انحرافات چشم یک اختلال شایع در بچه‌ها است، بطوریکه تقریبا در ۴ درصد کودکان این اختلال دیده می‌شود. معاینه به موقع چشم کودک و درمان صحیح آن باعث بهبود دید کودک برای تمام عمر خواهد شد. جراحی استرابیسم نیز مثل هر عمل جراحی دیگری ممکن است در موارد کم همراه با عوارضی مثل عفونت، خونریزی و عوارض دیگری باشد، ولی عوارض جدی آن بسیار نادر است. در مورد انحراف چشم و روش‌های درمان آن بخصوص در کودکان با دکتر ضیاءالدین یزدیان فلوشیپ چشم‌پزشکی اطفال و انحراف چشم کودکان گفت‌وگو کرده‌ایم. ایشان معتقدند استرابیسم چنانچه در یک چشم دیده شود و در زمان کودکی پدیدار شود خطر تنبلی چشم را تقویت می‌کند و احتمال می‌رود که برای همیشه تنبلی چشم باقی بماند، ولی چنانچه در دو چشم به طور متناوب دیده شود خطر اختلال در دید نداشته ولی مانع ایجاد دید دو چشمی و دید عمق(دید سه بعدی) خواهد شد.
به طور کلی جراحی استرابیسم، درمانی موثر برای برطرف کردن انحراف چشم است، ولی جانشینی برای عینک و درمان تنبلی چشم نیست.
*استرابیسم در کودکان چیست و چند درصد کودکان ایرانی انحراف چشم دارند؟
- استرابیسم به معنی لوچی و انحراف چشم بوده و در 5 درصد کودکان آمریکا دیده می‌شود. متاسفانه آمار آن در ایران مشخص نیست البته لازم به توضیح است که انحراف چشم ممکن است به صورت کاذب بوده و مربوط به چین پلکی باشد به این معنی که کودکانی که ریشه بینی پخ دارند و فاصله بین شکاف‌های بینی آنها زیاد است اکثرا چین‌های پلکی، گوشه‌های داخلی چشم‌ها را می‌پوشاند و در ظاهر چشم‌ها انحراف را نشان می‌دهند (شبیه چشم‌های ژاپنی و چینی) این انحراف کاذب بوده و با بزرگ شدن ریشه بینی از بین می‌رود ولی انحراف واقعی زمانی است که دو چشم در یک راستا نبوده و یکی از آنها در حالت مستقیم بودن خارج شده و منحرف می‌شود. برای اثبات آن چنانچه شما چشم دیگر بیمار را بپوشانید چشم منحرف حرکت کرده و در خط وسط قرار می‌گیرد به عبارتی نشان می‌دهد که این چشم منحرف بوده است. این انحراف از نوع واقعی بوده و اگردر کودک در یک چشم دیده شود خطر تنبلی چشم خواهد داشت.
* بطور میانگین سالی چند عمل جراحی برای اصلاح انحراف چشم انجام می‌شود؟
- متاسفانه آمار دقیقی نداریم، ولی باید توضیح دهم که همه انحراف‌های چشم احتیاج به عمل جراحی ندارند و بعضی از آنها با تجویز عینک و تمرینات ارتوپدیک که نوعی تمرین برای تقویت کار عضلات چشم است بهبود پیدا می‌کنند.
*آیا استرابیسم می‌تواند موجب اختلال در دید دائمی شود؟
- استرابیسم چنانچه در یک چشم دیده شود و در زمان کودکی پدیدار شود خطر تنبلی چشم دارد که برای همیشه این تنبلی چشم باقی می‌ماند، ولی چنانچه در دو چشم به طور متناوب دیده شود خطر اختلال در دید نداشته، ولی مانع ایجاد دید دو چشمی و دید عمق(دید سه بعدی) خواهد شد. لازم به ذکر است که دید دو چشمی نعمتی است که در انسان سالم وجود دارد و مکانیسم ایجاد آن به این صورت است که هر کدام از چشم‌ها جداگانه تصویر خود را به مغز فرستاده و مغز هر دو تصویر را یکی کرده و ما آن شیء را به صورت واحد و با دید عمق می‌بینیم. دید عمق به ما کمک می‌کند که فواصل اشیاء را به خوبی حدس بزنیم. کسانی که انحراف چشم دارند اکثرا دیدشان تک چشمی است و دو چشم در یک زمان شیء مقابل را نمی‌بینند به عکس هر کدام به تناوب به آن شیء نگاه کرده و در نتیجه دید عمق هم به وجود نمی‌آید. یکی از اهداف عمل جراحی و اصلاح انحراف علاوه بر وضعیت ظاهر چشم‌ها و مسأله زیبایی ایجاد دید دو چشمی و دید سه بعدی است.
* مهمترین علل بروز انحراف چشم در کودکان کدامند؟
- مهمترین علل بروز انحراف در درجه اول مسأله ارثی بودن آن است، ولی عوامل دیگر هم می‌توانند در بروز آن دخالت داشته باشند از قبیل؛ نارس بودن و حوادث موقع زایمان، اختلالات مغزی، ضربه، تشنج، ترس شدید، تب، بیماری‌های ته چشمی و هر عاملی که دید یک چشم را کاهش دهد. عیوب انکساری مثل دور بینی نیز می‌توانند در کسانی که زمینه انحراف چشم دارندمنجر به تنبلی چشم شود.
