همهشری آنلاین _ ثریا روزبهانی: سقوط هواپیمای مسافربری در ایالات متحده آمریکا، انفجار هواپیمای حجاج بر فراز آسمان عربستان و کشته شدن ۱۸۲ زائر اندونزیایی و نیز حادثه دلخراش ریزش ساختمان فرودگاه بین‌المللی «مهرآباد» بر سر مسافران. در ابتدای دهه ۵۰، ساختمان انتظار مسافران فرودگاه بین‌المللی مهرآباد تهران در محل کنونی در خیابان «معراج» قرار نداشت. یعنی اراضی شمالی فرودگاه مهرآباد به شکل امروزی نبود که بتواند ورودی آبرومندی برای مسافران و نیز مهمانان ویژه پایتخت باشد. تنها در سال ۱۳۵۲ بود که محوطه میدان آزادی کنونی آماده شد تا هم کانونی برای سفر باشد و هم‌محلی برای توجه گردشگران. در آن دوران، رسانه‌ها این حادثه را این‌گونه منعکس کردند.
پنجشنبه ۱۴ آذرماه ۱۳۵۳، سالن انتظار مهرآباد مثل همیشه پر از مسافران، زائران خانه خدا و استقبال‌کنندگان حجاج از شهر تهران و شهرهای دیگر کشور بود. شاید نزدیک به هزار نفر در سالن فرودگاه حضور داشتند. برخی پشت پنجره‌های سالن و برخی دیگر هم درتریای فرودگاه با نوشیدن چای و قهوه از تماشای نخستین برف تهران در آن سال لذت می‌بردند. مأموران شهربانی مستقر در فرودگاه نیز طبق معمول باروبنه مسافران را تجسس و کارکنان هواپیمایی هم بلیت‌ها را کنترل می‌کردند.
- ریزش ۱۰۸ تن مصالح و برف
ساعت ۱۴ و ۵۰ دقیقه بود که صدای مهیبی در فرودگاه پیچید و سقف فرودگاه بر سر مسافران و همراهان آنها آوار شد. «رضا صالحی» یکی از ساکنان قدیمی محله «استاد معین» که در زمان وقوع این حادثه، خود را به این محل رسانده بود، می‌گوید: «شاهدان تعریف می‌کردند که ابتدا صدای جرجر تیرآهن‌ها از سقف فرودگاه شنیده شد. مأموران شهربانی و نیز برخی خدمه فریاد زدند «سقف دارد می‌ریزد، فرار کنید، فرار کنید». مأموران ورودی و خروجی‌ها با اینکه می‌توانستند نخستین کسانی باشند که از سالن فرار می‌کنند اما به کمک مردم آمدند تا جمعیت به سرعت از سالن خارج شوند. آوار آنقدر سریع فرو ریخت که بسیاری از مردم و کارکنان زیر آوار ماندند.
۱۰۸ تن مصالح ساختمانی سقف سالن ۱۲۰۰مترمربعی فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و چند تن برف روی آن به‌صورت ناگهانی بر سر مسافران، استقبال‌کنندگان، کارگران و کارمندان فرودگاه فرو ریخت و بسیاری را مدفون کرد. آنقدر سرعت ریزش این آوار زیاد بود که ۱۶ نفر، در دم جان باخته بودند.»
- آواربرداری و نجات مصدومان
او در ادامه به حضور نیروی‌های امدادی برای برداشتن آوار سالن از روی مسافران اشاره می‌کند و می‌گوید: «کارکنان هواپیمایی شاغل در بخش‌های دیگر فرودگاه، اعم از نظامیان و غیرنظامیان و نیز ساکنان منطقه مهرآباد، ابتدا گمان کردند که زلزله‌ای مهیب رخ داده است. اما با گذشت چند ثانیه که فاجعه مشخص شد، همه کارکنان هراسان به سمت سالن انتظار فرودگاه دویدند. بلافاصله با مراکز آتش‌نشانی، هلال‌احمر، بیمارستان‌ها و سایر مراکز امدادی تماس گرفته شد و ده‌ها امدادگر و نیروی نظامی ژاندارمری و نیروی هوایی خودشان را به آنجا رساندند. تا به حادثه‌دیده‌ها کمک کنند.
محوطه مهرآباد و خیابان‌های اطراف بلافاصله بسته و همه پروازهای تهران لغو شد. مأموران نجات هم تلاش می‌کردند تا از زیر انبوه آهن و سیمان و بتن سالن کشته‌ها ومصدومان را بیرون بیاورند. شدت و سنگینی آوار به حدی بود که تیرها و میله‌های آهنی را خم و همه وسایل و تجهیزات داخل سالن را نابود کرده بود و برای همین جنازه‌هایی که بیرون کشیده می‌شدند در بدترین وضعیت ممکن قرار داشت. براساس اخبار و نوشته روزنامه‌ها، در نخستین ساعت‌ها، ۷ کشته از زیر آوار بیرون آمد و به پزشکی قانونی برده شد. یکی از آنها جوانی بود که می‌خواست در لحظه آخر خود را داخل‌تریا بیندازد که تیر آهن بر سرش اصابت کرد و در دم او را کشت. ۳ نفر از کشته‌ها نیز خواسته بودند کنار دیوار مامنی داشته باشند که آوار سقف با همان دیوار پرس‌شان کرده بود. ۵ مجروح حادثه نیز راهی بیمارستان‌های «شماره ۱۲ تأمین اجتماعی» و «میمنت» شدند.»
