همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: خالق این آثار، هنرمندان شهرری بودند که در غرفه‌های کوچک و بزرگ مرکز ری‌شناسی گرد هم آمده بودند تا هنر و فرهنگ این شهر کهن باستانی را به زائران و مسافران ری معرفی کنند، اما اتفاقی باعث شد همه آن رنگ‌ها و طرح‌های زیبا یک‌شبه خاکستر شود. بامداد پنجشنبه ۲۹ آبان مرکز ری‌شناسی دچار حریق شد و به یکباره رنگ عوض کرد. این حادثه ناگوار مشکلات زیادی برای هنرمندان این مرکز به وجود آورده و این روزها حال خوشی ندارند. گزارش زیر شرح بخشی از مشکلات و خواسته‌های آنهاست.
نمای بیرونی ساختمان در آتش‌سوزی آسیبی ندیده و به زیبایی گذشته در ضلع غربی حرم سیدالکریم(ع) خودنمایی می‌کند. طرح‌های پنجره فولاد و تصاویر مکان‌های تاریخی ری که بر روی دیوارهای آجری ساختمان مرکز ری‌شناسی نقش بسته، هویت تاریخی و مذهبی شهرری را به خوبی در ذهن تداعی می‌کند. حکاکی طرح‌های سردر مرکز و گوشه‌های ساختمان بر روی چوب با آجرهای قزاقی دیوار تناسب چشمنوازی دارد. تنها نشان اتفاق چند روز گذشته در بیرون از ساختمان، رفت‌وآمد کرخت و بی‌حوصله غرفه‌داران مرکز است. در ورودی مرکز باز است و مقابل آن چند وانت نیسان ردیف شده که بار پشت آنها وسایل نیم‌سوز است.
تک و توک غرفه‌دارانی که بعد از آتش‌سوزی وسایل‌شان را از مرکز بیرون نبرده‌اند، دمغ و بی‌حوصله آنها را پشت وانت‌ها می‌چینند. قفسه‌هایی که در راهرو تاریک مرکز چیده شده، خالی‌اند و وسایل هنری انگشت‌شماری در داخل آنها باقی مانده است. آتش به اینجا نرسیده و تخت‌های چوبی اطراف راهرو و حتی رومیزی‌های ترمه غبارگرفته سالم مانده‌اند، اما وقتی به داخل حیاط مرکز پا می‌گذارید تازه متوجه می‌شوید به هنرمندان مرکز چه گذشته است.
- زحماتی که دود شد
حیاط پر از وسایل خرده‌ریز دودگرفته و نیم‌سوزی است که روی هم تلنبار شده‌اند. در میان آنها مقدار زیادی تخته‌های نازک چوب، اسفنج، پارچه و کاغذهایی که مواد اولیه کارگاه‌ها بوده‌اند، به چشم می‌خورد. شعله‌های آتش تابلو سردر بسیاری از غرفه‌ها را هم ذوب کرده و نام آنها مشخص نیست. از کارگاه معرق و منبت‌کاری چیزی باقی نمانده و تابلوهایی که با ساعت‌ها کار مداوم بر روی چوب شکل گرفته، مانند پشته‌ای الوار و هیزم سوخته‌اند و خاکستر شده‌اند. آتش دارهای قالی نیمه‌کاره و تابلوفرش‌های نفیسی را که گره به گره و رج به رج بافته شده‌اند، بلعیده و فقط دارهای خالی و دودزده را باقی گذاشته است.
هنرمندانی که مشغول تخلیه غرفه‌های خود هستند آثار نیم‌سوخته خود را با حسرت تماشا می‌کنند و دست و دل‌شان به کار نمی‌رود. «علی مکتبی» کارگاه رفوگری و تعمیر فرش دستباف داشته است. او می‌گوید: «هنرمندان مرکز در این حادثه خسارت زیادی دیدند، اما نداشتن مکانی برای راه‌اندازی موقت کارگاه و نگهداری وسایل باقیمانده مشکلات آنها را دوچندان کرده است.»
- کارگاهی موقت می‌خواهیم
اقدام ضرب‌الاجلی شهرداری برای بازسازی مرکز، مکتبی و سایر هنرمندان را در تأمین کارگاه موقت با مشکل روبه‌رو کرده است. او می‌گوید: «شهرداری بدون تأخیر برای تعمیر غرفه‌ها اقدام کرده که باعث کوتاه شدن انتظار ما برای راه‌اندازی مجدد مرکز می‌شود. واگذاری مجدد غرفه‌ها به هنرمندان طرف قرارداد را هم وعده داده، ولی تأمین کارگاه موقت برای هنرمندان خسارت‌دیده بسیار دشوار است.» «سیدزاویه زاویه‌ای» عمری را به آموختن و آموزش هنرهای تلفیقی و پست‌مدرن گذرانده و با درآمیختن هنرهای مختلف مانند نقاشی و نجاری آثار خلاقانه‌ای خلق می‌کند.
