همشهری آنلاین _ فاطمه عسگری‌نیا: نقطه‌ای از تهران امروز که مزارع و باغ‌ها، چشمه و آب عناصرتشکیل‌دهنده آن در ابتدای شکل‌گیری، بودند. نقشه‌های قدیمی را که مرور کنیم، بخش عمده غرب تهران شاه‌طهماسبی، به‌ویژه جنوب غربی آن، در قرق باغ و بوستان و مزارع بود وتعداد زیادی از باغ‌های منطقه در بخش تابع سنگلج قرار داشتند وگاه درون این باغ‌ها ساختمان‌های مسکونی و تجاری نیز شکل می‌گرفت. برخی از مهم‌ترین باغ‌های معروف سنگلج در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه عبارتند از باغ حاجی‌کاظم، باغ معمارباشی، باغ قوام‌الدوله، باغ شیخ‌موسی و باغ معیرالممالک.
با گسترش زندگی شهرنشینی و توسعه اقتصاد شهری در حوالی سنگلج، کالبد این محله هم کم‌کم تغییر کرد تا جایی که امروز شاهد از بین رفتن خیلی از این باغ‌ها هستیم. باغ معیرالممالک که در گذشته وسعت زیادی از محله را در بر می‌گرفت از جمله این باغ‌هاست. این باغ متعلق به خاندان معیرالممالک بود و به دست حسینعلی خان معیرالممالک در جنوب بازار و محله سنگلج، جایی مابین خیابان خیام و شاهپور (وحدت اسلامی فعلی)، احداث شده بود.
در دوران دوستعلی خان نظام‌الدوله و سپس پسرش دوست‌محمدخان معیرالممالک به‌تدریج به وسعت باغ افزوده شد تا مساحت آن به سیصدهزارمترمربع رسید. این باغ از بازارچه قوام‌الدوله و بازارچه معیر شروع می‌شد و از جنوب تا خیابان مولوی امتداد می‌یافت. دوست‌محمدخان پس از ازدواج با عصمت‌الدوله، دختر ناصرالدین شاه، قسمت وسیعی از بخش جنوبی باغ را که دارای ۲ اندرونی و یک بیرونی بود به بستگان همسرش (خانواده جهانبانی) بخشید تا در جوارش زندگی کنند. بعدها نیز قسمتی از زمین‌های بخش شرقی را به پسرش دوستعلی معیری واگذار کرد تا در آن خانه‌ای جداگانه بسازد و پس از ازدواج با همسرش در آنجا زندگی کند. باغ در دوره پهلوی به‌تدریج تفکیک شد. هرچند همه فکر می‌کردند آخرین ساختمان باقی‌مانده از آن در سال ۱۳۵۰ خورشیدی از میان رفته است، اما امروز حدود ۱۷۰۰مترمربع این باغ که به نام باغ کیهانی شهرت دارد در تملک شهرداری قرار دارد و قرار است به یک بوستان محلی زیبا تبدیل شود.
دفتر توسعه محلی سهم زیادی در نجات باغ کیهانی و جلوگیری از تخریب آن داشت.
«نیما توسلی» مدیر دفتر توسعه محلی سنگلج، شناسایی بناهای تاریخی قابل ارزش و جلب رضایت مالکان برای احیا یا فروش آنها را از رسالت‌های اصلی دفتر توسعه محلی سنگلج می‌شمارد و می‌گوید: «باغ کیهانی یکی از باغ‌های بزرگ در محله ما بود. وقتی نقشه باغ کیهانی را با نقشه حصار ناصری انطباق دادیم، متوجه شدیم باغ کیهانی در واقع از بقایای باغ معیرالممالک است و جز این باغ هیچ نقطه دیگری از باغ معیرالممالک در منطقه باقی نمانده است.» طرح تفصیلی شهر تهران در منطقه هم اجازه ساخت‌وساز در این نقطه را نداده بود و این، برگ برنده دفتر توسعه محلی برای نجات باغ بود: «در طرح تفصیلی شهر تهران پیشنهاد شده بود این نقطه به‌عنوان فضای عمومی دیده شود.
