به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایسنا، دکتر میرشهرام صفری عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان این‌که در گزارش‌ها و مطالعات ماه‌های اول اطلاعات دقیقی وجود نداشت، گفت: گزارش‌های اولیه مبنی بر این بود که مبتلایان بعد از بهبودی تا چند ماه با پدیده مه مغزی (brain fog) که حالتی مشابه گیجی و عدم تمرکز است مواجه می‌شوند. البته مطالعات اخیر بر نحوه دقیق‌تر تاثیرگذاری ویروس بر مغز و نواحی خاصی که تحت تاثیر آن قرار گرفته متمرکز شده است.
عوارض مغزی و عصبی کرونا بیشتر در چه افرادی بروز می‌کند؟
این محقق در رابطه با میزان اثرگذاری ویروس کوویدـ۱۹ بر مغز و سیستم عصبی مبتلایان توضیح داد: باید بدانیم ابتلای خفیف کرونا احتمالا عارضه مغزی جدی ایجاد نمی‌کند به عبارت دیگر عوارض مغزی و عصبی احتمالا در تمام افراد ایجاد نمی‌شود و بیشتر افراد بستری در بیمارستان و مبتلایان به فرم حاد و شدید بیماری این عوارض و اختلالات را تجربه می‌کنند، البته در این دسته از مبتلایان نیز گزارش‌ها متفاوت و بین ۲۰ تا ۵۰ درصد متغیر است.
صفری با بیان این‌که اغلب این عوارض به شکل آسیب‌های ساختاری، جزئی، عضوی یا ارگانی و در طیف‌های شدید بیماری گزارش شده است، افزود: البته هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم که این آسیب‌ها از خود ویروس ناشی شده یا از عوارضِ سیستمیکِ ایجادشده از طریق بیماری در بدن پدیدار شده و در کنار آن به مغز هم آسیب رسانده است.
آیا عوارض مغزی کرونا ماندگار است؟
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات علوم اعصاب با اشاره به عوارض ناشی از خود ویروس گفت: این نوع عوارض مربوط به مواردی است که ویروس می‌تواند وارد سیستم عصبی شده و در نقاط خاصی از مغز آسیب ایجاد کند. در این زمینه یک سری مطالعات مبنی بر شناسایی گیرنده‌های ویروس کرونا یعنی ۲ ACE در نواحی مختلف مغز انجام شده که موفقیت‌آمیز بوده است.
براساس نتایج این مطالعات مشخص شد که یک سری از نواحی مغز گیرنده اختصاصی ویروس کرونا داشته و در صورت ورود ویروس به بدن وارد شدن آسیب به این نواحی محتمل‌تر است.
وی با بیان این‌که دانش ما در مورد عوارض عصبی و مغزی کرونا ناکافی است و در ابتدای راه شناخت آن قرار داریم، توضیح داد: براساس آنچه تاکنون فهمیده‌ایم به صورت مستقل از وجود آسیب ریوی، ویروس کرونا می‌تواند با درجاتی بسیار خفیف تا شدید سیستم عصبی را هم درگیر کند.
کرونا با بروز چهار دسته بیماری عصبی ارتباط دارد
صفری با بیان این‌که براساس تحقیقاتی که تاکنون انجام شده کرونا با بروز چهار دسته بیماری عصبی ارتباط دارد، گفت: ۱. انسفالوپاتی ویروسی که علائمی نظیر هذیان، گیجی، خواب‌آلودگی، اختلال در آگاهی به زمان و مکان، کاهش توانایی‌های شناختی، اختلال در حافظه و حتی به ندرت علائم شبیه جنون را به دنبال دارد. ۲. انسفالیت یا التهاب عصبی که می‌تواند در موارد شدید به شکل انسفالومیلیت حاد منتشر باشد. ۳. سکته مغزی ۴. بیماری‌های خودایمنی عصبی نظیر سندرم گیلن‌باره بعد از عفونت.
این محقق علوم اعصاب افزود: این بیماری‌ها با پنج مکانیسم مختلف آسیب‌رسانی به سیستم عصبی ممکن است ایجاد شوند؛ ۱. هیپوکسی یا کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز در اثر آسیب ریه‌ها، ۲. ایجاد لخته خونی در رگ‌ها یا ایجاد خونریزی با ضعیف کردن دیواره مویرگ‌های مغز، ۳. آسیب‌های مغزی ناشی از طوفان سایتوکاینی در بدن، ۴. آسیب مستقیم کرونا به سلول‌های مغزی و ۵. آسیب مستقیم به اعصاب محیطی بویایی.
