همشهری آنلاین _ سمیراباباجانپور: درست پیش از اینکه بدانیم سبک ومنش زندگی در محله‌های کوچک و بزرگ عمودی چیست، ساکن واحدهای آپارتمانی شدیم. واحدهایی که با عبارت «چهاردیواری اختیاری» منافات داشت و اساس و پایه زندگی در آن برهمدلی، همراهی، احترام ورعایت حقوق شهروندی استوار بود. البته با نگاهی بر زندگی ساکنان قدیمی محله های تهران، می توان به وضوح رعایت این نکات را مشاهده کرد و تداوم زندگی محلی و هویت محلی را جست وجو کرد.
با این حال، همان آدم‌ها به‌ویژه فرزندانشان زمانی که قرار شد در آپارتمان زندگی کنند، گویا برخی از رفتارهای اجتماعی را فراموش کرده و گاهی پشت پا زده‌اند. پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی به حقیقت درآوردن سبک زندگی همسایگی درمحله‌های قدیمی است با معیارهای زندگی مدرن و امروزی. پویش «ارتقای فرهنگی آپارتمان‌نشینی» با شعار «هم سایه هم»، از ابتدای دی ماه در پایتخت آغازشده است و تا شهریورماه ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت. پویشی که دستاوردهای زیادی در ارتقای تعاملات اجتماعی و تقویت هویت شهروندی خواهد داشت.
کارشناسان شهری براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن اعلام کرده‌اند، بیش از ۸۷درصد از خانوارهای پایتخت در آپارتمان‌ها سکونت دارند. درحقیقت سبک زندگی آپارتمان‌نشینی سال‌هاست در پایتخت غالب شده است و روز به روز گسترش پیدا می‌کند. بنابراین، ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در این شرایط از اهمیت زیادی برخوردار است. به گونه‌ای که انتظار می‌رود همگام با افزایش کمی آپارتمان بر بعد کیفیت این سبک زندگی نیز تأکید شود. بی‌شک زندگی در شهرنمی تواند یک شهرنشین را به شهروند تبدیل کند.
برای رسیدن به شهروندی باید اصول، قواعد و رفتارهایی تغییر کند. کارشناسان این اصول را مجموعه‌ای از آگاهی‌های حقوقی، فردی و اجتماعی می‌دانند و شهروندی بر تکالیف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر و در قبال شهری که در آن زندگی می‌کنند، شکل می‌گیرد. پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی، طی فرایندی ۱۵ماهه، با تشکیل گروه‌های تخصصی تولید محتوا اعم از روان‌شناسان، جامعه شناسان، شهرسازان، مدیران واحدهای تخصصی شهری، برای نخستین بار در پایتخت اجرا می‌شود و در۳ محور قوانین حریم خصوصی، همسایگی و مشارکت در حفظ محیط‌زیست و کاهش پسماند تا شهریورماه ۱۴۰۰ ادامه خواهد داشت.
- مشارکت جمعی در محل زندگی
منطقه ۲۲ را می‌توان نمود کامل یک منطقه آپارتمانی دانست. منطقه‌ای که توسعه آن براساس رونق برج‌نشینی و گسترش مجتمع‌های مسکونی بوده است. برج‌های بلند بالا در این منطقه به تنهایی جمعیت یک محله را در خود جای داده‌اند و تعاملات اجتماعی در این فضاهای بتنی، خاص و متفاوت است. سبک زندگی که باید از عهده آن بربیایید تا بتوانید در آنجا زندگی کنید. پویش فرهنگ آپارتمان‌نشینی در این منطقه برخلاف مناطق دیگر، از اهمیت بیشتری برخوردار است. چون جمعیت این منطقه پیش از اینکه به هویت محلی برسند و تعلقات اجتماعی یک محله را تجربه کنند، در آپارتمان، مجتمع و برج ساکن شدند. به گفته معاون فرهنگی واجتماعی شهردار منطقه ۲۲، این منطقه به‌عنوان پایلوت برای پویش فرهنگ آپارتمان‌نشینی انتخاب شده است. «غلامحسین ادب» در این‌باره می‌گوید: «برای اجرای پویش آپارتمان‌نشینی چند طرح را اجرا خواهیم کرد. این پویش که از سوی اداره آموزش شهروندی مناطق اجرایی می‌شود، تلاش دارد تا نگاهی نو و تأثیرگذار درزمینه فرهنگ آپارتمان‌نشینی ارائه کند.