با همین اطلاعات به سراغ مالک ملک رفتیم و او را مجاب به فروش ملک به شهرداری کردیم.» اینکه چرا این باغ را کیهانی نامیده‌اند و کسی به‌عنوان معیرالممالک آن را نمی‌شناسند، سؤالی است که توسلی این‌گونه به آن پاسخ می‌دهد: «ضلع شمالی خیابان قفل‌سازان، تقاطع کوچه کیهانی است. این باغ برای مدتی دست خاندان کیهانی بوده، به خاطر همین به این نام شهرت گرفته است، اما آخرین مالک آن فرد دیگری بود.»
مدیر دفتر توسعه محلی سنگلج امیدوار است با احیای این باغ که امروز در یکی از نقاط بی‌دفاع شهری منطقه ۱۲ واقع شده هویت تاریخی و ارزشمند گذشته به اعتبار معیرالممالک دوباره به سنگلج برگردد: «محله سنگلج در گذشته یکی از محله‌های خوب تهران بوده است. این در حالی است که امروز متأسفانه در سایه تغییر کالبد محله، در هم تنیدگی فعالیت‌های اقتصادی با زندگی مردم محله، بافت فرسوده و... و. با مشکلات بسیاری در حوزه اجتماعی و شهری دست‌وپنجه نرم می‌کند. باغ کیهانی یا باقی‌مانده باغ معیرالممالک هم درست در نقطه‌ای قرار گرفته که هر چند از ترافیک و ترددهای بسیار در آن خبری نیست، اما پرسه معتادان متجاهر و بی‌خانمان‌ها در این خلوت و سکوت حاکم، ضریب امنیت این نقطه از محله را کاهش داده و امیدواریم با احیای باغ کیهانی دوباره هویت تاریخی این محدوده از محله برگردد.»
- فاز یک بوستان امسال به بهره‌برداری می‌رسد
«محمدرضا ندرلو» معاون خدمات اجتماعی شهردار منطقه ۱۲، هم در خصوص تملک باغ کیهانی و سرنوشت آن می‌گوید: «باغ کیهانی با وسعتی معادل ۱۷۰۰مترمربع به ارزش ۲۵ میلیارد تومان توسط شهرداری منطقه ۱۲ از مالک خریداری و قرار است به بوستان محلی در سنگلج تبدیل شود.» او با اشاره به اینکه اطراف این باغ را خیابان‌های قفل‌سازان، کیهانی و بازارچه ترخانی در برگرفته است، ادامه می‌دهد: «در این نقاط فضای سبز کافی وجود نداشت و با احیای باغ کیهانی و تبدیل شدن به بوستان، مردم محله می‌توانند از مزایای آن بهره‌مند شوند.»
ندرلو با بیان اینکه برخلاف سایر نقاط محله سنگلج که شاهد در هم تنیدگی بافت اقتصادی و زندگی هستیم در این نقطه زندگی غالب است و بوستان کیهانی می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و افزایش امنیت محله کمک کند، می‌گوید: «درختان موجود در باغ قابلیت احیا دارند و تمامی آنها حفظ می‌شوند: «علاوه بر درختان باغ، تنها بخش باقی‌مانده از ملک موجود در باغ نیز در فاز دوم پروژه احیا می‌شود.» معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۱۲، می‌گوید: «بوستان سجادی در پامنار و باغ علاءالدوله در خیابان فردوسی از دیگر باغ‌های منطقه ۱۲ است که توسط شهرداری تملک خواهد شد.»
- امنیت می‌آید
اهالی خیابان کیهانی و خیابان‌های اطراف آن، از قفل‌سازان گرفته تا همسایه‌های بازارچه ترخانی، همه‌وهمه از تبدیل باغ کیهانی به بوستان خرسند بوده و چشم‌انتظار ساخت این بوستان هستند. «اسماعیل حسینی» یکی از اهالی خیابان قفل‌سازان می‌گوید: «در محله ما بوستانی نبود. اگر می‌خواستیم قدم بزنیم یا هوایی عوض کنیم باید خود را به پارک‌شهر می‌رساندیم، اما اگر این باغ رهاشده تبدیل به بوستان شود حتماً رنگ‌وروی محله و زندگی ما را هم عوض می‌کند.»
«زهرا جلالی» یکی دیگر از اهالی خیابان کیهانی، می‌گوید: «این باغ تا امروز به پناهگاه معتادان و بی‌خانمان‌ها تبدیل شده بود و اگر به بوستان محلی تبدیل شود امنیت به محله برمی‌گردد.»