همشهری آنلاین_ثریا روزبهانی : فاکتورهای مختلفی وجود دارد که اگر آنها را کنار هم بگذاریم، در مسأله آلودگی هوا دخیل هستند. تردد حجم زیادی از خودروها در مناطق ۵، ۹، ۲۱ و ۲۲ به دلیل قرار گرفتن بزرگراه‌های شریانی شهر تهران در این مناطق یا فعالیت گسترده کارخانه‌های صنعتی و همچنین فرودگاه بین‌المللی «مهرآباد»، تنها چند مورد از ده‌ها علت آلوده بودن مناطق غربی شهر تهران است. اینکه هرکدام از این عوامل تا چه میزان در افزایش غلظت آلاینده‌های پهنه غرب تهران تأثیر دارند، موضوعی است که همشهری محله در این گزارش به آن می‌پردازد.
«اسماعیل حسین‌زهی»، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، تردد گسترده خودروها و ماشین‌های سنگین و موتورسیکلت‌های دیزلی که از عمر مفید آنها بسیار گذشته است، از یک سو و تجمع کارخانجات در کلان‌شهرها و اعطای مجوز ساخت ساختمان‌های بلند مرتبه از سوی دیگر، از جمله مهم‌ترین دلایل تشدید معضل آلودگی هوای کلان‌شهرها می‌داند. مواردی که همه آنها در مناطق غرب پایتخت به وضوح قابل مشاهده است. از برج‌های آسمان خراش منطقه ۲۲ گرفته تا تجمع کارخانه‌های صنعتی در منطقه ۲۱.
- منازل مسکونی؛ منابع ثابت آلاینده
به باور «ساناز فتحی»، رئیس اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه ۵، آلاینده‌های مختلفی را می‌توان در آلودگی هوای تهران و همچنین منطقه ۵ دخیل دانست. حتی شرایط اقلیمی یا میزان آلاینده‌ها و شاخص آنها در ساعت‌های مختلف با هم متفاوت است. او در این‌باره می‌گوید: «معمولاً خودروها به‌عنوان منبع آلاینده متحرک و منازل مسکونی به‌عنوان منبع آلاینده ثابت شناخته می‌شوند. برای مثال، در نزدیکی محله «کوهسار» کیفیت هوا و شاخص آن یک عدد را نشان می‌دهد و در خود محله میزان کیفیت هوا عدد دیگری است. چراکه ارتفاع، میزان وزش باد و... همه به‌گونه‌ای در این اختلاف کیفیت نقش دارند.
با توجه به فصل سرما، از منابع گرمایشی در منازل بیشتر از فصول دیگر سال استفاده می‌شود. اگر این منابع یکی از آلاینده‌های ثابت باشند، با توجه به جمعیت و منازل مسکونی بسیار، آنها می‌توانند در آلودگی هوای این منطقه تأثیر بگذارند و نیز تردد زیاد خودروها هم می‌تواند معیار دیگری برای آلودگی هوای منطقه ۵ به شمار برود.» همچنین به گفته «محمد رستگاری»، معاون نظارت و پایش محیط‌زیست استان تهران، مهم‌ترین مشکل در وضعیت آلودگی هوای تهران را ذرات معلق با قطر کمتر از ۲ و نیم میکرون ایجاد می‌کند که اغلب به سبب بزرگراه‌های ارتباطی و مواصلاتی در محدوده غرب تهران است. به همین دلیل این مناطق در طول شبانه‌روز با حجم زیاد تردد خودرو روبه‌رو هستند.
با استناد به این موضوع می‌توان گفت سوخت خودروها یکی از متهمان اصلی آلاینده هوا در غرب تهران محسوب می‌شود. چراکه براساس اطلاعات پلیس راهور غرب، روزانه هزاران خودرو در بزرگراه‌ها و معابر این بخش تردد دارند. ذراتی که از محل احتراق خارج می‌شوند به مراتب خطرناک‌تر از منابع آلاینده هستند. اگرچه محل احتراق در کارخانه‌ها و موتورخانه‌های منازل هم در به وجود آمدن آلاینده‌ها تأثیرگذارند.
- علت اصلی آلودگی؛ پایانه‌های مسافربری
فرودگاه بین‌المللی مهرآباد به موجب نوع فعالیتش از ۲ تا ۳ جهت می‌تواند در آلودگی هوا نقش داشته باشد.