دراین پویش ۳محوراصلی برای ارتقای فرهنگ شهروندی در نظر گرفته شده است. موضوع فرهنگ آپارتمان‌نشینی، همسایگی و مشارکت جمعی در محل زندگی با رویکرد حفظ محیط‌زیست، تأکید برکاهش پسماند و توسعه فضای سبز در نظرگرفته شده است.» شهرک «چیتگر» در ناحیه ۴ منطقه ۲۲ به‌عنوان محله شهرک پایلوت برای اجرای پویش آپارتمان‌نشینی در نظرگرفته شده است. این شهرک ۲هزار و ۳۰۰ واحد مسکونی دارد که ۶ هزارو ۵۰۰نفردرآن ساکن هستند. ادب، درباره روند اجرایی این پویش می‌افزاید: «جلسات ارتقای شهروندی با حضور شهردار منطقه و مدیران ساختمان‌ها برگزار شده است. در بخش ترویج فرهنگ آپارتمان‌نشینی هم بخش اطلاع‌رسانی و ترویج موضوع مدنظر با انواع روش‌های مختلف آموزشی بررسی واجرایی خواهد شد.»
- نخستین آپارتمان‌های غرب تهران
نخستین آپارتمان‌های غرب تهران را باید در منطقه ۵ جست‌وجو کرد. از سال ۱۳۴۳ که آپارتمان‌های سرخ رنگ و آجری «شهرزیبا» ساخته شد، سبک زندگی جدیدی شکل گرفت که بعدها زندگی تهرانی‌های شهرنشین را متحول کرد. زندگی که معنی و مفهوم همسایگی را تغییر داد و تعاملات اجتماعی شهروندان ساکن در یک محله را با منشوری به نام حقوق شهروندی و فرهنگ آپارتمان‌نشینی پیوند زد. پس از ساختمان‌های شهرزیبا، بلوک‌های سیمانی «اکباتان» یکی پس از دیگری، میزبان تهرانی‌ها شدند. «ربابه تبریزی»، رئیس هیئت‌مدیره مرکزی شهرک اکباتان، درباره مدیریت زندگی آپارتمان‌نشینی در این شهرک که به نخستین منشور دست نوشته مدیران شهرک اکباتان دست یافتند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «سال ۱۳۵۶ وقتی نخستین بلوک‌ها را تحویل دادند، درهرورودی بلوک یک مأمور گماشتند تا رعایت قوانین را تذکر دهد. قوانینی که مدیران با هم‌اندیشی خود و براساس فرهنگ صحیح آپارتمان‌نشینی نوشتند.
نسخه اصلی این منشور وجود دارد و به‌زودی از آن به‌عنوان اسناد تاریخ شهرک در سایت اکباتان رونمایی می‌شود. درحقیقت نکاتی که در این منشور درج شده مانع از هرج و مرج و بی‌نظمی در اکباتان شده است. نظمی که هرمالک جدیدی که وارد اینجا می‌شود، باید آن را بپذیرد و از آن پیروی کند. البته این را هم بگویم جبر و اجباری در کار نیست. آنقدر اهالی شهرک به نظم وانضباط آپارتمان‌نشینی پایبند هستند که ساکنان جدید ناخودآگاه با سبک زندگی این شهرک خو گرفته و آشنا می‌شوند.» نکته مهمی که رئیس هیئت‌مدیره مرکزی شهرک اکباتان درباره نظم آپارتمان‌نشینی در این شهرک اشاره می‌کند، استحکام و اصول دقیق ساختمان‌سازی است: «ساختمان‌های این شهرک ازهمان ابتدا استاندارد ساخته شده‌اند.
