همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: سال ۱۳۴۲ بود که نخستین نهال بوستان جنگلی چیتگر کاشته شد و اکنون پس از گذشت نیم قرن، چیتگر به بزرگ‌ترین بوستان جنگلی پایتخت تبدیل شده است و به همین دلیل نقش حیاتی برای شهر تهران دارد. چراکه چیتگر یک بوستان نه تنها فرامنطقه‌ای بلکه یک بوستان ملی است و اگر به هر دلیلی این بوستان را از دست بدهیم، تنها منطقه ۲۲ آسیب نمی‌بیند، بلکه شهر تهران دچار چالشی بزرگ خواهد شد.
متأسفانه در سالهای اخیر، بخشی از این کریدور هوای پایتخت از بین رفته است. در همین راستا، شهرداری برای صیانت و حفظ این گنجینه گران بها سند «طرح جامع جنگل چیتگر» را به سازمان جنگل‌ها ارائه کرد که اکنون مورد تأیید قرار گرفته و پس از ۴۰ سال مدیریت و بهره‌برداری، این بوستان به شهرداری منطقه واگذار شده است. «مرتضی رحمان‌زاده»، شهردار جدید منطقه ۲۲، در این گفت‌وگو اطلاعات تخصصی‌تری را در اختیارمان قرار می‌دهد که می‌توانیم با استناد بر آن، آینده‌ای روشن برای ریه تنفسی شهر ترسیم کنیم.
اسناد، حاکی از آن است که مساحت چیتگر ۱۵۰۰ هکتار بوده که به مرور کاهش پیدا کرده است. حدود ۳ سال پیش به درخواست شهرداری تهران، مطالعه‌ای از سوی مشاوران انجام و مساحت کنونی بوستان حدود ۸۷۰ هکتار عنوان شد. چراکه در گذشته بخشی از مساحت چیتگر در بزرگراه‌ها افتاده و بخشی از آن نیز تخریب و برای ساخت‌وساز استفاده شده است. به همین دلیل، برای جلوگیری از بروز اتفاقات ناگوار همچون از بین رفتن درختان چندین ساله و قدیمی که به زیستگاه حیوانات نیز تبدیل شده است، طرح جامع جنگل چیتگر تهیه و برای سازمان جنگل‌ها و مراتع ارسال شد.
اکنون طبق طرح جامع جنگل چیتگر و توافق با سازمان جنگل‌ها، هر اقدامی در جنگل چیتگر براساس طرح جامع چیتگر انجام می‌شود. شهردار منطقه ۲۲ درباره این طرح می‌گوید: «این طرح بین شهرداری و سازمان جنگل‌ها برای حفظ و حراست از عرصه‌های جنگلی و جلوگیری از هرگونه مداخله غیراصولی، منعقد و نتایج و بازخوردهای اجرای آن در کمیته فنی بررسی شد. در نهایت، دفترچه مدیریت بهره‌برداری از جنگل چیتگر در آذرماه سال ۱۳۹۹ به تأیید و تصویب اداره کل «منابع طبیعی استان تهران» رسید. براین اساس، طرح جامع ملی چیتگر به‌عنوان سند برنامه‌ریزی و فعالیت‌های اجرایی در چیتگر محسوب می‌شود.»
- خداحافظی با مدیریت دوگانه
براساس اسناد موجود، جنگل چیتگر پس از انقلاب، به مدت ۲ سال به «بنیاد شهید» واگذار شد. سپس نگهداری از این عرصه به عهده شهرداری منطقه ۵ گذاشته شد. از سوی دیگر با شکل‌گیری منطقه ۲۲ در سال ۱۳۶۴، جنگل وسیع چیتگر به این منطقه واگذار شد. اما این واگذاری آغاز راهی برای شکل‌گیری مدیریت دوگانه‌ای در چیتگر بود. چراکه جنگل‌ها با مالکیت دولت، برای بهره‌برداری به شهرداری سپرده شد. همین دوگانگی شرایط را سخت‌تر کرد و با خود مشکلاتی را به وجود آورد. رحمان‌زاده، درباره این دوگانگی بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: «برای رفع مشکل بین دولت و شهرداری، با توجه به شرایط چیتگر که مالکیت با دولت و بهره‌برداری با شهرداری بود، ۲ راهکار کوتاه‌مدت و بلندمدت وجود داشت که در راهکار کوتاه‌مدت می‌توان به امضای تفاهمنامه بین شهرداری و وزارت «جهاد کشاورزی» اشاره کرد که خوشبختانه این تفاهمنامه تهیه و تأیید شد.