میزان مراجعه مسافران و استفاده آنها از وسایل حمل‌ونقل عمومی و شخصی برای مراجعه به فرودگاه، آلودگی صوتی ناشی از پرواز هواپیماها در محدوده شهری و مهم‌تر از همه سوخت ناشی از احتراق در زمان بلند شدن هواپیما از زمین، از جمله علت‌هایی است که هوای این نقطه از پایتخت را آلوده می‌کند. «محبوبه صالحی»، کارشناس محیط‌زیست، درباره این آلاینده می‌گوید: «منابع آلاینده ساکن و پایانه‌های مسافربری از جمله فرودگاه مهرآباد، نقش قابل توجهی در آلودگی هوای تهران دارند. همچنین از آنجایی که الگوی غالب باد در منطقه مهرآباد تهران در جهت غربی است، باد در این محدوده از غرب به سمت شرق و جنوب‌شرق می‌وزد و آلاینده‌های تولیدی در این فرودگاه را به سوی مرکز و جنوب شهر هدایت می‌کند. آلودگی هوای فرودگاه، از آلودگی‌های پس زمینه، منابع بیرونی که با باد به فرودگاه حمل شده و آلودگی تولید شده است، نشئت می‌گیرد.
در واقع گاز خروجی از هواپیما و موتور دیزل به همراه انتشار مستقیم در طی سوخت‌گیری هواپیما و نیز گرد و غبار ذرات ناشی از ترمز، لاستیک، آسفالت، خاک و غیره از منابع اصلی آلودگی هوا در این منطقه محسوب می‌شوند. برای همین طی روزهای سرد سال، محله‌هایی همچون سرآسیاب مهرآباد، مهرآبادجنوبی، امامزاده‌عبدالله(ع)، شهید دستغیب، استاد معین، شمشیری، اکباتان، بیمه، آپادانا، طرشت، هاشمی، دکترهوشیار، جی و فتح جزو نقاطی از شهر قرار می‌گیرند که میزان آلودگی‌شان بیشتر از سایر نقاط است. بر این اساس، در روزهایی که کیفیت هوای شهر تهران تا نزدیکی عدد ۱۵۰ می‌رسد، این محله‌ها بی تردید، شاخص کیفیت هوایشان بیشتر از ۱۱۰ است.»
- متهمان اصلی آلودگی هوای غرب پایتخت
ساکنان غرب پایتخت: به سبب کمبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی در غرب تهران، شهروندان مجبور هستند برای تردد در شهر از وسیله شخصی استفاده کنند. برهمین اساس روزانه ۲۷ درصد سفرهای داخل منطقه‌ای غیرضروری است. بیش از ۴۷درصد از خودروهایی که در منطقه تردد می‌کنند، تک سرنشین هستند.
خودروها: بیشتر از ۳۰درصد از خودروهایی که در محدوده غرب تردد دارند، استاندارد نیستند. باید توجه داشت که نزدیک به نیمی از آلودگی هوای به سبب تردد انواع وسایل نقلیه است.
بزرگراه‌های پر تردد: وجود پرترددترین خیابان اصلی تهران و تردد شبانه بیش ۷ میلیون خودرو سواری سبک و سنگین در بزرگراه‌های اطراف، یکی از عوامل آلودگی هوا در این محدوده است.
توسعه محله‌ها: ساخت‌وسازهای بی‌رویه در غرب تهران، سبب تراکم جمعیت می‌شود و این تراکم افزایش جمعیت را به همراه دارد.
ترمینال‌های بزرگ کشور: وجود ترمینال غرب و فرودگاه بین‌المللی مهرآباد، ترددهای منطقه ۹ را بیش از حد ممکن افزایش داده است.
شاهراه‌های بزرگ کشور در غرب پایتخت: باید توجه داشت بزرگ‌ترین گذرگاه‌های پایتخت کشور به سمت شمال، غرب و شمال غرب کشور، از مناطق ۵، ۹، ۲۱ و ۲۲ می‌گذرد.
کارخانه‌های بزرگ صنعتی: یکی دیگر از عوامل نامطلوب بودن هوای مناطق ۹ و ۲۱ وجود کارخانه‌های بزرگ صنعتی در نزدیکی آن است که در مواقعی نبود وزش باد، این آلاینده‌ها در آسمان این محدوده باقی می‌مانند.
- کارگاه‌های صنعتی نفس اهالی را می‌گیرد
استقرار ۳۴۰ کارخانه صنعتی کوچک و بزرگ، از جمله ۴ کارخانه خودروسازی مهم مانند «ایران‌خودرو» در منطقه ۲۱ که ۳۰درصد از مساحت این منطقه را به خود اختصاص داده است و همچنین عبور ۶۰درصدی وسایل نقلیه از محورهای شریانی شهر، از جمله بزرگراه‌های فتح، شهید لشکری و شهید فهمیده موجب شده است تا شاخص کیفیت هوا در این نقطه از پایتخت، در برخی از روزها، در شرایط ناسالم قرار بگیرد.
