همشهری آنلاین_رابعه تیموری: حدود ۲۰ سال پیش عملیات اجرایی این طرح آغاز شد و بر اساس آن وزارت مسکن و شهرسازی با همکاری شهرداری منطقه ۲۰ و آستان حضرت عبدالعظیم(ع) موظف شدند خانه‌های فرسوده و قدیمی محله‌های همسایه حرم مانند نفرآباد را تملک و ضمن توسعه حرم، برخی سرانه‌های شهری را برای رفاه حال زائران ایجاد کند، اما این طرح هم به سرنوشت بعضی از طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای دیگر دچار شد و به دلیل کمبود اعتبار سال‌ها معطل ماند.
در این سال‌ها نسخه‌های فراوانی برای محله نفرآباد پیچیده شد. در برهه‌ای تصمیم گرفتند محله را کاملاً از بین ببرند و به گورستان تبدیل کنند و وقتی آن را غیرعملی دیدند برای تجاری کردن آن طرح و نقشه‌کشیدند. در این میان، مردم نفرآباد سال‌ها در بلاتکلیفی گرفتار بودند و این محله اصیل و قدیمی هر روز ویران و ویران‌تر شد. به تازگی مدیریت شهری و شورای اسلامی شهر تهران با همکاری سازمان میراث فرهنگی طرحی تصویب کرده‌اند که حیات و شور زندگی را دوباره به محله نفرآباد برگرداند و اهالی آن با رعایت شرایطی برای نوسازی خانه و محله خود اقدام کنند. گزارش زیر شرح حال امروز این محله، جزئیات این طرح و نظر اهالی درباره آن است.
در میدانگاهی کوچک مشرف به ضلع شرقی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) هیاهو و جنب‌وجوش دلنشینی به چشم می‌خورد. سوپرمارکت‌ها و مغازه‌های کوچک و بزرگ دور میدانگاهی بی‌مشتری نیستند و روی نیمکت‌های چهارگوشه میدانگاه تک و توک زائران و اهالی محله‌های اطراف حرم مشغول اختلاط هستند. تعداد قابل توجهی از آنها اتباع افغانستانی هستند و تنفس هوای آلوده عصرگاهی تهران را به ماندن در خانه ترجیح داده‌اند. نشانی محله نفرآباد سرراست است: «کوچه شهید داود رحیمی را که بالا بروید به محله نفرآباد می‌رسید.» همین که شیب تند ابتدای کوچه شهید رحیمی را پشت سر می‌گذاریم تکیه قدیمی نفرآباد با حال و روزی ناخوش مقابل ما قرار دارد.
گچ دیوارهای تکیه فرو ریخته و آب باران که از سقف آن راه گرفته به پوسته آجرهای قدیمی دیوار خزیده است. به هریک از کوچه‌های دراز و باریک اطراف تکیه وارد می‌شویم خانه‌هایی قدیمی با دیوارهای نم‌زده و طبله کرده پیش روی ماست که زمین‌های خالی لابه‌لای آنها کوچه‌ها را به ردیف دندانی کرم خورده شبیه کرده است. تعداد خانه‌هایی که تخریب شده‌اند فراوانند و دیوارهای گلی و شکسته‌ای که از تخریب خانه‌ها به جا مانده حال و هوای شهری زلزله‌زده را به نفرآباد داده‌اند. اینجا از شور زندگی و بروبیای اطراف حرم خبری نیست و در میان اتباع مهاجری که در کوچه‌های غم‌زده نفرآباد رفت‌وآمد دارند تک و توک اهالی قدیمی محله دیده می‌شوند.
هوا هنوز کاملاً روشن است، اما معتادان در گوشه و کنار کوچه‌های خلوت و سوت و کور نفرآباد مشغول مصرف موادمخدر هستند. سیاهی که تا کمره دیوارهای شکسته خانه‌های فروریخته بالا رفته نشان می‌دهد این افراد در محله نفرآباد روزگار خوش و بدون مزاحمتی را می‌گذرانند. تعداد انگشت‌شماری از خانه‌های قدیمی محله که دالان و هشتی و حوضچه و باغچه داشتند هنوز به زحمت سرپا مانده‌اند، ولی دیوارهای غبارگرفته و قفل‌های زنگ‌زده روی درهای چوبی از سال‌ها متروکه بودن‌شان حکایت می‌کند.
