همشهری آنلاین _ مهدی اسماعیل‌پور: دلیل این موضوع هم می‌تواند تلفیق و تنیده شدن بافت صنعت و سکونت درهم باشد که این محدوده را از دیگر مناطق ۲۲ گانه تهران متمایز می‌کند. شهرداری منطقه در اقدامی جالب و قابل توجه قصد دارد با استفاده از ظرفیت کارخانه‌هایی که در حاشیه بزرگراه «شهید لشکری» پشت سر هم قطار شده‌اند، این راسته را به موزه «تاریخ صنعت ایران» تبدیل کند. جایی که بزرگ‌ترین کارخانه‌های کشور به‌ویژه در حوزه خودرو، داروسازی و مواد غذایی در آن فعال هستند. در این گزارش با طرح «شهر موزه تاریخی صنعت ایران» که قرار است در سال ۱۴۰۰ اجرا شود، در گفت‌وگو با معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار منطقه ۲۱ بیشتر آشنا می‌شویم.
منطقه ۲۱ به محدوده «صنعت و سکونت» شهرت دارد. صنعت برای منطقه ۲۱ اغلب یک تهدید محسوب می‌شود که بخش سکونت را تحت تأثیر خود قرار داده است. از موضوع‌هایی چون آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی گرفته تا تردد خودروهای سنگین و ترافیک و سر و صدا که صدای اعتراض شهروندان را بلند کرده است. مدیران شهری منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که در قالب موضوع «مسئولیت‌های اجتماعی» می‌توان این تهدید را به فرصت تبدیل کرد. یکی از ظرفیت‌های صنایع برای توسعه منطقه ایجاد موزه‌ای برای به نمایش درآمدن تاریخچه کارخانه‌هایی است که قدمت اغلب آنها به دهه‌های ۳۰ و ۴۰ بر می‌گردد و در زمره نخستین‌ها در تهران، ایران و حتی خاورمیانه به شمار می‌رود.
موزه‌ای که مانند آن را در بخش‌های دیگری نظیر پست، بانک و پول، برق یا همان نیرو و آب در مناطق دیگر سراغ داریم. در کشورهای پیشرفته مانند «ژاپن» و کارخانه‌هایی نظیر «تویوتا» و «مزدا» چنین موزه‌هایی در بخش صنعت وجود دارد که در آنها با به نمایش درآمدن نخستین محصولات و دستگاه‌ها، مردم و علاقه‌مندان را با تاریخ و سابقه خودشان آشنا می‌کنند.
- نمایش محصولات و دستگاههای اولیه
طرح اولیه به این شکل بود که موزه‌ای با عنوان صنعت که در آن دستگاه‌ها و محصولات اولیه و قدیمی کارخانه‌ها به نمایش در می‌آمد، راه انداری شود. معاون فرهنگی اجتماعی شهردار منطقه ۲۱ می‌گوید: «از آنجا که راه‌اندازی چنین موزه‌ای به زمین و فضای بزرگ و خاصی نیاز داشت، تنها جایی که در منطقه ۲۱ شرایط انجام این کار را داشته باشد، بوستان «طبیعت» بود. اما پس از برگزاری جلسات بسیار با معاونت‌های مختلف، به این نتیجه رسیدند با توجه به دلایل و مشکلات متعددی که وجود دارد به‌ویژه وجود معارض برای زمین این بوستان و نبود زمین و فضای مناسب دیگری در منطقه، این موضوع منتفی شود. حتی موضوع کار مشارکتی با منطقه ۲۲ نیز مطرح شد، به این شکل که آنها فضای برپایی موزه را فراهم کنند و وسایل و امکانات آن را شهرداری منطقه ۲۱ با همکاری صنایع، جمع‌آوری و تأمین کند.
اما این پیشنهاد هم به نتیجه نرسید. سرانجام، معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه به این نتیجه رسید که موزه به شکل پراکنده و در قالب مسئولیت‌های اجتماعی صنایع در هرکدام از کارخانه‌ها ایجاد شود و شهرداری به‌عنوان دبیرخانه این شهر موزه ایفای نقش کند. به این‌ترتیب که یک اپلیکیشن برای این شهر موزه طراحی شود و موزه‌های مختلف را به مردم نشان بدهد و معرفی کند. همچنین شهرداری قرار است نقش تسهیلگر را در راه‌اندازی این موزه داشته باشد. برای مثال، شرایطی را فراهم کند که در جداگانه‌ای برای ورود گردشگران به موزه ایجاد شود تا این موضوع به تولید کارخانه‌ها آسیب نزند. گردشگرانی که می‌توانند دانشجوها یا افراد علاقه‌مند به صنعت باشند.»
- هدف؛ حفظ میراث و تاریخچه صنعت
شهرداری منطقه ۲۱ برای جلب مشارکت صنایع مختلف درحال گفت‌وگو و رایزنی با آنها است. «مصطفی بیگی» می‌گوید: «براساس اعلام این معاونت تاکنون کارخانه‌های بزرگ منطقه از جمله «ایران‌خودرو»، «سایپا»، «بهمن» و «بهنوش» موافقت خود را برای مشارکت در این طرح اعلام کرده‌اند و رایزنی و گفت‌وگو با دیگر صنایع همچنان ادامه دارد. طرحی که شورای‌شهر تأکید دارد، یکی از پروژه‌های تهران ۱۴۰۰ باشد و برای سال آینده به بهرداری برسد. ردیف بودجه‌ای هم برای این کار در نظر گرفته شده است که البته هنوز به تأیید و تصویب شورای‌شهر تهران نرسیده است تا به‌طور رسمی اعلام و ابلاغ شود. طرحی که پس از بحث و بررسی، اجرای آن به تأیید کمیسیون معماری و شهرسازی شورای‌شهر هم رسیده است.