برای همین سؤال‌هایی همچون عوامل آلوده‌کننده هوا در منطقه ۲۱، نقش کارخانه‌ها و کارگاه‌های فعال در آلودگی و میزان آلودگی هوا در این منطقه را با «فریده قیطاسی»، رئیس اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه ۲۱، مطرح کردیم و او در پاسخ آنها می‌گوید: «از مهم‌ترین آلاینده‌های منطقه می‌توان به ذرات معلق کمتر از ۲ و نیم میکرون اشاره کرد که از نظر بهداشتی نیز بسیار خطرناک است و اثرات مخربی روی سیستم دفاعی و دستگاه تنفسی بدن دارد. اکنون پروژه تدوین «اطلس محیط‌زیست منطقه» با هدف شناسایی دقیق انواع آلاینده‌های هوا در حال اجرا است و از طریق این طرح می‌توان کانون‌های آلاینده محیط‌زیستی را مشتمل بر آلاینده‌های هوا، خاک، آب و... شناسایی کرد و براساس آن اقدامات اصلاحی در این زمینه تعریف خواهد شد. طبق اعلام شرکت کنترل کیفیت هوا، از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا ۱۷ دی ماه، ۱۵ روز پاک، ۱۸۲ روز قابل قبول، ۸۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۸ روز ناسالم برای همه شهروندان ثبت شده است.
بی تردید صنایع هم یکی از دلایل تشدید آلودگی هوا در این منطقه محسوب می‌شود که اکنون در شاخص کیفیت هوا (AQI) ۵ پارامتر مربوط به ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون، ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون، دی‌اکسیدگوگرد، دی‌اکسید نیتروژن و ازن از سوی ایستگاه‌های اندازه‌گیری در شهر، پایش و نتایج به‌طور مستمر ارائه می‌شود. در منطقه ۲۱ نیز یک ایستگاه مربوط به اندازه‌گیری آلاینده‌ها وجود دارد که نتایج آن به‌طور مستمر در سایت شرکت «کنترل کیفیت هوا» قابل دسترسی است. همچنین از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز با توجه به قوانین و مقررات و الزامات موجود، در کارخانه‌ها و کارگاه‌های فعال پایش و نظارت مستمر انجام می‌شود.
اداره ساماندهی نیز با توجه به‌بند ۲۰ ماده ۵۵ در این باره، برای شناسایی و رفع مشکلات اقداماتی انجام می‌دهد.» براساس گفته‌های قیطاسی، شاخص کیفیت هوا در این منطقه ۱۵۵ است. طبق تقسیم‌بندی‌ها، شاخص کیفیت هوا از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوای ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوای بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است. این در صورتی است که علاوه بر ناسالم بودن هوای منطقه در برخی از روزهای این ماه، در تقسیم‌بندی بسیار ناسالم نیز قرار گرفت.
- برج‌ها راه بادها را بسته اند
از یک سو جمعیت زیاد مناطق غربی تهران و به موازات آن تردد زیاد خودروها در این محدوده و از سوی دیگر، شرایط اکولوژیکی منطقه ۲۲ که ۲ سمت آن را دره احاطه کرده و از وسط آن رودخانه می‌گذرد، سبب شده است تا به‌صورت طبیعی ظرفیت پذیرش زیستی محدودی داشته باشد. برای همین نقش سازه‌های انسان‌ساخت در آلودگی هوای این منطقه غیرقابل انکار است. به باور کارشناسان محیط‌زیست شهری، ساختمان‌های بلندمرتبه و آسمان خراش‌های منطقه ۲۲ جلو جریان باد را گرفته‌اند. برای مثال، برج‌های اطراف دریاچه مانع عبور بادهای غربی به سوی شرق پایتخت می‌شوند. به همین دلیل شاهد آلودگی هوا در محله‌های مرکزی و شرق تهران هستیم.
«محبوبه صالحی»، کارشناس محیط‌زیست شهری به جریان‌های بادی و ممانعت برج‌ها برای ورود باد اشاره می‌کند و می‌گوید: «غالب جریان‌های بادی در تهران از سوی غرب به شرق جریان دارند و اگر در سر راه این بادها، برج‌هایی با ارتفاع بالا قرار داشته باشند، در حرکت آنها اختلال ایجاد می‌شود و مسیر عبورشان را مسدود می‌کند. متأسفانه این ساختمان‌های بلندمرتبه در مسیر کریدورهای طبیعی بادی قرار گرفته‌اند، اما نمی‌توان گفت که تنها دلیل آلودگی هوای شهر تهران و این منطقه، این برج‌ها هستند، بلکه این سازه‌ها هم می‌توانند به‌عنوان یکی از علت‌های آلودگی هوای شهر، در کنار دلایل دیگر، سهمی را به خود اختصاص و مناطق همجوار را هم تحت تأثیر قرار دهند.