به گفته وی، البته بعد از شیوع آنفلوآنزای ۱۹۱۸ اسپانیا تا سال ۱۹۳۰ نوعی انسفالیت لتارژیک در جهان شیوع پیدا کرد که به مرض خواب مشهور شد و افراد مبتلا به مدت طولانی می‌خوابیدند، نمی‌دانیم چنین چیزی در مورد کرونا هم اتفاق خواهد افتاد یا نه.
صفری در عین حال گفت: برخی از عوارض عصبی کرونا ممکن است کوتاه‌مدت باشد، ولی برخی دیگر احتمالا برای مدت طولانی با فرد همراه خواهند بود.
وی با اشاره به برخی دیگر از عوارض گزارش‌شده ناشی از کرونا بر سیستم عصبی افراد ادامه داد: همچنین بروز پارکینسون بعد از التهاب مغزی قبلاً گزارش شده است، ولی هنوز نمی‌دانیم این مسئله در مبتلایان به کرونای شدید تا چه حد در آینده مشکل‌ساز خواهد بود، همچنین نورون‌های دوپامینی جسم سیاه از مراکز مغزی هستند که بیشترین گیرنده‌های ویروس کرونا یعنی ۲ ACE در آن وجود دارد و لذا تخریب این نورون‌ها به پارکینسون منجر می‌شود.
موارد گزارش‌شده از تأثیر مستقیم کرونا بر مغز
این فوق دکترای علوم اعصاب در مورد تأثیر مستقیم کرونا بر مغز گفت: علاوه بر جسم سیاه، نواحی قشری مغزی که در عملکردهای شناختی و حافظه نقش دارند به نام‌های شکنج میانی لوب گیجگاهی و شکنج خلفی سینگولیت گیرنده بیشتری برای ویروس کرونا دارند و این گیرنده در انواع نورون‌های تحریکی، مهاری و سلول‌های غیرعصبی آستروسیت، الیگودندروسیت و اندوتلیوم عروق مغزی شناسایی شده است.
همچنین در مطالعه روی جسد بیماران فوت‌شده بر اثر کرونا، آسیب‌های التهابی در ساقه مغز هم در بیماران شدید کرونا مشاهده شده است.
این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان این‌که آسیب‌های ناشی از ویروس در مغز و سیستم عصبی ممکن است آثار ماندگار ایجاد کند، توضیح داد: برخلاف مغز، سایر ارگان‌های بدن در صورت بروز آسیب امکان سلول‌زایی مجدد و ترمیم و بازسازی دارند، ولی متاسفانه اگر مغز و نورون‌های مغزی آسیب دیده یا تخریب شوند، احتمال ترمیم و بازسازی آن وجود ندارد. البته با برخی درمان‌ها می‌توان عملکرد بخش آسیب‌دیده را تا حدودی ارتقا داد ولی هیچ‌وقت نورون‌ها مجدداً زاییده نمی‌شوند و همین مسئله منجر به ماندگاری عوارض می‌شود.
عوارض مغزی کرونا در همه مبتلایان بروز نمی‌کند
صفری با تاکید بر ضرورت بررسی و مطالعه کلیه جوانب این مسئله از بعد شناختی گفت: مسئله اصلی این است که این عوارض در همه افراد مبتلا ایجاد نمی‌شود و براساس گزارش‌های جمع‌آوری شده بیشتر در مبتلایان شدید و از این افراد نیز حداکثر در ۵۰ درصد موارد گزارش شده است.
وی در پاسخ به این سوال که عوارض مغزی و عصبی ناشی از ویروس در چه بیماران و تحت چه شرایطی بروز می‌کند، افزود: برای شناسایی و تشخیص این مسئله بایومارکرهای ویژه‌ای در نظر گرفته می‌شود تا مشخص کند به عنوان نمونه چه میزان آسیب ریوی یا آسیب‌های کبدی و کلیوی ناشی از کرونا می‌تواند به بروز عوارض مغزی منجر شود.
چرا برخی مبتلایان حس بویایی خود را از دست می‌دهند؟
این فوق دکترای علوم اعصاب همچنین در خصوص از دست دادن حس بویایی و چشایی به عنوان یکی از شایع‌ترین علایم سیستم عصبی در بیماری کوویدـ۱۹ گفت: برخلاف سایر سیستم‌ها، گیرنده‌های عصبی سیستم بویایی دقیقا روی عصب قرار دارد، بنابراین اگر ویروس بتواند گیرنده را آلوده کند، عصب را نیز آلوده کرده و بنابراین از این نقطه مستقیماً وارد شده و می‌تواند نورون‌های مغزی را درگیر کند.