اکنون پس از تأیید این طرح، نخستین گام حفظ و نگهداری فضای سبز موجود است که در سال جاری برای آبرسانی آن با عقد قراردادی به مبلغ ۴۰ میلیارد تومان، در حال پیگیری و اجرا است و پس از آن توسعه درختکاری و واکاری عرصه‌هایی است که به دلیل گوناگون فاقد درخت شده‌اند و این از اولویت‌های اقدامات شهرداری برای سرسبزی و توسعه این عرصه به شمار می‌رود.» به گفته شهردار منطقه علاوه بر ایجاد فضای سبز مناسب، برخورداری این جنگل از امکانات رفاهی درخور گردشگران و فراهم کردن امنیت شهروندان از دیگر ضرورت‌های است که باید مورد توجه قرار گیرد.»
- حفظ و نگهداری در کنار توسعه گردشگری
بوستان جنگلی چیتگر به مساحت تقریبی ۹۰۰ هکتار، بزرگ‌ترین بوستان و ریه تنفسی تهران محسوب می‌شود. با توجه به عبور مسیل چیتگر از میان پارک، این محدوده به ۲ بخش غربی و شرقی تقسیم شده است. براساس گزارش‌ها و عکس‌های هوایی گرفته شده از این جنگل، مشخص است در ۱۰ سال اخیر، فضای سبز این بوستان حال خوبی ندارد. شهردار منطقه ۲۲ از این بوستان به‌عنوان سرمایه ملی یاد می‌کند ودرصدد است تا مشکلات آن را برطرف کند. او در این‌باره می‌گوید: «بوستان چیتگر در غرب تهران قرار دارد.
بنابراین، هم‌جواری آن با دریاچه شهدای خلیج‌فارس و وجود کریدور باد غربی به‌عنوان بزرگ‌ترین ریه تنفسی شهر، در تصفیه و مطبوع کردن هوای شهر و نیز ایجاد زیستگاه جانوری مناسب برای حفظ چرخه اکولوژیک طبیعی، بسیار حائز اهمیت است. بوستان چیتگر باید دارای دستورالعملی برای نگهداشت و توسعه مدون و استانداردی باشد تا علاوه بر ایجاد فضای مناسب برای شهروندان عزیز به‌عنوان مسیری برای دوچرخه‌سواری و گشت پیاده و... و. ، گسترش عرصه‌های جنگلی آن در اولویت قرار گیرد. در حقیقت این دستورالعمل به نوعی حفظ و حراست و نگهداری و توسعه بوستان را در کنار شاخص گردشگری تُوامان برنامه‌ریزی می‌کند.»
- کاشت ۲٠٠ هزار اصله درخت
به گفته کارشناسان محیط‌زیست شهری، قرار بود پارک جنگلی چیتگر تا دامنه‌های جنوبی «البرز» ادامه پیدا کند اما این اتفاق نیفتاد و ساخت‌وسازهای بسیاری در این منطقه صورت گرفت که اگر از این امر جلوگیری می‌شد، این منطقه می‌توانست به یکی از مهم‌ترین مراکز تولید اکسیژن و باد تبدیل شود و در کاهش آلودگی هوا بسیار مؤثر باشد. رحمان‌زاده، طرح جامع بوستان جنگلی چیتگر را راهی برای احیا و حفظ این سرمایه طبیعی می‌داند و در ادامه بیان می‌کند: «بوستان جنگلی چیتگر با توجه به اینکه در یک‌سال گذشته از ورود هرگونه خودرو جلوگیری به عمل آمده و عملیات به‌زراعی و نگهداشت آن به‌صورت مطلوب صورت گرفته است، در بهترین وضعیت خود طی ۱۵ سال اخیر قرار دارد و براساس برنامه‌ریزی ۵ سالهای که در ابتدای این دوره مدیریت شهری صورت گرفته است تاکنون نزدیک به ۲٠٠ هزار اصله درخت در عرصه‌های مختلف چیتگر کاشته شده که امید است با ادامه این روند و تکمیل برنامه آبرسانی بوستان طی ۲ سال پیش رو، هیچ‌گونه عرصه‌ای فاقد درخت در چیتگر مشاهده نشود.»