منطقه ۲۲ در مسیر باد قرار دارد که «تونل باز هوای تهران» نامیده و وزش باد از آنجا آغاز می‌شود. این تونل باز در مجاورت این برج‌ها قرار گرفته است. به همین دلیل، ساختمان‌های مرتفع جلو سرعت باد را خواهند گرفت و کاهش سرعت باد هم در افزایش آلاینده‌ها تأثیر خواهند داشت. اما علاوه بر این سازه‌ها، تردد خودروهای فرسوده در بزرگراه‌های این محدوده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علت‌های اصلی آلودگی هوا هستند. چون در نقاطی مانند مناطق مرکزی شهر که تراکم خودرو بیشتر است، غالباً بیشترین آلودگی هوا را در طول سال داریم.
اما در محدوده غرب هم به دلیل وجود نقاط شریانی و بزرگراهی مانند بزرگراه‌های «فتح»، «شهید همت»، «شهید لشکری» و «شهید فهمیده»، آلودگی هوا مشهود است. برای رهایی از آلودگی هوا راهکارهای زیادی وجود دارد. استانداردسازی خودروها، مصرف سوخت یورو ۴ یا دریافت برگه معاینه‌فنی خودرو از جمله این مصوبات است.» صالحی، درباره میزان آلایندگی محله‌های صنعتی در مناطق ۹ و ۲۱ می‌گوید: «در این مناطق سهم صنعت و صنایع آلاینده در مقایسه با آلودگی هوا از سوی خودروها زیاد نیست. بیشتر سهم آلودگی هوا در غرب تهران به منابع متحرک، که همان خودروها هستند، تعلق دارد.»
- قاسم برجی /سرکلانتر پلیس راهور غرب تهران/تردد بالای وسایل نقلیه در آلودگی نقش مهمی دارد
«قاسم برجی»، سرکلانتر پلیس راهور غرب تهران، آلودگی هوا را تحت تأثیر مؤلفه‌های مختلفی می‌داند که یکی از آنها آمد و شد وسایل نقلیه است. او درباره دلیل آلودگی هوای غرب پایتخت می‌گوید: «با توجه به صنعتی بودن منطقه ۲۱ و وجود پایانه مسافربری «غرب»، فرودگاه «مهرآباد» و نیز تردد اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها از پایانه میدان «آزادی» به نقاط مختلف تهران و شهرهای غربی استان تهران و از سوی دیگر تردد کامیون‌ها در محدوده منطقه ۲۲ برای ساخت‌وسازهای برج‌ها و مجتمع‌های مسکونی و تجاری از عمده دلایل آلودگی هوا در غرب شهر تهران محسوب می‌شوند.
همچنین با توجه به ساخت آزادراه «تهران- شمال» و ادامه بزرگراه «شهید خرازی» در سالیان اخیر و توجه به این موضوع که آزادراه‌ها و بزرگراه‌های غربی شهر تهران از جمله آزادراه تهران ـ کرج، بزرگراه‌های «آزادگان»، «فتح» و «شهید لشکری» شریان‌های اصلی عبور و مرور با شهرها و استان‌های غربی تهران هستند و نیز رشد آپارتمان‌نشینی در منطقه ۲۲، سبب آمد و شد حجم قابل توجه وسایل نقلیه در طول شبانه‌روز از این معابر شده است.»
اما در زمینه آلودگی وسایط نقلیه باید از تردد خودروهایی که در سن فرسودگی هستند، جلوگیری کرد. برخی از این خودروها برخلاف داشتن برگه معاینه‌فنی، دودزا هستند. در همین راستا، انجام معاینات فنی وسایط نقلیه در دوره‌های تعیین شده و نظارت و پایش مستمر این موضوع، می‌تواند در کاهش آلودگی هوای کلان‌شهر تهران مؤثر باشد. اکنون معاینه‌فنی خودروها از سوی دوربین‌های کنترل ترافیک در همه شهر رصد می‌شوند و از تردد وسایط نقلیه‌ای که به‌رغم داشتن برگه معاینه‌فنی، دودزا هستند و ترددشان هوای شهر را آلوده می‌کند، از سوی پلیس راهور متوقف و به مراکز معاینه‌فنی هدایت می‌شوند. از سوی دیگر، وسایل نقلیه‌ای که فاقد برگه معتبر معاینه‌فنی از مراکز مجاز باشند، با دوربین‌های کنترل ترافیک شهر به مبلغ ۵۱۰ هزار ریال اعمال قانون خواهند شد.»
او اجرای محدودیت‌های تردد در شب را در کاهش آلودگی هوا غرب تهران مؤثر می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «بی شک کاهش ترددها و محدودیت‌های اعمال شده از ساعت ۲۱ تا ۴ صبح در کاهش آلودگی هوا تأثیر مثبت گذاشته است.»