بسیاری از کشورها با آمدن الگوهای پوششی کشورهای دیگر مخالفت و بسیاری هم حق بهره‌گیری از الگوهای مختلف را از مردم‌شان سلب کرده‌اند. در برخی جوامع هم عقاید و جهت‌گیری‌های گوناگون با کمترین محدودیت، خود را در هیئت سبک‌های متفاوت پوششی نمایش داده‌اند. تا کمتر از صد سال پیش، در ایران پوشش‌های بومی و محلی حرفی برای گفتن داشته‌اند، اما با تغییر شرایط جهانی و آمدن دولت‌هایی که سعی در رقابت با همتایان غربی داشتند، اوضاع کمی تغییر کرد. پوشش‌های محلی جایشان را به لباس‌های غربی دادند و نه تنها در ایران که در اغلب کشورهای جهان، الگویی نسبتا یکسان برای پوشش در نظر گرفته شد. اوج‌گیری این روند، دولت‌ها را نگران ساخت و در ایران، پس از سال‌ها کشمکش برای تغییر این وضعیت، مجلس بر ساماندهی الگوهای پوششی توسط نهادی دولتی رای داد و وزیر فرهنگ و ارشاد و همکارانش تصمیم به برگزاری نمایشگاه‌هایی برای ترویج سبک اسلامی پوشش گرفتند.
تیرماه امسال سومین دوره این نمایشگاه‌ها که به‌منظور ساماندهی مد و لباس و ترویج پوشش اسلامی برای بانوان تدارک دیده شده، برگزار می‌شود. به همین بهانه با فرحناز قندفروش، مشاور استاندار تهران در امور بانوان گفت‌وگویی کرده‌ایم. او سومین دوره نمایشگاه را بسیار تخصصی‌تر از دوره‌های پیش معرفی می‌کند و معتقد است طرح‌های ارائه شده، گامی است جهت تغییر ذائقه زنان و جامعه‌پذیر کردن سبک‌های اسلامی پوشش. ادامه ماجرا را از زبان او بخوانید:
- طرح ساماندهی مُد و لباس از کجا آغاز شد؟ آیا چنین ایده‌ای در کشورهای دیگر هم آزمون شده بود؟
با توجه به ناهنجاری‌هایی که ما در وضع پوشش و ظاهر جامعه می‌بینیم که باعث نگرانی‌هایی برای شهروندان و مسئولان بود، کمیسیون فرهنگی مجلس روی طرح ساماندهی مُد و لباس کار تخصصی انجام داد که نهایتا منتهی شد به تصویب قانون ساماندهی مد و لباس که نزدیک به یک سال و نیم، دو سال قبل ابلاغ شد و کارگروه ساماندهی مُد و لباس به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد در وزارت ارشاد تشکیل شد. اما اینکه این قانون در کشورهای دیگر است؟ نه ما وضعیت کشورمان با کشورهای دیگر متفاوت است. ما کشور اسلامی هستیم و قانونمان هم اسلامی است. یعنی ادعای ما این است که تلاش کرده‌ایم تمام قوانین‌مان برگرفته از روح اسلام باشد و در چارچوب شرع چیزهایی را که برای مردم مورد نیاز است، تهیه کنیم. دغدغه‌ها و انتظارات مردم ما هم با خیلی از کشورهای دیگر متفاوت است. ما حتی می‌بینیم کشورهایی که مسلمان‌نشین هستند قانون منع حجاب را دارند، اما در ایران وضعیت به این شکل نیست.
- حس نمی‌کنید میان طرح‌هایی که در دو دوره نمایشگاه ارائه شد و آنچه شما پوشش نامناسب اما رایج در جامعه می‌خوانید شکاف وجود داشت؟ آیا این مسئله برای جامعه آسیبی در پی نخواهد آورد؟
واقعیت امر این است که ما سالیان سال کار نشده و روی زمین مانده در حوزه مد و لباس و حجاب اسلامی داریم. از این‌رو نمی‌توانیم ادعا کنیم که حرکت‌هایی که الان صورت می‌گیرد، در وهله اول پاسخ کاملا درستی به نیازهای جامعه است و در وهله دوم کاملا می‌تواند ارائه‌دهنده توان جامعه باشد و در وهله سوم، هم بلافاصله بعد از ارائه بتواند فرهنگ‌سازی کند. در جامعه ما به تبع اینکه بحث برخورد با مظاهر بدحجابی از گذشته دور معطل بوده، فرهنگ‌سازی هم معطل بوده است. این حرکت شروعی است که برای سال سوم هم برگزار می‌شود. ما در داخل کشور توان این را داریم که به نیاز مخاطبان پاسخ دهیم و می‌دانیم که مخاطبان ما نیاز به مد و لباس روز دارند و اگر آنها را به پوشش‌های اسلامی دعوت می‌کنیم باید با هم به گفتمان مناسبی در مورد اینکه چه پوشش‌هایی باید استفاده شود، برسیم و از طرفی سلیقه آنها را هم در نظر بگیریم.