- ۳ طبقه تراکم به صرفه نیست
شهروندان قدیمی انگشت‌شماری که بلاتکلیفی و این مشکلات محله را تاب آورده‌اند و هنوز در محله سکونت دارند آزمون و خطاهای مسئولان برای تعیین تکلیف محله را از سر گذرانده‌اند و هریک از آنها به کارشناسی تمام‌عیار تبدیل شده‌اند که نقاط قوت و ضعف طرح «احیای محله» را به خوبی می‌سنجند. «محسن تقوی راد» نوه ارباب سیف‌الله، مغازه‌ای را که از املاک پدربزرگش باقی مانده، می‌چرخاند. ارباب سیف‌الله از ملاکان خوشنام نفرآباد بود که به دستگیری نیازمندان شهرت داشت. خانه بزرگ ارباب در طرح توسعه حرم تخریب شده و حالا از او فقط این مغازه و نامی بر تابلو کوچه مجاور مغازه باقی مانده است.
تقوی راد از جزئیات طرح احیای نفرآباد اطلاع دارد و می‌گوید: «در این طرح فقط مجوز ساخت ۳ طبقه به مالک داده می‌شود و برای هیچ سازنده‌ای نمی‌صرفد که با این تراکم ساختمانی برای تخریب و نوسازی املاک اقدام کند.» او قرار دادن محدودیت برای تعداد طبقات مجاز ساختمان‌های محله را غیرمنصفانه می‌داند و می‌گوید: «چرا این قانون را فقط برای محله نفرآباد تعیین کرده‌اند.
بسیاری از املاک نوساز دور حرم حضرت عبدالعظیم(ع) را بلندمرتبه ساخته‌اند و حتی مجوز کاربری تجاری هم برای آنها صادر می‌شود، ولی به اهالی نفرآباد اجازه ساخت بیشتر از ۳ طبقه را نمی‌دهند.» نوه ارباب سیف‌الله قراردادن این محدودیت را باعث به ثمر نرسیدن این طرح می‌داند و می‌گوید: «مرمت آثار باستانی و ساخت نماهای ساختمانی با الگوهای ایرانی و اسلامی برنامه‌های خوبی است که در این طرح پیش‌بینی شده و مردم استقبال می‌کنند. اهالی نفرآباد دوست ندارند افتخار همسایگی با حرم سیدالکریم(ع) را از دست بدهند و اگر امکان نوسازی به صرفه و اقتصادی برایشان فراهم شود مجبور نمی‌شوند خانه‌های خود را با قیمت پایین حراج کنند.»
- آرزو داریم به محله برگردیم
تعمیرگاه وسایل گازسوز «قاسم مشهدی» در همسایگی تکیه نفرآباد قرار گرفته است. خانواده مشهدی نسل در نسل ساکن محله نفرآباد بوده‌اند، ولی او به تازگی از این محله نقل مکان کرده است. مشهدی با بغض می‌گوید: «بعد از ۴۰ سال زندگی در اینجا مجبور شدیم به محله دیگری برویم. خانه‌ها را خراب و کوچه‌ها را دندانه‌دندانه کرده‌اند و محله ناامن شده است.» او هر روز شاهد خفتگیری و سرقت‌های خرد و کلان در گوشه و کنار محله است. مشهدی می‌گوید: «دیروز ساعت یک بعد از ظهر جلو یک جوان را گرفتند و به زور و تهدید گوشی تلفن همراهش را بردند.
نخستین بار نیست که در نفرآباد چنین اتفاق‌هایی می‌افتد و اراذل و اوباش روز روشن مزاحم بانوان و کودکان می‌شوند.» مشهدی خبر اجرای طرح احیای محله نفرآباد را باور نکرده و می‌گوید: «شایعه است. باور نکنید. ۳۵ سال است می‌خواهند اینجا را سر و سامان بدهند و هنوز اتفاقی نیفتاده است.» او استیجاری شدن بسیاری از خانه‌های نفرآباد را مانعی برای اجرای طرح عنوان می‌کند و می‌گوید: «کسانی که رفته‌اند خانه‌های‌شان را با قیمت بالا اجاره داده‌اند و بدون هزینه درآمد به دست می‌آورند. بسیاری از خانه‌ها را اتباع مهاجر اجاره کرده‌اند و چند خانواده در یک پلاک زندگی می‌کنند تا مبلغ اجاره‌بها برایشان به‌صرفه باشد. اغلب آنها به مشاغلی مانند جمع‌آوری ضایعات مشغولند.»