- ساخت سالن مدرن و امروزی فرودگاه
۱۶ جنازه از زیر آوار خارج شد که در بین آنها اتباع آمریکایی، آلمانی، سوئیسی، سوئدی و هلندی نیز بودند. آنها می‌خواستند با پرواز «فرانکفورت» راهی «آلمان غربی» شوند. از همان نخستین ساعت کمیته‌ای زیر نظر نخست وزیری برای پیگیری مسئولان حادثه دلخراش فرودگاه مهرآباد تشکیل شد. اشتباه معماران و طراحان ساختمان در محاسبات بنا، ترک برداشتن سقف و رخنه برف، زلزله‌های مداوم تهران در چند هفته اخیر، عقب نشستن ستون‌های ساختمان، پرواز بیش از حد هواپیماهای سنگین و مافوق صوت و عدم توجه به استانداردهای ایمنی به‌عنوان دلایل اصلی این فاجعه عنوان شد.
پس از مدتی، ابتدا تصمیم گرفتند برای سالن، سقف موقت بزنند و عملیات اجرای آن هم به‌صورت موقت صورت گرفت. اما همزمان اقدامات مهم دیگری برای ساخت سالنی مدرن‌تر در ضلع شمالی پایانه پروازی آغاز شد. چراکه مرکز گردشگری تهران (میدان «آزادی» کنونی) ساخته و مقرر شده بود تا خیابانی از همین میدان به سمت فرودگاه کشیده شود و مسافران داخلی و خارجی در راه تردد به فرودگاه از این کانون گردشگری نیز بگذرند. در سال ۱۳۵۴ همین سالن کنونی فرودگاه که امروز پذیرای مسافران پروازهای داخلی است، با بالاترین ضریب ایمنی ساخته شد تا هم پذیرای مسافران بیشتری باشد و هم تفکیکی بین پروازهای داخلی و خارجی در آن لحاظ شود.
- فرودگاه ۸۲ ساله شد
فرودگاه مهرآباد در ۱۳۱۷ به‌صورت آموزشگاه خلبانی برای قوای «جویه قشون شاهنشاهی ایران» در کنار روستای مهرآباد ساخته شد و کار خود را با تأسیس باشگاه خلبانی و هواپیماهای آلمانی «یونکرس» آغاز کرد. در سال ۱۳۲۵ با توافق‌هایی که با «ایکائو» (سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری) انجام شد، فرودگاه مهرآباد از حالت آموزشگاه نظامی به فرودگاه نظامی و مسافربری تبدیل و به‌عنوان فرودگاه اصلی کشور ایران شناخته شد. در سال ۱۳۲۶ کار ساخت سالن مسافربری فرودگاه در ضلع جنوبی باند، در نزدیک محل کنونی پایگاه یکم شکاری آغاز شد.
چراکه در آن زمان، شاهراه اصلی تردد مردم تهران به نواحی غرب کشور جاده «کرج» (بزرگراه فتح کنونی) بود و مردم برای رسیدن به فرودگاه نیز از همین مسیر استفاده می‌کردند. ۱۱ سال بعد، سالن ۱۲۰۰ متری فرودگاه مهرآباد با هزینه ۵۱۲ میلیون ریال افتتاح و مهرآباد به‌عنوان بزرگ‌ترین فرودگاه خاورمیانه شناخته شد. اتفاقی که می‌توانست زودتر از آن به وقوع بپیوندد، اما بارها پروژه به دلایل مختلف از جمله کسری بودجه متوقف شد. در سال ۱۳۵۱ یعنی ۱۴ سال بعد از افتتاح بزرگ‌ترین فرودگاه منطقه و شیک‌ترین پاتوق آن زمان تهرانی‌ها، «ویلیام پریرای» آمریکایی، دستی به سر و روی فرودگاه کشید و آن را کمی پیشرفته‌تر کرد و تحولی در پایانه‌های آن به وجود آورد.
اما آنچه که باید در آن تحول ایجاد می‌شد، باطن ساختمان سالن فرودگاه بود. اتفاقی که نیفتاد و سهل‌انگاری در معماری و شیوه نگهداری آن و نیز آسفالت بی‌رویه سقف فرودگاه، یکی از دلخراش‌ترین اتفاقات دهه ۵۰ را رقم زد. اکنون که ۸۲ سال از عمر فرودگاه مهرآباد می‌گذرد، همه پروازهای خارجی آن به فرودگاه بین‌المللی «امام خمینی» (ره) منتقل شده است.