- فکر می‌کنید تا چه حد در مطابقت با سلیقه مخاطبان موفق بوده‌اید؟ آیا در این زمینه پژوهشی انجام گرفته است؟
از زمانی که شروع به کار کردیم تمامی دانشگاه‌هایی را که در این حوزه کار می‌کردند، دعوت به همکاری کردیم. دانشجویان جوانی که خودشان از جنس این کار بودند. جوانانی بودند که به نوعی مشتی از خروار جامعه ما بودند و از طرف دیگر ایده‌هایی هم در این زمینه داشتند. ما از آنها خواستیم برای همسن‌وسالانشان مد تعریف بکنند و این را در قالب قوانین شرع تعریف کنند. همچنین از کسانی که مباحث نظری در این حوزه مسلط بودند، دعوت به همکاری کردیم.
- آیا ممیزی‌هایی چه از لحاظ کیفیت و چه از جنبه عقیدتی برای پذیرش کارها وجود داشت؟
بله. بدون ممیزی که نمی‌شود. ما وقتی ادعا می‌کنیم نمایشگاه اسلامی است، نمی‌توانیم طرح‌هایی را خارج از چارچوب شرع ارائه دهیم. البته مردودی‌ها به خاطر ممیزی در این زمینه نبود، بلکه به خاطر کیفیت بود. وقتی اثری کار جشنواره‌ای می‌شود، باید بهترین بهترین‌ها باشد. ما محدودیتی برای ارائه داشتیم. هر کدام از آثار را که در چارچوب ما نمره می‌آوردند، به نمایش می‌گذاشتیم. اما امسال خیلی تخصصی‌تر به این مسئله پرداختیم. به کیفیت کار و دوخت خیلی اهمیت دادیم و اعلام کردیم که دو سال گذشته مجال خوبی را به طراحان حرفه‌ای و دانشجویان دادیم که خود را محک بزنند و امسال سالی است که ما روی کیفیت دوخت و طراحی‌های ارائه شده و نوآوری در طراحی بسیار تکیه کرده‌ایم. امسال برای اولین بار در کشور روی لباس نوجوانان کار کردیم، برای اینکه به نیاز آنها که در سن ویژه‌ای قرار دارند و اقتضائات خاص آن سن را دارند، پاسخ دهیم.
- تنوع مدل‌ها در نمایشگاه امسال تا چه اندازه بالاست؟ در نمایشگاه‌های گذشته احساس می‌شد مدل‌های ارائه شده آن‌قدر با هم تمایز ندارند که بتوان آنها را یک مد تلقی کرد و بعضی هم آن‌قدر با معیارهای عرفی مطابق نبودند که بتوانند در جامعه حضور موفقی داشته باشند؟
تنوع در نمایشگاه‌های قبلی هم بالا بود. در نمایشگاه گذشته ما 120 دست لباس داشتیم.
- فکر می‌کنید 120 دست، 120 مد بود؟
بله، قطعا. ما از هیچ مدلی دو تا ارائه نکردیم. اگر شما بروید مانتو فروشی‌های 7 تیر، اصلا مدل‌ها متنوع نیستند. رنگ‌ها یا سرد هستند یا مشکی؛ مدل‌ها انگار همه از یک قالب در آمده‌اند. ما ادعای‌مان این است که این سلیقه‌ها و این مدل‌ها به زن ایرانی تحمیل شده‌اند. فکر می‌کنید اگر بیاییم روی بحث مدهای متنوع که با فرهنگ جامعه ما سازگاری دارد، کار کنیم و در جامعه جا بیفتد، زن ایرانی نمی‌پوشد؟ خیلی چیزها بودند که واقعا ما فکر می‌کردیم به هیچ عنوان در جامعه رسوخ پیدا نمی‌کند، اما دیدیم بر اثر تکرار، تولید زیاد و دسترسی راحت، در نهایت سلیقه جامعه به آن طرف سوق پیدا کرد. وقتی ما طرح چادر ایرانی را مطرح کردیم، خیلی‌ها گفتند کسی این را نمی‌پوشد، اما ما این قدر این را ارائه دادیم تا چشم عادت کرد و عادی شد و الان بسیاری از دانشجویان و محصلان ما چادر ایرانی می‌پوشند. همه اینها برای این است که ما بتوانیم سلیقه و ذائقه زن ایرانی را از مدهای غربی و از مدهایی که همخوانی با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما ندارند، تغییر دهیم.
