اختلال بیش از پیش در شبکه ارتباطات سیار به‌دلیل قطع برق و....
به این برنامه روزانه گریز‌‌ناپذیر عادت کرده‌ایم؛ برنامه‌ای که وقوع آن به خشکسالی نسبت داده می‌شود و اختلاف‌نظر‌ها دقیقا از همین نقطه بروز می‌کنند؛
« در شرایط اقلیمی 4 فصل ایران، اتکا به نیروگاه‌های برق - آبی در فصل تابستان به اندازه اتکا به نیروگاه‌های گازی در فصل زمستان اشتباه است و باید با ایجاد نیروگاه‌های گازی جدید در فصل تابستان که کشور با مازاد گاز روبه‌روست، برق مورد نیاز را تامین کرد و در زمستان نیز این نیروگاه‌ها باید از سوخت مایع تغذیه کنند.»
این نظر برخی از کارشناسان است که حتی به کمبود برق در اثر خشکسالی در سال‌جاری به دیده تردید می‌نگرند و با استناد به وقوع خشکسالی سال 79 که اگرچه منجر به جیره‌بندی آب در تهران شد، اما شهر را با این حجم از خاموشی روبه‌رو نکرد، خاموشی‌های امسال را نتیجه عدم‌تکمیل طرح‌های در دست اجرای وزارت نیرو و تاخیر در ساخت نیروگاه‌های جدید، عدم‌تعمیر به موقع نیروگاه‌های موجود، استهلاک شبکه‌های انتقال و توزیع برق و... عنوان می‌کنند.
در مقابل این اظهارات، مسئولان وزارت نیرو امسال را کم‌بارش‌ترین و خشکسال‌ترین سال آبی کشور در طول 4دهه گذشته ارزیابی می‌کنند: «حجم بارش‌ها به کمتر از نصف متوسط بارش سالانه کاهش یافته و حجم ورودی آب به مخازن سدها با 60 درصد کاهش همراه بوده و حجم آب مخازن پشت سدها که سال گذشته حدود 25 میلیارد متر‌مکعب بود، به کمتر از 14 میلیارد متر‌مکعب آب رسیده است.»
مهندس مسعود حجت، مدیر‌عامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران در گفت‌وگو با همشهری وضعیت کنونی تولید برق در کشور را اینچنین تشریح می‌کند: هم‌اکنون ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی در کشور، اعم از نیروگاه‌های آبی و حرارتی، حدود 48500 مگاوات است که از این مقدار، حدود 7400 مگاوات ظرفیت اسمی یا نصب شده نیروگاه‌های آبی و مابقی را ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی اعم از گازی، سیکل ترکیبی و انرژی‌های تجدیدپذیر به‌خود اختصاص داده‌اند.
وی با بیان اینکه برآورد ما این بود که امسال 31500 مگاوات ظرفیت واقعی تولید از نیروگاه‌های حرارتی را داشته باشیم و 6000 مگاوات هم از تولید برق-آبی بهره‌مند شویم، ادامه می‌دهد: متأسفانه با توجه به خشکسالی امسال از میزان برق آبی نهایتا 2000 مگاوات به بهره‌برداری رسیده است و همکاران ما با تلاش بسیار 32000 مگاوات برق حرارتی تولید کرده‌اند و با این اوصاف حدود 2500 مگاوات کمبود برق داریم.
اسمی یا رسمی؟
اما آیا این میزان وابستگی به انرژی برق آبی منطقی به‌نظر می‌رسد؟ حجت به این سؤال اینگونه پاسخ می‌دهد: در سال 84 از مجموع 30441 مگاوات برق تولیدی سهم برق آبی 4946 بود که در سال 85 این رقم به 5540 از مجموع 32922 و در سال 86 به 5675 از مجموع 34491 مگاوات رسید و امسال با راه‌اندازی چند واحد آبی جدید قرار بود این سهم به 6000 مگاوات از 37500 مگاوات برسد.
به این ترتیب مشخص می‌شود که سهم برق آبی ما کمتر از 20 درصد تولید ماست؛ درحالی‌که این میزان در برخی کشور‌ها تا 50 درصد هم می‌رسدکه به دلیل شرایط جوی و اقلیمی، ذخایر گازی و مواردی از این دست است که روی انتخاب روش استحصال برق تاثیرگذار است.