*معمولا کودک از چه سنی باید برای معاینه اولیه چشم به چشم پزشک مراجعه کند؟
- بهتر است در خانواده‌هایی که زمینه تنبلی و انحراف چشم دارند کودکان از سن 6ماهگی تحت معاینه قرار گیرند.
* بهترین سن برای جراحی انحراف چشم در چه سنی است و اگر به بزرگسالی کشیده شود قابل درمان است یا خیر؟
- انحراف چشم جز در موارد خاص هرچه در سنین پایین تر جراحی شود نتیجه بهتر خواهد بود. دلیل آن نیز ایجاد دید دو چشمی است که در سنین پایین امکانپذیر بوده، ولی در سنین بالا امکان آن کاهش می‌یابد. نکته دیگری که باید توضیح داده شود مدت زمان انحراف است که هرچه بیشتر طول بکشد، ممکن است عمل جراحی روی آن تاثیر منفی بگذارد به عبارتی انحراف چشم چنانچه احتیاج به عمل جراحی داشته باشد اگر در مدت کمتر از سه ماه جراحی شود نتیجه بهتری خواهد داشت تا اینکه به تعویق افتد.
*آیا مشکل استرابیسم در کودکانی که سابقه زردی نوزادی دارند بیشتر است؟
- بله استرابیسم در کودکانی که سابقه زردی نوزادی دارند چنانچه همراه با نارس بودن و بیماری‌های دیگر نوزادی باشد شایعتر است دلیل آن نیز این است که در این نوزادان دفاع بدن ضعیف بوده و سیستم مغزی رشد کافی نداشته و انحراف چشم هر لحظه کودک را تهدید می‌کند.
* انحراف چشم می‌تواند عامل بروز تنبلی چشم شود؟
- همانطور که قبلا توضیح دادم چنانچه انحراف در یک چشم وجود داشته باشد، به دلیل آنکه در سن کودکی به محض شروع انحراف، کودک آن چشم را حذف کرده و استفاده نمی‌کند در اثر عدم استفاده این چشم تنبل خواهد شد، ولی اگر انحراف در هر دو چشم به تناوب دیده شود یعنی هر کدام از چشم‌ها به طور مساوی دچار انحراف گردند، گرچه دید دو چشمی وجود ندارد، ولی خطر تنبلی چشم این کودک را تهدید نمی‌کند.
*آیا اصلاح انحراف چشم در کودکان با عمل‌های جدید لیزیک و... امکانپذیر است؟
- هنوز از لیزر برای اصلاح انحراف و عمل جراحی استفاده نشده است، ولی در بعضی اشخاص که انحراف چشم آنها با عینک اصلاح شده است امکان دارد در سن بالای 20 سال بتوانند از عمل‌های لیزیک و... استفاده نموده و عینک را حذف کنند. ولی این مسأله در همه انحراف‌ها صادق نیست. در مورد عمل لیزیک در کودکان ممکن است در بعضی از آنها که اختلاف عیب انکساری دو چشم زیاد است مثلا یک چشم سالم بوده و دیگری نمره عینک بالا دارد، بتوان عمل لیزیک را انجام داد، ولی این کار هنوز مورد تایید مراکز علمی و از جمله سازمان غذا و داروی آمریکا نیست.
*انحراف با جراحی کاملا اصلاح می‌شود یا اینکه امکان برگشت آن وجود دارد؟
- انحراف چشم اگر با عمل جراحی یا هر روش دیگر اصلاح شود دو حالت پیش خواهد آمد:
1) موقعی که دید دو چشمی ایجاد شده و هر دو چشم بتوانند از شیء مورد نظر در یک زمان تصویر بگیرند. در این حالت شانس برگشت انحراف خیلی کم بوده و به عبارت دیگر عمل موفقیت‌آمیز خواهد بود.
2) موقعی که به دلایل مختلف از جمله تنبلی چشم و هر عاملی که مانع دید دو چشمی شود به دلیل آنکه بیمار از آن چشم تنبل و یا چشمی که دید خیلی کم دارد استفاده نمی‌کند شانس برگشت و یا برعکس تصحیح زیادتر انحراف بیشتر خواهد بود، ولی لازم است توضیح داده شود که حتی در این موارد هم امکان دید دو چشم به میزان ضعیف وجود داشته و ممکن است انحراف برگشت نکند، ولی اگر هم عود کند شانس عمل جراحی مجدد وجود خواهد داشت و اکثرا پس از عمل دوم شانس برگشت کم خواهد بود.
*در پایان ذکر چه نکته دیگری را برای کسانی که انحراف چشم دارند، لازم می‌دانید؟
- نکته مهم آن است که در بعضی از افراد که انحراف چشم‌ها با عینک اصلاح شده است چنانچه عمل لیزیک انجام شود و آنها بخواهند عینک را حذف کنند، ممکن است انحراف چشم آشکار شود و حتی بیمار بعد از لیزیک دچار دوربینی شود. بدیهی است آن دسته از بیماران که تمایل به عمل لیزیک دارند باید توسط چشم‌پزشک که دارای فوق تخصص استرابیسم است معاینه شده و بعدا تصمیم به عمل لیزیک بگیرند.