همشهری آنلاین _ سمیرا باباجانپور:سالنامه‌ای که به‌عنوان نخستین کتاب چاپی که به‌طور کامل به فرهنگ و تاریخ محله کن می‌پردازد، شناخته شده است. کتاب و نوشتار، نقش مهمی در حفظ فرهنگ و هویت شهر، روستا و قومیت‌ها دارد. ثبت آداب و رسوم مردم، ثبت بخش مهمی از تاریخی است که باید برای گذشتگان به ارث بماند. بخش کن که منطقه وسیعی از غرب تهران را در گذشته شامل می‌شد، تاریخ نوشتاری مشخص و ثبت شده‌ای ندارد. آنچه از روستاهای حریم غرب تهران به یادگار مانده، برگرفته از تاریخ شفاهی است که روز به روز کم‌رنگ‌تر و دست‌نیافتنی‌تر می‌شود.
فوت هر پیرمرد و پیر زن قدیمی که بخش مهمی از هویت و فرهنگ روستاهای حریم غرب تهران را به خاطر داشته است، یعنی حذف تاریخ شفاهی روستاهای پایتخت. آنچه از کن، «سولقان» و روستاهای تابعه در کتاب‌های تاریخ قدیم به‌ویژه کتاب‌هایی که درباره تهران نگاشته شده است، به یادگار مانده در حد اشاره‌ای کوچک، روایت و توصیف مسیر و طبیعت این روستاها است.
- از سفرنامه ناصرالدین شاه تا فصلنامه فرهنگ کن
در کتاب «سفرنامه ناصرالدین شاه» می‌توان روایت‌هایی از این سفرها را به قریه کن یافت اما در حد وصف طبیعت، میوه‌ها و آب گوارای روستاست. در کتاب «سرزمین جاوید» دربخش زبان تهرانی‌ها به لهجه کنی اشاره شده است و متنی درباب اینکه در گذشته زبانی که در روستاهای تابعه کن و شمیرانات رایج بوده است، زبان اصلی تهرانی‌ها محسوب می‌شود و به مرور با ورود «قاجار» و به دستور «آقا محمدخان قاجار» زبان تهرانی جایگزین لهجه «تاتی» که کنی‌ها و شمیرانی‌ها با آن صحبت می‌کردند، شد. غرب تهران با وجود محله‌های قدیمی همچون کن، باغ فیض، حصارک و روستاهای سولقان، سنگان، رندان، کیگا، امامزاده داود(ع)، کشار، طالون، واریش و وردیج، تاریخ طبیعی و مردم‌شناسی غنی دارد. وجود آثار و بناهای تاریخی که به مرور در حال از بین رفتن هستند، گواه این ادعا است.
با این اوصاف نوشتار و کتبی در باب تاریخ این محله‌ها و روستاها نگاشته نشده است. رشد و توسعه شهرنشینی، بسیاری از این محله‌ها را در خود هضم کرده است. برای مثال در گذشته‌آبادی به نام‌آبادی «حسن‌آباد» درمحدوده بلوار «آیت‌الله کاشانی» امروز واقع شده بود که دیگر اثری از این‌آبادی وجود ندارد و تنها ردپای آن را می‌توان در تاریخ شفاهی اهالی قدیمی غرب تهران یافت. قریه خوش آب و هوایی که در جنوب کن واقع شده بود و بخش مهمی از آن گندمزار بود. نمونه دیگر می‌توان به محله «باغ فیض» اشاره کرد که با برج و مجتمع‌هایی که در آن ساخته شده است دیگر نمی‌توان تصور کرد روزگاری باغ فیض روستایی با قنات‌های پرآب و باغ‌های وسیع بوده است. همین سرنوشت نیز برای روستای «پونک» رقم خورده است. این روزها همه پونک را محله‌ای مدرن و نوساز می‌شناسند و کمتر کسی از تاریخ و هویت این محله اطلاع دارد. در این میان، وضعیت محله کن متفاوت‌تر است هنوز هم می‌توان ردپای به جا مانده از تاریخ و بناهای قدیمی چند صد ساله را در آن یافت. هویتی که باید مکتوب شود و در اسناد تاریخی پایتخت محفوظ بماند.
- کتابی که در دفتر نوسازی خاک می‌خورد
سال ۱۳۹۷ به پیشنهاد گروه فرهنگی کن قدیم و همکاری دفتر نوسازی محله کن، نخستین کتاب «کن قدیم» که شامل موضوعاتی متنوع درباره فرهنگ و تاریخ محله کن بود، منتشر شد. امین نورقربان، مدیر گروه فرهنگی کن قدیم، درباره موفق نشدن این کتاب می‌گوید: «متأسفانه نسخه نهایی این کتاب آن چیزی نبود که مورد تأیید اهالی باشد. اشتباهات زیادی در روایت تاریخ و معرفی آداب و رسوم محله در آن وجود دارد. در گروه فرهنگی کن قدیم به همت دوستان و اهالی مشتاق، مطالب خواندنی درباره فرهنگ، آداب و رسوم محله و بناهای تاریخی آن جمع‌آوری شده است.