استهلاک شبکه‌های انتقال و توزیع برق و تفاوت میزان آن با استانداردهای جهانی از موارد دیگر مورد اعتراض در هفته‌های اخیر است؛
«آمار‌های رسمی حکایت از ظرفیت تولید 48500 مگاوات برق برای امسال داشته است درحالی‌که اکنون عنوان می‌شود که تولید ما نهایتا می‌تواند 37500 مگاوات باشد که حدود 4000 مگاواتش هم به‌دلیل خشکسالی از میان رفته است و این تفاوت میان ظرفیت تولید و تولید واقعی نشانگر هدر رفتن مقدار زیادی از انرژی در شبکه‌ای فرسوده است.»
مسئولان وزارت نیرو به این انتقاد اینگونه پاسخ می‌دهند: اقدامات مؤثری برای اصلاح شبکه‌های انتقال و توزیع برق در دست انجام است؛
به گونه‌ای که در سال گذشته، حدود 2درصد از میزان هدر‌روی و استهلاک برق در شبکه برق کشور به‌دلیل اصلاحات و اقدامات انجام شده کاهش یافته و بر پایه برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، مقرر شده سالانه یک تا 2 درصد از میزان استهلاک برق تولیدی در شبکه‌های انتقال و توزیع کاسته شود .
مدیر‌عامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران نیز در این زمینه به همشهری می‌گوید: واحدهای نیروگاهی برای دمای 15 درجه سانتی‌گراد و کار کردن در ارتفاع سطح دریا طراحی می‌شوند اما به‌دلیل شرایط اقلیمی کشور و نیز شرایط کوهستانی و ارتفاع چند هزار متری برخی استان‌ها، راندمان مفید واحدهای نیروگاهی در مقایسه با شرایط استاندارد، با یک فاصله معنادار روبه‌رو می‌شود.
به گفته مهندس حجت توان یا قدرت اسمی نیروگاه‌ها، نه تنها در ایران، بلکه در هیچ کشور دیگری قابل حصول نیست، چرا که به ازای بالا رفتن هر 100 متر ارتفاع ظرفیت توربین‌های گازی 3/1 مگاوات و به ازای تغییر هر درجه حرارت ظرفیت 8/0 مگاوات کاهش می‌یابد.
هواشناسی متهم می‌شود
«به‌دلیل بروز سرمای شدید، فراگیر و گسترده در کشورمان در طول زمستان سال گذشته و افزایش حجم گاز مصرفی در کشور و عدم‌تامین گاز نیروگاه‌های حرارتی کشور، مسئولان صنعت آب کشور، بدون اعمال مدیریت کارآمد بر منابع آبی کشور، حداکثر میزان تولید برق را از منابع برق آبی کشور و آب مخازن سدهای کشور داشته‌‌اند.»
مسئولان وزارت نیرو در پاسخ به این انتقاد چه می‌گویند؟
آنها می‌گویند اگرچه تولید برق از منابع آبی ذخیره شده در پشت سدهای کشور، سبب جبران تأثیرات ناشی از قطعی گاز در برخی از نقاط کشور شد، اما در طول زمستان گذشته با توجه به گزارش‌های سازمان هواشناسی که پیش‌بینی سال آبی نرمالی را کرده بود، همکاران بخش آب کشور پیش‌بینی لازم را جهت در نظر گرفتن حجم مناسبی از مخازن سدهای موجود کشور برای کنترل سیلاب‌های احتمالی انجام داده بودند، اما آنچه در مقام عمل به وقوع پیوست، عدم‌تحقق پیش‌بینی‌های هواشناسی و بروز پدیده خشکسالی و بارش‌های پراکنده و کم حجمی بود که متأسفانه سبب پر نشدن ظرفیت ذخیره آب پشت سدها و عدم‌امکان تولید برق از میزان آب موجود در مخازن سدهای کشور و در نتیجه از دست رفتن حدود 10 درصد از ظرفیت تولید برق کشور گردید.
چنین پاسخی انگشت اتهام را از سوی وزارت نیرو به سازمان هواشناسی متمایل می‌کند، اما آیا به واقع سازمان هواشناسی پیش‌بینی سال آبی نرمالی برای سال 87 داشته است؟
خشک‌ترین سال؟
پرویز رضا‌زاده، مدیر‌کل پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور با اشاره به گزارش پیش‌بینی بارش هواشناسی به همشهری می‌گوید: در گزارش ما آمده بود که طی 2 ماه اول پاییز، مقدار بارش در غالب استان‌های کشور، کمتر از نرمال بوده است و مجموع بارش فصل پاییز همچنان کاهش قابل توجهی نسبت به نرمال نشان می‌دهد.