چیزی که با فرهنگ ایرانی سازگار است و در فرهنگ ما عقبه‌ای برای خودش دارد، اگر در جامعه ارائه دهیم و در دسترس زن ایرانی قرار دهیم، قطعا ذائقه‌اش عوض می‌شود.
بالاخره این نمایشگاه‌ها برای تشخیص ذائقه زنان و از طرفی جهت دادن به ذائقه مخاطبان می‌تواند خیلی مؤثر باشد و از سوی دیگر می‌تواند توان طراحان را نشان دهد و همین‌طور طراحان را با ذائقه زنان آشنا کند، البته اگر بی‌انصافی نشود. بعد از دو سال کسانی که در این عرصه فعال هستند و خود طراحان هم اذعان دارند که نسبت به سال‌های قبل تلاش و جنب‌وجوش خوبی ایجاد شده است و ما امیدواریم که در آینده هم تکثر را در کارها ببینیم و هم نوآوری را.
- اعلام شد که در دوره جدید نمایشگاه از رنگ‌های متنوعی استفاده می‌شود. با وجود محدودیت‌هایی که در سال گذشته در استفاده از برخی رنگ‌ها برای خانم‌ها اعلام شد، فکر می‌کنید تا چه اندازه در این خصوص موفق باشید؟
الان که من می‌روم مانتوفروشی‌ها، رنگ‌های موجود طوسی، مشکی، قهوه‌ای و سرمه‌ای است. اما من می‌خواهم این قول را بدهم که اگر خانمی با یک مانتوی آبی روشن یک لباس پوشیده را بپوشد، هیچ کسی ایرادی از او نمی‌گیرد.
- یعنی محدودیت رنگ را در نمایشگاه اعمال نمی‌کنید؟
آن چیزی که در رنگ، خلاف عرف جامعه ما است، قطعا در جامعه پذیرفته نمی‌شود. ما می‌دانیم که بعضی رنگ‌ها خیلی جلب توجه می‌کند و لباسی که جلب توجه کند، لباس شهوت است و حرام است. مثل قرمز خیلی پررنگ و زننده، اما رنگ‌های دیگر را ما در نمایشگاه‌هایمان ارائه کرده‌ایم و خیلی هم استقبال شد.
- اعلام شد که طراحان برای ممنوعیت کپی کارهاشان و ثبت حقوقی آنها اقدام می‌کنند. با وجود اینکه ایران به قانون کپی‌رایت پایبند نیست، این اقدام تا چه اندازه می‌تواند مؤثر باشد؟
ما به دنبال ثبتی هستیم که از نظر حقوقی امنیت آثار را تضمین کند. منظورمان عدم‌کپی‌برداری است که این موضوع را اداره حقوقی وزارت ارشاد پیگیری می‌کند که اگر آنجا به ثبت برسد، حقوق معنوی طرح محفوظ خواهد ماند.
- در نمایشگاه طرحی درخصوص لباس زنان ورزشکار ارائه می‌شود؟
الان ما لباسی را که برای زنان ورزشکار طراحی کرده‌ایم، لباس ورزش‌های عمومی است که مثلا اگر دختر خانمی بخواهد در پارک لباس بپوشد و حرکات ورزشی داشته باشد یا اسکیت بازی کند، می‌تواند از آنها استفاده کند و بر همین اساس، ما 20 مدل لباس را برای ورزش‌های عمومی طراحی کردیم.
- و در آخر این طرح را بعد از دو سال اجرا شدن، تا چه اندازه موفق می‌دانید؟
در نمایشگاه‌های گذشته، ما تقریبا روزی 10 تا 15 هزار بازدیدکننده داشتیم و با تراکم مراجعه‌کننده روبه‌رو بودیم. استقبال خوبی بود. البته در این طرح هم مثل سایر طرح‌ها با نقدهایی روبه‌رو بودیم. وقتی کاری که قبلا در جایی انجام نشده انجام می‌گیرد، کسانی که در خود نمی‌بینند آن کار را انجام دهند نقد می‌کنند. نقد کردن که مالیاتی ندارد. ما هم هراسی از صحبت‌های آنها نداریم. احساس می‌کنیم نیاز جامعه در این زمینه، نیازی جدی است و خودمان را برای این نقدها هم آماده کرده و می‌کنیم.