زاویه می‌گوید: «در این شرایط پرداخت اجاره‌بها و پول رهن کارگاه موقت برای ما امکان‌پذیر نیست و نمی‌توانیم مکان موقت مناسبی پیدا کنیم.» زاویه‌ای و هنرمندان مرکز از شهرداری انتظار دارند تا پایان بازسازی مرکز آنها را در فضاهایی که در تملک شهرداری است مستقر کنند. اتصالی جریان برق عامل آتش‌سوزی مرکز ری‌شناسی بوده و آتش از طریق سقف غرفه‌ها که به هم راه دارند، گسترش پیدا کرده است. در زمان حادثه فقط نگهبان مرکز ری‌شناسی حضور داشته و حریق مصدومیت و تلفات جانی نداشته است.
- مرکز ری‌شناسی سرشناس نیست!
مرکز ری‌شناسی حدود ۶ سال پیش توسط شهرداری منطقه ۲۰، برای شناساندن آداب و رسوم، فرهنگ و تاریخ شهرری به زائران حضرت عبدالعظیم(ع) و مسافران ری، پا گرفته، اما این مرکز حتی برای بسیاری از اهالی ری هم غریب و ناشناخته است و کمتر کسی از وجود این مرکز در محله ولی‌آباد اطلاع دارد. سایت مرکز ری‌شناسی به‌صورت آزمایشی در شهریور سال ۱۳۹۳ و همزمان با روز بزرگداشت زکریای رازی افتتاح شد. در این سایت مقالات، پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌هایی درباره تاریخ ری در دوران معاصر و باستان عرضه و امکاناتی مانند تور ری‌گردی مجازی و دسترسی به کتابخانه تخصصی ری‌شناسی برای علاقه‌مندان فراهم شد.
همزمان با فعالیت سایت در مناسبت‌های مختلف نمایشگاه‌های هنری، آموزشی و موزه‌های مردم‌شناسی در مرکز ری‌شناسی برپا شد. اواخرسال ۱۳۹۴ در این مرکز بازارچه صنایع‌دستی با ۹ غرفه سفال، قلمزنی، سرمه‌دوزی، شیشه‌گری، نقاشی روی شیشه، تولیدات چرم و پوست و پارچه و... راه‌اندازی شد. این بازارچه به مناسبت دهه‌فجر پا گرفت، ولی مقدمه‌ای بود برای راه‌اندازی غرفه‌های آموزش، تولید و عرضه صنایع‌دستی ایرانی. پیش از حریق در مرکز ری‌شناسی ۱۲ غرفه مختلف و متنوع دایر بود که حکم کارگاه‌های تولیدی هنرمندان را داشت.
- یک ماه صبوری کنید
حجت‌الاسلام «شاهین معبودی» معاون اجتماعی فرهنگی شهردار منطقه ۲۰، به هنرمندان و تولیدکنندگان مرکز ری‌شناسی وعده می‌دهد که ظرف یک ماه مرمت غرفه‌ها انجام می‌شود و دوباره غرفه‌ها در اختیار هنرمندان حادثه‌دیده قرار می‌گیرد. او می‌گوید: «شهرداری فضای خالی ندارد که به‌صورت موقت در اختیار هنرمندان قرار دهد. اگر بخواهیم تا زمان تعمیر مرکز مکانی دیگر اجاره کنیم باید قراردادی جدید با آنها بسته شود که محدودیت‌های خاص خود را دارد. مقدمات تعمیر مرکز فراهم شده و قصد داریم کار را با سرعت انجام دهیم.
بر اساس برآورد کارشناسان، تعمیر و بازسازی غرفه‌ها حدود یک ماه زمان می‌برد و پس از آن هنرمندان می‌توانند فعالیت خود را ادامه دهند.» حجت‌الاسلام معبودی بیمه نبودن تولیدی‌های مرکز را باعث خسارت گسترده تولیدکنندگان و هنرمندان مرکز می‌داند. او می‌گوید: «ساختمان مرکز ری‌شناسی بیمه بوده، اما تولیدکنندگان کارگاه‌های خود را بیمه نکرده بودند. در قراردادهایی که با آنها بسته شده قید کردیم که خسارت ناشی از مواردی مانند حریق، سرقت و... برعهده خودشان است.»
۱۲ غرفه ۱۵ متری در مرکز ری‌شناسی دایر بوده است
۸ باب از غرفه‌های مرکز ری‌شناسی در حریق آسیب دیده که میزان خسارت آنها ۵۰ تا ۱۰۰ درصد برآورد شده است
۵۴ دقیقه بامداد روز پنجشنبه ۲۹ آبان حریق رخ داده است