از آنجا که میانگین بارش در سال زراعی (مهر تا شهریور سال بعد) محاسبه می‌شود، به هر حال مشخص بود که سال خشکی در پیش‌رو داریم.
وی در مورد خشکسالی امسال و مقایسه آن با میانگین 40ساله اذعان می‌کند: اسفند 86 تا اردیبهشت 87 را شاید بتوان خشک‌ترین دوره سه ماهه در مقایسه با مدت مشابه در 40 سال گذشته نامید.
با این حال به گفته او، سال زراعی به پایان نرسیده است و هنوز نمی‌توان به‌صورت قطعی میانگین بارش را با سال‌های پیش مقایسه کرد: «امسال در کل یک سال خشک است اما نمی‌تواند خشک‌ترین سال 40سال گذشته باشد.»
اما حتی اگر امسال خشک‌تر از سال 79 نباشد، نکته مهمی در خشکسالی امسال به چشم می‌خورد که شاید تا حدی توجیه بی‌برقی سال 87 باشد: «دامنه خشکسالی بر حوضه‌های مهم آبریز کشور نظیر خوزستان به‌عنوان پرآب‌ترین استان کشور بیش از سایر استان‌ها تاثیرگذار بوده و با توجه به اینکه 80 درصد انرژی الکتریکی استحصال شده از نیروگاه‌های برق آبی کشور از رودخانه‌های کارون، دز و کرخه تامین شده و 20 درصد آن از سدهایی که روی 15 نقطه دیگر احداث شده است، به دست می‌آید، خشکسالی امسال به‌صورت مستقیم بر سدهای بزرگ تولیدکننده برق و کاهش توان تولید انرژی آبی تاثیر گذاشته است.»
این نکته‌ای است که مسئولان وزارت نیرو می‌گویند و از سوی اقلیم‌شناسان نیز تایید می‌شود.
دکتر پرویز کردوانی استاد دانشگاه تهران با تایید این نکته به همشهری می‌گوید: به‌طور معمول خشکسالی تمام نقاط ایران را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد، اما امسال غرب ایران، منطقه زاگرس و مناطقی چون کردستان و کرمانشاه نیز به شدت با این پدیده مواجه شده‌اند.
مدیریت سد، اولویت فراموش‌شده
امسال را خشک‌تر از سال 79 بدانیم یا نه، سرمای سخت زمستان گذشته و کمبود گاز عامل مصرف آب سدها برای تولید برق بوده باشد یا نه، امر مسلم آن است که امسال سالی است خشک و این خشکسالی بخواهیم یا نخواهیم روی میزان برق تولیدی ما اثر‌گذار است، اما: «تنها مقصر بی‌برقی ما سال بی‌برف و باران نیست.
اگر اوضاع به همین منوال باشد تا 50 سال دیگر در کشور نه آب داریم و نه برق، حتی اگر طبیعت با ما سر ناسازگاری نداشته باشد و میزان بارش کافی باشد.» این را دکتر کردوانی می‌گوید.
وی با بیان اینکه بیشتر سدهای کشور آکنده از گل و لای است و علاوه بر خشکسالی این مسئله نیز تولید برق را با مشکل مواجه می‌کند، می‌گوید: عمر مفید سدهای ما کمتر از 50 سال است و بسیاری از سدها در زمانی کوتاه‌تر از این مدت با گل و لای پرمی‌شوند.
به گفته او، آبخیز‌داری در بالا دست سدها، ساخت سدهای رسوب‌گیر در بالا‌دست سدها، شست‌وشوی هیدرولیک سد و همچنین کامل بودن شبکه آبیاری پایین‌دست سد از مواردی است که باید رعایت شود و جای خالی تک‌تک آنها در کشور ما احساس می‌شود؛
«هر‌چند بعضی از این اعمال در کشور اجرا می‌شود اما اجرای به موقع و کامل این طرح‌ها مشکل‌گشاست. در بسیاری از اوقات مشاهده می‌شود هنگامی برای طرح‌های آبخیز‌داری اقدام می‌کنیم که دیگر کار از کار گذشته است، اما در کشور‌های پیشرفته قبل از احداث سد این طرح‌ها اجرا می‌شوند.»