همین موضوع موجب شده است تا بسیاری ازتنش‌های آپارتمان‌نشینی حذف شود. استحکام دیوارها، شوتینگ زباله و جانمایی بلوک‌ها تأثیرگذار بوده است.»
«بتول عبدو» از اهالی قدیمی محله شهرزیبا که جزو نخستین ساکنان آپارتمان‌های معروف این محله است می‌گوید: «آپارتمان‌های آجری شهر زیبا نخستین آپارتمان‌هایی است که درغرب تهران ساخته شد. زمانی که در این واحدها مستقر شدیم، مفهومی از آپارتمان‌نشینی نداشتیم. اما بیشتر ساکنان ازکارمندان دولت بودند و تعاملات فرهنگی خوبی وجود داشت. در حقیقت مشکلات آپارتمان‌نشینی این روزهای ما بسیار بیشتر از گذشته است. همسایه‌هایی که پس از گذشت سال‌ها هنوز نمی‌دانند چگونه باید در یک مجتمع در کنار یکدیگر زندگی کرد.»
- فرهنگ آپارتمان‌نشینی در یک محله قدیمی
پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در منطقه ۵ هم با انتخاب محله «باغ فیض» آغاز شده است. باغ فیض محله‌ای با هویت فرهنگی و اجتماعی دیرینه که این هویت را وام دارتاریخ وقدمت خود است. با این حال، رشد و توسعه شهرنشینی در این محله موجب شده است تا ظرف چند سال اخیر، آپارتمان‌نشینی و برج‌سازی در این محله رونق بگیرد و سبک زندگی ومنش همسایگی تغییر کند. بی‌شک باغ فیضی‌های قدیمی هنوز هم صفا و صمیمیت و همدلی همسایگی را به خوبی به یاد دارند.
«محمودکلهری»، شهردار منطقه۵، درباره آغاز پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در این منطقه می‌گوید: «این طرح با هدف افزایش مشارکت و مسئولیت‌پذیری شهروندی در یکی از مجتمع‌های مسکونی پرجمعیت محله باغ فیض اجرا می‌شود تا تمرینی برای تحقق شعار «تهران؛ شهری برای همه» و ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در این محله قدیمی با رویکرد «هم سایه هم» باشد.
این پویش بر اساس نیازسنجی محله ها به کمک گروه‌های تسهیلگر، سازمان‌های غیردولتی و مردم نهاد، جلب مشارکت معتمدان با تأکید بر حفظ هویت محله ها و ارتقای فرهنگ هم زیستی در کنار هم و گره‌گشایی از مشکلات موجود است.» اودرباره چگونگی اجرای طرح می‌گوید: «انتظار می‌رود این طرح سبب افزایش مشارکت و روحیه مسئولیت‌پذیری، مدیریت و کاهش تولید پسماند و آموزش قوانین و مقررات آپارتمان‌نشینی و حریم خصوصی شود.
این برنامه از طریق تشکیل تیم‌های تسهیلگری میدانی و مجازی، برگزاری جلسات توجیهی، نیازسنجی مشارکتی، تولید محتوی، طراحی و اجرای رویدادهای خرد اجتماع محور با همکاری گروه‌های محلی در حال اجرا است.»پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی در منطقه ۵ در محله باغ فیض، شهرک «الزهرا(س)» از دی ماه سال ۱۳۹۹ آغاز و تا شهریورماه ۱۴۰۰ ادامه دارد تا با همکاری و مشارکت شهروندان به بسترسازی در زمینه ارتقای فرهنگ همسایگی کمک کند. پس از این مدت، پایدارســـــازی و تغییر رفتار درحوزه آپارتمان‌نشینی سنجیده و ارزیابی می‌شــــود و در محله های دیگرهم اجرایی خواهد شد.