- بهترین شرایط برای ادامه حیات
آب این بوستان تا سال گذشته به دلایل مختلف از جمله بدهی‌ها و مشکلاتی که بین شهرداری منطقه و شرکت تأمین و تصفیه آب وجود داشت، قطع شده بود. از سوی دیگر به سبب کمی میزان بارش باران در سالهای اخیر، بخشی از درختان دچار آفت شدند و از بین رفتند. رحمان‌زاده، آینده روشنی را برای بوستان جنگلی چیتگر ترسیم می‌کند و در این‌باره می‌گوید: «در دوره مدیریت شهری جدید، تدابیری برای حفظ و احیای این جنگل وسیع اندیشیده شد. در مرحله نخست، پساب تصفیه‌خانه «شهید باقری» به چیتگر انتقال پیدا کرد. همین موضوع موجب شد تا تابستان سال گذشته، همه آبیاری فضای سبز و درختان این جنگل با آب پساب انجام شود. در این اقدام، جنگل و درختانش با استخراج ۲۴۰ مترمکعب در ساعت از پساب تصفیه‌خانه و از طریق چاه‌ها سیراب شدند.
هم‌چنین زمستان سال گذشته، آب جنگل چیتگر دوباره وصل شد. اکنون نیز اعتبار خوبی در اختیار منطقه قرار گرفته است تا بتوانیم پروژه بزرگ آبرسانی تحت فشار چیتگر را تکمیل کنیم و براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، این پروژه تا آخر سال عملیاتی می‌شود. اجرای این طرح می‌تواند از هدررفت آب جلوگیری کند و با استفاده از آن به دفعات بیشتری می‌توان این جنگل زیبا را آبیاری کرد. با تصویت طرح مدیریت بهره‌وری چیتگر در کنار برنامه‌های توسعه آبرسانی، درختکاری، حذف آفات درختان و نیز تکمیل و تقویت سرانه‌های مورد نیاز شهروندان در بوستان چیتگر، می‌توان امید داشت در آینده‌ای نه چندان دور، شهروندان عزیز تهرانی علاوه بر داشتن تفرجگاهی مناسب با امکاناتی کامل و احساس امنیت برای خود و خانواده، می‌توانند اطمینان داشته باشند که این ریه تنفسی شهر تهران در بهترین شرایط و برای حفظ سلامت آنها به حیات خود ادامه خواهد داد.»
- ۷۳۴ هکتار پوشش درختی
بر اساس آمار و اطلاعات تا پیش از شیوع ویروس «کرونا» و بسته شدن این پارک برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی، به‌طور متوسط، روزانه ۱۰ هزار نفر به بوستان جنگلی چیتگر مراجعه می‌کردند. این در حالی است که بوستان هنوز از نظر امکاناتی و تجهیزاتی کامل نبوده است و انتظار می‌رود با تجهیز و بهسازی بوستان و توسعه شهرنشینی و اسکان جمعیت در منطقه ۲۲، این رقم بسیار بیشتر شود. در مجموع منطقه‌ای که پارک چیتگر در آن قرار دارد، بسته به نقاط مختلف آن، دارای پستی و بلندی‌های بسیاری است و همین امر سبب شده است تا در بخش‌های مختلف این بوستان مقدار شیب از صفر تا ۸۰درصد متغیر باشد.
