقع هدف از ساخت این قبیل المان‌های شهری علاوه بر حفظ زیبایی و آراستگی چهره شهری، آشنایی شهروندان با اهمیت تفکیک زباله از مبدأ و کاهش تولید زباله است و همچنین پرورش و رشد خلاقیت شهروندان. این زمینی که در آن زندگی می‌کنیم باید برای آیندگان حفظ شود. به همین بهانه به دانشجویانم گفتم درس جدید ما، ساخت سازه با استفاده از بطری‌های یک‌بارمصرف، قابل دسترس است و در زندگی روزمره هم زیاد از آن استفاده می‌کنیم.»
البته این ایده استاد در ابتدا برای دانشجویان خوشایند نبود. جمع‌آوری بطری‌های یک‌بارمصرف از کوچه و خیابان برای ساخت سازه کار درستی به نظر نمی‌آمد. اما استاد بر این موضوع تأکید کرد و به نحوی طرح ساخت سازه را با بطری به دانشگاه ارائه داد که مورد قبول واقع شد و سرانجام تیم زهرا حاتمی و شاگردانش برای همکاری به شهرداری منطقه ۱۰ معرفی شدند.
- شکست پروژه و تنهایی استاد
از سوی شهرداری پازل دهم پایتخت و اداره مدیریت پسماند، فضا و امکانات ساخت سازه خرپا در اختیار تیم زهرا حاتمی و دانشجویانش قرار می‌گیرد و کار ساخت سازه خرپا شروع می‌شود. حاتمی با یادی از ساخت نخستین سازه ناموفق می‌گوید: «به سازه‌ای که اتصالات آن مثلثی شکل و سه‌گوش است و توانایی تحمل نیروی کششی و فشار را دارد خرپا می‌گویند. نخستین سازه‌ای که به‌عنوان خرپا ساختیم ناموفق بود. در مرحله اول این سازه دچار مشکلات تکنیکی بود. به دلیل محاسبه نکردن بارهای وارده و روش اجرا با شکست مواجه شدیم. راستش، در ساخت این سازه به جهت وزش باد و مقاومت و پایداری آن دقت نکرده بودیم. به همین دلیل تیم ما شکست خورد و دانشجویان دلسرد شدند و حتی از ادامه کار انصراف دادند.»
اما حاتمی همچنان بر ساخت سازه جدید و رفع اشکالات آن مصر بود و در پایان با تلاش و پشتکار، بعد از یک سال با همه موانعی که سر راهش بود، سازه خرپا ساخته و در محله سلیمانی با موفقیت جانمایی شد.
- کاربرد سازه «خرپا» در زندگی روز مره
«هایدگر» فیلسوف آلمانی، معتقد است که ما نباید ذهنیتمان را درباره ساخت یک اثر به دیگران انتقال دهیم و تلاش کنیم که دیگران دقیقاً همان را دریافت کنند. زیبایی یک کار هنری این است که هر کسی می‌تواند از آن برداشتی متفاوت داشته باشد. در واقع ما تلاش می‌کنیم تا دیگران برداشت‌های خوب و متفاوتی از اثرمان داشته باشند. حاتمی با اشاره به این سخنان می‌گوید: «هدفمان از ساخت سازه خرپا این بود که به مردم بگوییم هر چیزی را تبدیل به زباله نکنند. گاهی می‌شود از ابزارهای به ظاهر ساده، مانند همین بطری‌های یک‌بارمصرف، بهترین وسایل را ساخت و از آن استفاده کرد. من با این کار به دنبال تلنگر زدن به ذهن خلاق و پویای شهروندان هستم.» او با بیان اینکه در زمان نصب این سازه در مجتمع شهید غنی‌پور، پسر بچه‌ای پرسید: خاله، این سازه را برای‌چی ساختی؟ چه کمکی به زندگی ما می‌کند؟ می‌گوید: «با این سؤال خستگی یک سال من در رفت. من دنبال همین موضوع بودم. می‌خواستم طرح سؤال کنم و خود مخاطبان به جواب برسند. می‌خواستم با یک اثر هنری اهمیت حفظ نظافت و سلامت محیط‌زیست را به مخاطبان و شهروندان نشان دهم. همچنین ذهن مخاطب را به کنجکاوی برای تحقیق تشویق کنم.»
- به‌سوی ساخت سازه‌های مختلف شهری
یکی از مشوقان زهرا حاتمی که در همه روزهای سخت و آسان او را همراهی کرد، همسرش بود. این مهندس جوان با بیان این نکته و تشکر از همراهی همسرش در مسیر به بار نشستن پروژه سازه خرپا و تشویق او به ادامه ساخت سازه‌های جدیدتر برای زیبایی چهره شهری و ترویج فرهنگ حفظ محیط‌زیست اشاره می‌کند و می‌گوید: «این موفقیت برای من انگیزه‌ای شد تا به فکر ساخت سازه‌های متنوع و جدیدتری باشم. اما برای ادامه این راه نیازمند حمایت بیشتر شهرداری هستم تا اگر دانشجویان را برای تشکیل تیم جدید دعوت کردم، با انگیزه و رغبت برای همکاری جلو بیایند.»به گفته حاتمی، برای ساخت این المان شهری از بطری‌های کوچک نوشابه به دلیل مقاومت بیشتر و مفتول به دلیل انعطاف‌پذیری استفاده شد.
- مشارکت اهالی سلیمانی
یکی از مهم‌ترین نکات ساخت و تولید سازه با استفاده از مواد بازیافتی، افزایش بعد اطلاع‌رسانی و آموزشی به شهروندان است. موضوعی که در درازمدت نتایج رضایت‌بخشی مانند کاهش تولید زباله و پسماند خشک به‌ویژه پلاستیک که تجزیه آن هزار سال طول می‌کشد همراه خواهد داشت. رئیس اداره مدیریت پسماند شهرداری منطقه ۱۰ با بیان این مطلب می‌گوید: «سیستم جمع‌آوری زباله در میان شهروندان با همه آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌های انجام شده از سوی رسانه‌ها هنوز به شیوه سنتی انجام می‌شود. ساخت سازه با مواد بازیافتی قطعاً بر فرهنگ و نگاه مردم به تولید زباله و استفاده بهینه از مواد دورریختنی اثرگذار است. وقتی مردم یک المان زیبای شهری را که با مواد بازیافتی ساخته شده مشاهده کنند برای آنها انگیزه‌ای ایجاد می‌شود تا خودشان ایده دهند و بهترین ماکت‌ها و آثار هنری را خلق کنند.»
«محمد فلاح‌نژاد» همچنین با اشاره به ساخت و نصب سازه خرپا در محله سلیمانی می‌افزاید: «اهالی محله سلیمانی از شهروندان فعال و مشارکت‌پذیر در حوزه تفکیک زباله‌های تر و خشک هستند. در واقع، این سازه هم با زباله‌های خشک اهالی همین محله ساخته شد. به همین دلیل سازه خرپا در محله سلیمانی جانمایی شد تا اهالی متوجه این کار خوب و ثمرات مشارکتشان در تفکیک زباله‌ها باشند.»