مشهدی آرزو دارد دوباره روح زندگی به محله نفرآباد برگردد و او و دیگر اهالی محله که مهاجرت کرده‌اند به محله آبا و اجدادی خود بازگردند. مشارکت شهرداری در نوسازی محله نفرآباد پیشنهاد «احمد ایرانیان» برای اجرای موفق طرح احیای محله نفرآباد است. ایرانیان می‌گوید: «اغلب اهالی این محله توانایی ساخت خانه‌های خود را ندارند و از پس تأمین هزینه‌های آن برنمی آیند، اما اگر شهرداری در املاکی که تملک کرده، خانه‌سازی کند بسیاری از اهالی می‌توانند پلاک‌های قدیمی خود را با املاک نوساز شهرداری معاوضه کنند.»
- شهرداری مشارکت کند
احمد ایرانیان به کوچک‌مقیاس و موقوفه بودن بسیاری از املاک محله اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر شهروندان پلاک‌های ریزدانه را تجمیع کنند، با شرایط ساخت ۳ طبقه مسکونی و یک طبقه پارکینگ سهم صاحبان پلاک‌ها و بسازبفروش‌ها بسیار ناچیز می‌شود.» ایرانیان هم از نفرآباد نقل مکان کرده و برای چرخاندن مغازه‌اش به این محله می‌آید. چند نسل خانواده ایرانیان در این محله رشد کرده‌اند و او و همسرش بی‌صبرانه در انتظار روزی هستند که دوباره در محله آبا و اجدادی خود ساکن شوند.
«بتول نوروزی» به اصالت محله نفرآباد اشاره می‌کند و می‌گوید: «اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین محله ملک ری اینجاست، اما به محل امنی برای خلافکاران ۴ گوشه شهر تبدیل شده که دور از چشم قانون انواع تخلفات را مرتکب می‌شوند.» نوروزی حدود ۲۰ سال پیش ساکن نفرآباد شده و معتقد است مجریان طرح باید سنجیده و حساب شده عمل کنند تا اعتماد و مشارکت اهالی جلب شود.
او می‌گوید: «وقتی به این محله آمدیم دخترم ۶ ماهه بود. آن زمان به ما گفتند طرح ساماندهی محله اجرا می‌شود و به خانه‌های قدیمی جواز ساخت می‌دهند. حالا نوه‌ام ۱۳ ساله شده و هنوز محله تغییری نکرده است.» او اجرای این طرح را موجب پایان بلاتکلیفی مردم می‌داند و می‌گوید: «خانه‌های اهالی خراب و فرسوده شده و به تعمیر اساسی و ساخت‌وساز نیاز دارد. آنها از سال‌ها پیش انتظار چنین طرحی را می‌کشیدند و اگر شرایط آنها در نظر گرفته شود، حتماً از آن استقبال می‌کنند.»
- قدیمی‌ترین محله ری
محله نفرآباد پهنه وسیعی از یک محله قدیمی چندصد ساله شهرری است و از اصیل‌ترین و نخستین محله‌های شهرری به شمار می‌آید. بومیان قدیمی این نواحی از شترداران (نفرداران) شاهان صفوی و قاجار بودند. دورتادور محله کاروانسرا و محل اتراق شتربانان بوده و از همان زمان به «نفرآباد» معروف شده است. این محدوده از منطقه ۲۰ به دلیل پوشش گیاهی و فضای سبز و تنوع آب و هوایی و همچنین قرارگیری در نزدیکی حرم عبدالعظیم حسنی(ع)، مکان ییلاقی بوده و حتی درباریان به اینجا رفت‌وآمد داشتند.
درباریان که اینجا را به محل استراحت خود تبدیل کرده بودند، برای دریافت خدمات و ایجاد تدارکات لازم برای مجالس خود و پذیرایی از مهمان‌ها، چند نفر می‌گماشتند تا در طول سال مراقب بناهای آنها باشند که این امر هم در نامگذاری محله بی‌تأثیر نبوده است. در آن دوران که اینجا محل رفت‌وآمد درباریان بود کسی نمی‌توانست به زمین‌های این محدوده قدم بگذارد، حتی زمانی که مهمانی در محله وجود نداشت. یکی از کوچه‌های قدیمی و معروف محله نفرآباد هم کوچه شاه‌غلامان بود که نوکران و خادمان شاه و درباریان در آنجا زندگی می‌کردند. بعدها به کوچه شهید صادقی تغییر نام پیدا کرد.
در میان آثار تاریخی محله نفرآباد تکیه‌ای به نام مرحوم حاج نصیری وجود دارد که از اصالت و سابقه ویژه‌ای برخوردار است. این تکیه ۲۰۰ ساله از دیرباز پاتوق پهلوانان و عیاران صاحب‌نام بوده و جهان‌پهلوان تختی، طیب، هفت‌کچلون، رمضون‌یخی و... به آن رفت‌وآمد داشتند.