امتداد اصلی پارک در جهت شرقی ـ غربی قرار گرفته است و پستی و بلندی‌های عمده را «تپه ماهور» تشکیل می‌دهد. پوشش درختی بوستان در مجموع مساحتی در حدود ۷۳۴ هکتار را در بر می‌گیرد. حدود ۵۳درصد از این درختان راگونه‌های سوزنی برگ تشکیل می‌دهند. در مجموع درختان سوزنی برگ در حدود ۳۹۰ هکتار، ۴۸درصد مساحت کل پارک را به خود اختصاص داده‌اند و درختان پهن برگ حدود ۴۷درصد درختان پارک را شامل می‌شوند. هم‌چنین در سالهای اخیر به همت شهرداری منطقه چندین باغ میوه در این بوستان احداث و درختان مثمر بسیاری کاشته شده است.
بوستان جنگلی چیتگر به مساحت تقریبی ۹۰۰ هکتار، بزرگ‌ترین بوستان و ریه تنفسی تهران محسوب می‌شود
طبق طرح جامع جنگل چیتگر و توافق با سازمان جنگل‌ها، هر اقدامی در جنگل چیتگر براساس طرح جامع چیتگر انجام می‌شود
- ضرورت بهره‌گیری کامل از توان اکولوژیکی بوستان
منطقه ۲۲ شهرداری واقع در شمال غربی شهر تهران، با ۵۸۸۱ هکتار وسعت (براساس پهنه‌بندی مصوب سال ۱۳۹۱) به سبب ویژگی‌های خاص طبیعی و موقعیت خود در پایتخت، به‌عنوان منطقه‌ای مستعد قطب گردشگری شناخته شده و چشم‌انداز آینده آن بر این اساس استوار شده است. جمعیت این منطقه براساس اطلاعات و آمار شهرداری تهران در سال ۱۳۹۷، ۱۹۸ هزار و ۹۷۰ نفر در قالب ۵۴ هزار و ۸۵۷ خانوار شامل ۸۹ هزار و ۱۴۶ مرد و ۸۶ هزار و ۲۵۲ زن است. منطقه ۲۲ از ابتدا به‌عنوان ریه تنفسی شهر تهران در نظر گرفته و معرفی شده است.
در دوره‌های مختلف مدیریتی شهرداری تهران، توجه به حفظ و ارتقای کیفیت و کمیت فضای سبز منطقه ۲۲ به‌عنوان یکی از برنامه‌های اصلی این منطقه از کلانشهر تهران بوده است. «محمدرضا جدی ثانی»، رئیس اداره فضای سبز شهرداری منطقه ۲۲ و کارشناس ارشد مدیریت محیط‌زیست، به ویژگی‌های مهم این جنگل اشاره می‌کند و می‌گوید: «بوستان جنگلی چیتگر در ساختار فضایی شهر تهران به سبب وسعت زیاد، پوشش گیاهی انبوه، وجود عناصر و امکانات ویژه، چشم‌اندازهای بسیار متنوع، سهولت دسترسی به آن، موقعیت قرارگیری ویژه و... و. در برطرف ساختن برخی کمبودها و نیازهای منطقه ۲۲، محدوده غربی تهران، شهر تهران و حتی فراشهری می‌تواند نقش‌های ویژه‌ای ایفا کند.
این درحالی است که شرایط و ویژگی‌های اکولوژیکی آن نیز باید در برنامه‌ریزی‌ها و نقش‌آفرینی‌ها مورد توجه برنامه‌ریزان و طراحان آن باشد تا علاوه بر بهره‌گیری کامل از توان اکولوژیکی بوستان بر اساس طرح‌ها و برنامه‌های فرادست، بستری را برای پاسخگویی به برخی نیازهای شهری تهران فراهم کند. در واقع بهسازی و توسعه بوستان باید با آخرین فرصت‌های توسعه شهری تهران، زمینه‌ای را برای پاسخگویی به برخی نیازهای روحی، روانی و جسمی ساکنان یا مراجعه‌کنندگان به وجود آورد تا به کمک بهره‌گیری بهینه از منابع محیطی، اقتصادی و اجتماعی، زمینه توسعه پایدار شهری فراهم آید.»