عکس‌های بسیار جالبی هم در آرشیو گروه فرهنگی کن قدیم نگه داشته‌ایم در نتیجه لزوم چاپ یک کتاب احساس می‌شد. این وظیفه را دفتر نوسازی محله کن برعهده گرفت. ولی درنهایت نتوانست کتابی مناسب به چاپ برساند. اکنون نسخه‌های این کتاب در دفتر نوسازی روی هم انباشته شده است. ولی چون بعضی از مطالب دقیق و درست نیست و شرح عکس‌ها اشتباه درج شده است ما آن را توزیع نکردیم. امیدوارم بتوانیم کتابی مناسب درباره تاریخ روستاهای غرب تهران به‌ویژه محله کن منتشر کنیم.»
- نخستین کتاب تاریخی با لهجه کنی
اگرچه کم وکاستی‌های زیادی برای حفظ طبیعت و تاریخ محله قدیمی کن انجام شده است اما این کاستی در بخش فرهنگی بیشترین ضرر را به حفظ هویت محله زده است. با اینکه شخصیت‌های فرهنگی، علمی و سیاسی زیادی از این محله برخاسته‌اند، اما هنوز کتاب تاریخی معتبر و کاملی درباره فرهنگ و تاریخ این محله نوشته نشده است. اگر هم کارهایی انجام گرفته آنقدر غیرحرفه‌ای و دم دستی بوده که به چشم نیامده است با این حال استاد «عبدالله درویش»، پژوهشگر فرهنگی و شاعر محله کن که در زمینه لهجه کن پژوهش‌های زیادی انجام داده است، کتابی جامع درباره زبان و لهجه کن در دست چاپ دارد.
این کتاب بیش از ۵۰۰ اصطلاح کنی را درخود جای داده و دربخش دیگری از آن اشعاری درباره فرهنگ و محصولات محله با زبان کنی سروده شده است. درویش در این باره می‌گوید: «اطلاعات این کتاب کامل شده است. قرار بود اوایل امسال چاپ شود که متأسفانه موضوع «کرونا» پیش آمد. امیدوارم در نخستین فرصت بتوانیم این کتاب را چاپ کنیم.»
- سالنامه فرهنگ کن
خرداد ۱۳۳۸ «ضیاء‌الدین علایی‌نژاد»، نخستین مدیر دبستان بهمن کن، سالنامه فرهنگ کن را با کمک معلمان و تعدادی از دانش‌آموزان مدرسه چاپ کرد. یک کار فرهنگی منحصربه‌فرد که تا آن زمان در روستاهای تهران سابقه نداشت. از این کتاب تنها چند نسخه باقی مانده و از نظر اهالی کن گنجینه گرانبهایی است. «امین نورقربان»، مدیر گروه فرهنگی کن قدیم و دبیر کارگروه فرهنگی شورایاری محله، در این باره می‌گوید: «سال ۱۲۹۷ نخستین مدرسه در کن راه‌اندازی شد. وقتی از کن قدیم صحبت می‌کنیم منظورمان محله کن امروز با موقعیت جغرافیایی مشخص نیست.
در گذشته بخش وسیعی از روستاهای غرب تهران در بخش کن واقع شده بود و کن موقعیت جغرافیایی وسیعی را شامل می‌شد. بخش کن از ۲۰ ده و دهکده تشکیل می‌شد. با اینکه این روستاها از تهران ۲ الی ۴ فرسخ فاصله نداشتند، ولی کم‌توجه مسئولان موجب شده بود پیشرفت فرهنگی خاصی در آنجا دیده نشود. وقتی برای نخستین بار دبستان بهمن راه‌اندازی شد، تحول زیادی در امر آموزش و سوادآموزی ایجاد شد. معلم‌های زیادی به روستا آمدند و مناسبات فرهنگی، شکل خاصی گرفت. سالنامه کن که یک کتاب ۸۰ صفحه‌ای است در قالب یک فصلنامه شکل گرفت. البته قرار بود هر فصل، یک شماره چاپ شود. ولی مشخص نیست چرا دیگر ادامه پیدا نکرد.
در بخش‌های مختلف کتاب می‌توان به موضوع‌هایی همچون سال تأسیس مدرسه بهمن، بیوگرافی دبیران مدرسه، دست نوشته‌هایی از دانش‌آموزان، شرح حال بزرگان کن، اوضاع جغرافیایی و محصولات کن، جدول، لطیفه و سرگرمی اشاره کرد. عکس‌های کتاب هم بسیار دیدنی و جذاب است و دانش‌آموزان قدیمی را در مدرسه نشان می‌دهد. این روزها تنها کتاب معتبری که درباره بخش فرهنگ کن وجود دارد، همین سالنامه است.»
در مقدمه فصلنامه فرهنگ کن هدف از انتشار این کتاب این‌گونه بیان شده است: «پیشرفت فرهنگ هر محلی بستگی به همکاری و همفکری اهالی و اولیا و دانش‌آموزان آن محل دارد، ما بهترین وسیله را برای آشنا ساختن مردم با فرهنگ و کارهایی که انجام شده است، انتشار سالنامه دانستیم.»