- آموزش آپارتمان‌نشینی و رونق فرهنگ بازیافت
رونق آپارتمان‌نشینی در منطقه ۲۱ همزمان با رشد و توسعه مراکز صنعتی و کارخانجات متعدد در این منطقه سرعت بیشتری گرفت. گسترش شهرک‌سازی و سکونت کارمندان و کارگران ارگان‌های مختلف در این شهرک‌ها باعث شد تا سبک زندگی آپارتمان‌نشینی بخشی از زندگی اهالی این منطقه شود. «رضا داودی» مدیر اداره مشارکت‌های شهروندی این منطقه می‌گوید: «پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی همزمان با مناطق دیگر پایتخت در این منطقه و در محله فرهنگیان آغاز می‌شود ودرمرحله انتخاب تسهیل گرهستیم. در منطقه ۲۱ ملاک اصلی آموزش آپارتمان‌نشینی برفرهنگ بازیافت و اجرای طرح کاپ یا همان مدیریت پسماندهای خانگی است.»
- همکاری خوب همسایه‌های محله دکتر هوشیار
منطقه ۹، منطقه‌ای با بافت فرسوده شهری است. «ادیبه کریمی»، مدیر آموزش‌های شهروندی منطقه ۹، می‌گوید: «تعداد آپارتمان‌های فرسوده وکهنه در این منطقه بسیار زیاد است. همین موضوع سبب شده است تا ساکنان با مشکلات زیادی روبه‌رو باشند. ولی به دلیل ارتباط قوی همسایگی در این محله، تنش رفتاری زیادی وجود ندارد. هدف ما این است که با اجرای پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی به این روابط همسایگی جهت داده و قوانین آپارتمان‌نشینی را آموزش دهیم.»
محله «دکتر هوشیار» در منطقه ۹ برای اجرای پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی انتخاب شده است. کریمی در این‌باره می‌افزاید: «محله دکترهوشیار تعداد آپارتمان و مجتمع‌های مسکونی زیادی دارد. در حقیقت نسبت به محله‌های دیگر از تراکم آپارتمان‌نشینی بیشتری برخوردار است. از لحاظ فرهنگی و تحصیلات، اهالی در سطح خوبی قرار دارند و این موضوع امکان همکاری شهروندان را با پویش بیشتر می‌کند. برای اجرای این طرح در محله دکتر هوشیار، ۲ تسهیلگر از اهالی محله دکترهوشیار که خود ساکن آپارتمان هستند، انتخاب شده‌اند. این افراد سابقه همکاری در سرای محله را دارند و فعال اجتماعی محسوب می‌شوند. آموزش‌های لازم به آنها داده می‌شود. این آموزش‌ها رایگان است و آنها به‌عنوان نماینده در محله حضور خواهند داشت و دانسته‌های خود را دراختیار مدیران ساختمان‌ها قرار می‌دهند. از طرح‌ها و ایده‌های آنها استقبال و حمایت می‌کنیم.»
به گفته مدیر اداره آموزش شهروندی منطقه ۹، تسهیلگران با همکاری مدیران ساختمان‌ها آیین‌نامه‌های اخلاق و فرهنگ آپارتمان‌نشینی را در بین ساکنان پخش می‌کنند وبا تشکیل گروه‌های مجازی و حضوری این تعاملات را گسترش می‌دهند. کریمی می‌گوید: «اگرچه در دوره‌های گذشته در غالب آموزش حقوق شهروندی آموزش‌های فرهنگ آپارتمان‌نشینی هم داده می‌شد، ولی به شکل منسجم و گسترده برای نخستین بار اجرا می‌شود. این طرح به‌طور آزمایشی در محله دکتر هوشیار اجرا می‌شود و در صورت موفقیت در محله‌های دیگر نیز اجرایی خواهد شد.»