برخی کارخانه‌ها مانند ایران‌خودرو چنین موزه‌ای در ابعاد کوچک و بزرگ دارند و برخی هم باید با جمع‌آوری دستگاه و محصولات قدیمی چنین موزه‌ای را راه‌اندازی کنند یا آنچه که دارند، توسعه بدهند. با تکمیل این کار، براساس برنامه‌ای که اعلام می‌شود، گردشگران و افراد علاقه‌مند می‌توانند از این موزه‌ها بازدید کنند. برای مثال، دبیرخانه اعلام می‌کند در یکی از روزهای هفته و در بازه زمانی مشخص، امکان بازدید از موزه و خط تولید فلان کارخانه فراهم است. در کنار توسعه گردشگری در منطقه و شهر تهران، یکی دیگر از مهم‌ترین اهداف این طرح، حفظ و مستند کردن تاریخ صنعت در ایران و تهران است که اغلب در این محدوده و حاشیه «جاده مخصوص» که به بزرگراه «شهید لشکری» تغییر نام داده است، شکل گرفت و ایجاد شد.»
- پیشگیری از زوال صنعت در منطقه ۲۱
معاون شهردار منطقه ۲۱ درباره طرح شهر موزه تاریخی صنعت ایران به همشهری محله می‌گوید: «منطقه ۲۱ محل وقوع یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رخدادهای تاریخ معاصر کشور یعنی «انقلاب صنعتی ایران» بوده است، اما متأسفانه ما به‌عنوان میراث‌داران این حوزه تاکنون نتوانسته‌ایم رسالت فرهنگی و اجتماعی خود را به خوبی در این‌باره ایفا کنیم. امیدواریم که با همفکری و همکاری صنایع بتوانیم زمینه تبدیل منطقه ۲۱ به «شهر موزه انقلاب صنعتی ایران را فراهم کنیم و با انجام مطالعات شهری «کاربست‌محور» راهکارهایی مناسب برای همجواری بهتر و مطلوب‌تر صنعت و سکونت بیابیم و به نوبه خود به سمتی پیش برویم که از زوال صنعت که برند منطقه ۲۱ است، پیشگیری کنیم و با همکاری‌های مستمر و مؤثر و کارآمد با صنایع، این همجواری را ادامه بدهیم و آن را ارتقا ببخشیم.
متأسفانه مطلع شده‌ایم که برخی از نخستین دستگاه‌ها و ادوات و محصولات صنایع منطقه از بین رفته و به‌عنوان اوراقی فروخته شده است که تخریب و فروش برخی از دستگاههای اولیه کارخانه‌ها جای تأسف دارد. ما در شهرداری منطقه ۲۱ و معاونت فرهنگی و اجتماعی همه تلاش خود را برای حفظ این میراث بزرگ ملی و جلوگیری از حذف حافظه تاریخی صنعت ایران به‌عنوان شاخصه منحصربه‌فرد منطقه به کار خواهیم برد. کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران نیز از ایجاد شهرموزه مجازی و پروژه تبدیل منطقه ٢١ به شهرموزه تاریخی صنعت ایران و تهیه طرحهای مرتبط با آن مانند تبدیل معبر بزرگراه شهید لشکری (جاده مخصوص کرج) به یک محور شهری ـ نمایشگاهی که منطقه ٢١ را از معبر به مقصد سفر تبدیل می‌کند، حمایت کرد. شهرموزه تاریخی صنعت ایران، یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای ١٤٠٠ شهر تهران خواهد بود.»
«مصطفی بیگی» امیدوار است با اجرا و تکمیل این طرح، تاریخ و میراث صنعت تهران حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل شود: «حفظ میراث تاریخی صنعت ایران که بخش عمده‌ای از آن به‌ویژه در صنایع خودرویی، غذایی، دارویی و همچنین خانگی در شهر تهران و منطقه ۲۱ متمرکز شده، دارای اهمیت بسیاری است. پربیراه نیست اگر بگوییم که حافظه تاریخی صنعت ایران، همچون حافظه معماری و شهرسازی و باغ‌های تاریخی شهری مغفول واقع شده‌اند و با ادامه این روند در آینده، تهران دچار آلزایمر تاریخی خواهد شد. برای جلوگیری از این موضوع در بخش صنعت، طرحی را در معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه ارائه کردیم که از سوی کمیسیون معماری و شهرسازی شورای‌شهر تهران بررسی شد و مورد تأیید و تأکید قرار گرفت.
این طرح درباره ایجاد شهر موزه تاریخی صنعت ایران، در نواحی ۲ و ۳ منطقه است که نخستین گام‌های صنعتی شدن ایران در این محدوده برداشته شده است. با راه‌اندازی سایت موزه مجازی منسجم و تولیدمحور که همه صنایع منطقه در آن مشارکت دارند و ساخت موزه‌های پراکنده در داخل هرکدام از کارخانه‌ها، به شکلی که بازگوکننده داستان ساخت و توسعه آن کارخانه باشد و با اتصال آنها در قالب یک دبیرخانه مشترک شهرموزه و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، زمینه ایجاد مسیر و توسعه گردشگری در شهر تهران و منطقه ۲۱ فراهم می‌شود.»