صفری ادامه داد: اگر ویروس منجر به تغییر عملکرد نورون شود، انتقال پیام را مختل کرده و کاملا تغییر می‌دهد در این شرایط تعداد نورون‌های درگیر زیاد بوده و کاملا حس بویایی فرد را از بین می‌برد.
بروز عارضه کاهش حس بویایی و چشایی در ۷۲ درصد مبتلایان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان این‌که براساس گزارش‌های بالینی و مطالعاتی، در اغلب موارد حس بویایی بهبودیافتگان پس از مدتی برمی‌گردد، گفت: براساس این گزارش‌ها، عوارض ویروس منجر به مرگ نورون نشده و تنها برای مدتی عملکرد آن را تغییر داده و بعد از ۲ تا ۳ ماه مجددا ترمیم شده و در اکثر افراد به شرایط نرمال برمی‌گردد البته گزارش‌هایی مبنی بر عدم بهبودی مبتلایان تا ۴ یا ۵ ماه نیز گزارش شده است.
وی با بیان این‌که عارضه اختلال در حس بویایی و چشایی در همه مبتلایان به کرونا رخ نمی‌دهد، افزود: البته این عارضه بسیار شایع بوده و تا حدود ۷۲ درصد گزارش شده است.
این فوق دکترای علوم اعصاب عدم بروز علامت کاهش حس بویایی و چشایی را نافی ابتلا به کرونا ندانست و توضیح داد: با این حال اگر این عارضه در دوران پاندمی به صورت ناگهانی بدون هیچ زمینه و عارضه قبلی و بدون کیپ شدن بینی بروز کند، یک نشانه اختصاصی فوق‌العاده برای تشخیص کوویدـ۱۹ است.
آیا کاهش حس بویایی درمان دارد؟
صفری در خصوص روش‌های درمان اختلال عصبی کاهش حس بویایی و چشایی با تاکید بر این‌که متاسفانه این عارضه درمان خاصی ندارد، گفت: تنها راه کمک به بازگشت این حس‌ها، تحریک سیستم بویایی فرد با ترکیبات دارای بوی تند و مصرف ویتامین‌هاست. البته طبیعتاً داشتن رژیم غذایی سالم، مصرف ویتامین C، ویتامین D و سایر ویتامین‌های سفارش‌شده در این ایام به بازگشت حس بویایی و ترمیم نورون‌ها کمک می‌کند، البته اگر نورون‌ها به صورت جدی آسیب دیده شده باشد راهکار خیلی موثری ندارد.
علل بروز لخته در عروق به دنبال ابتلا به کوویدـ۱۹
این محقق حوزه علوم اعصاب همچنین در رابطه با بروز لخته به عنوان یک عارضه جدی در برخی از بیماران کرونایی گفت: این عارضه بیشتر در اوایل پاندمی و به دلیل عدم استفاده از داروهای ضد انعقادی بروز می‌کرد، ولی الان داروهای ضدانعقادی در پروتکل وارد شده و لذا درصد بروز لخته و به دنبال آن سکته‌های قلبی و مغزی کاهش پیدا کرده است.
وی با اشاره به مکانیزم ویروس در بروز این عارضه توضیح داد: ویروس در واقع مکانیزمی را فعال می‌کند که به دیواره رگ‌ها وابسته است به عبارت دیگر ویروس روی دیواره رگ‌ها تاثیر گذاشته و مکانیزمی را فعال می‌کند که سیستم انعقادی به سمت تشکیل لخته پیش می‌رود، البته این عارضه بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که وارد فاز حاد بیماری شده و طوفان سایتوکاین‌های التهابی را تجربه می‌کنند.
صفری با بیان این‌که متاسفانه هنوز مکانیزم‌های دقیق عملکردی ویروس کرونا شناخته نشده است، گفت: به عبارت دیگر ممکن است برخی افراد از نظر ژنتیکی نسبت به ایجاد لخته مستعدتر باشند که البته هنوز به طور دقیق ثابت نشده است.
این محقق در پایان با بیان این‌که عمر مطالعات متمرکز بر عوارض سیستم عصبی کرونا بسیار کوتاه و حدود ۳ تا ۴ ماه است، افزود: هنوز مطالعات به صورت طولانی‌مدت بررسی نشده و تنها عوارض تاییدشده‌ای همچون مه مغزی، عدم تمرکز، احساس گیجی و منگی مداوم و بروز اختلالات شناختی که گاهی تا چند ماه ادامه داشته است، در برخی مبتلایان تایید قطعی شده است.