همشهری آنلاین_شهره کیانوش‌راد: این صدا می‌تواند یادآور تزریق مجدد آمپول یا تعویض سرم باشد که درد را به دنبال داشته است. مسئولان بیمارستان محک دست به ابتکاری زده‌اند که میز حمل دارو که اصطلاحاَ به آن ترالی گفته می‌شود کارآیی دیگری هم داشته باشد. «لیلا جعفری» مسئول واحد روان‌شناسی بیمارستان محک، ترالی کتاب را طرحی می‌داند که به وسیله آن می‌توان از اضطراب کودکان بیمار کاست. او برایمان از جزئیات این طرح و تأثیر قصه درمانی می‌گوید.
وقتی ترالی دارو در بخش و سالن‌های بستری کودکان مبتلا به سرطان شروع به حرکت می‌کرد، برخی کودکان دچار اضطراب می‌شدند. آنها می‌دانستند چیزی ازجنس دارو در حال حرکت به سمت آنهاست و ناخودآگاه نسبت به این صدا حساس شده بودند. جعفری می‌گوید: «برای اینکه این حساسیت را کاهش دهیم طرح ترالی کتاب را اجرا کردیم تا این موضوع را القا کنیم که ترالی می‌تواند چیزهای دیگری به جز دارو، سرم و آمپول هم با خود همراه بیاورد.
هدفمان این بود که صدای چرخ‌ها درد را برای کودکان تداعی نکند. هر ماه کتاب‌هایی را به‌عنوان جایزه و هدیه در این ترالی می‌گذاشتیم و به بهانه ماه تولد که ممکن است تولد خیلی‌ها باشد به همه کادو می‌دادیم.»
- انتخاب کتاب‌ها
راه‌اندازی طرح ترالی کتاب و تأثیر مثبت و خوشایند آن بر کودکان موجب شد این طرح به‌صورت کامل‌تری اجرا شود. جعفری انتخاب نوع کتاب‌ها را قدم بعدی در اجرای طرح می‌داند و توضیح می‌دهد: «مهم بود که چه کتابی را انتخاب کنیم. کودکان مبتلا به بیماری‌های خونی دچار اضطراب و افسردگی بیشتری هستند و از آنجا که قصه درمانی یکی از روش‌های مناسب برای کاهش اضطراب کودکان است قصه‌هایی را انتخاب کردیم که میزان اضطراب آنها را کاهش دهد.
کودکان بیمار سؤالات بسیاری می‌پرسند که چرا ما هر روز باید آمپول بزنیم یا چرا ما باید به بیمارستان برویم و دارو مصرف کنیم و گاهی هم در مقابل رفتن به بیمارستان مقاومت می‌کنند. وقتی من به‌عنوان یک روان‌شناس با کودک صحبت می‌کنم متوجه می‌شوم به دلیل ترس زیادی که از آمپول زدن دارد از بیمارستان می‌ترسد. از راه خواندن قصه به او کمک می‌کنم تا ترس و اضطراب او کم شود و میزان آگاهی‌اش بالا برود. با قصه‌ای برای او تعریف می‌کنیم که الان در بدن تو، این اتفاق می‌افتد و آزمایش خون و دارو می‌تواند در زمینه بهبود بیماری به ما کمک کند. وقتی میزان آگاهی کودک بالا می‌رود سطح اضطرابش پایین می‌آید و میزان همکاری‌اش در درمان هم بالا می‌رود.»
جعفری می‌افزاید: «داوطلبانی که در این زمینه با محک همکاری می‌کردند کتاب‌ها را میان بچه‌ها توزیع کردند. در این طرح که برای نخستین بار اجرا شد، بیمارستان‌های شهدای تجریش، بهرامی، رسول اکرم(ص) و... را تحت پوشش قرار دادیم. در مرحله بعد به این نتیجه رسیدیم که طرح را گسترش دهیم و علاوه بر هدیه دادن کتاب، کتابخوانی را هم اضافه کنیم.» کتابخوانی برای کودکان نیازمند مهارت‌هایی است که بتوان با کودکان به‌خصوص کودکان بیمار ارتباط برقرار کرد.
به همین دلیل قبل از اجرای طرح باید گروهی از داوطلبان در این زمینه آموزش می‌دیدند. دعوت از نویسنده مطرح کودکان نخستین قدیمی بود که در این زمینه برداشته شد: «برای اینکه گروهی را برای قصه‌خوانی آموزش دهیم از آقای مصطفی رحماندوست، نویسنده و شاعر کودکان کمک گرفتیم. آقای رحماندوست طی چند جلسه به داوطلبانی که علاقه‌مند به خواندن قصه بودند آموزش داد.» جعفری درباره انتخاب داوطلبان این نکته را یادآوری می‌کند که داوطلب کار با بیمار باید توانایی‌هایی در این زمینه داشته باشد. وقتی فردی اعلام آمادگی می‌کند در مرحله اول باید فرم داوطلبان را پر کند و در آنجا بخش‌های مربوط به علاقه‌مندی خود در زمینه همکاری‌اش با محک را اعلام می‌کند.
به دلیل حساسیت کار با کودک، میزان آمادگی و توانایی داوطلبان از طریق مصاحبه با روان‌شناس محک ارزیابی می‌شود. آنها باید برای قرار گرفتن در محیط بیمارستان و سر و کار داشتن با درد و رنج بیماران توانایی لازم را داشته باشند. شخصی که خود دارو مصرف می‌کند یا مبتلا به افسردگی است شرایط لازم برای حضور در محیط بیمارستان به‌عنوان داوطلب را ندارد. اگر داوطلب از نظر روحی و روانی آمادگی همکاری در این تیم را داشت پذیرش می‌شود. مرحله بعد شرکت در کارگاه آموزشی محک است؛ برای اینکه بدانند چگونه باید با کودک مبتلا به سرطان ارتباط گرفت و چه کارهایی انجام داد. بعد از این مرحله داوطلبان بسته به علاقه و مهارتی که دارند در بخش‌های مختلف ترالی کتاب، اتاق بازی، اتاق هنر و... تقسیم‌بندی می‌شوند.»
- کتاب‌های صوتی در زمان کرونا
شیوع کرونا و رعایت پروتکل‌های بهداشتی به‌ویژه برای کودکان مبتلا به بیماری‌های خونی شرایط ویژه‌ای را رقم زد. اجازه ورود به بیمارستان‌ها با محدودیت‌هایی همراه شد. مسئولان محک نمی‌خواستند ارتباط کودکان با کتاب قطع شود. جعفری درباره شرایط ویژه کرونا و طرح‌های قصه‌خوانی می‌گوید: «برای اینکه بچه‌ها از قصه محروم نشوند سراغ تهیه فایل‌های صوتی رفتیم. این فایل‌ها برای مادران ارسال می‌شود و آنها می‌توانند در زمان مناسب و با رضایت کودکان فایل‌ها را برایشان اجرا کنند. داوطلبانی که شرایط ضبط صدا را دارند و از مهارت این کار برخوردارند با محک همکاری می‌کنند.
این فایل‌های صوتی قصه، تمام بیمارستان‌های ایران را پوشش می‌دهد. محک با همه شهرستان‌هایی که بیمارستان کودک و بخش خون و آنکولوژی کودک دارند در ارتباط است تا در کنار خدمات روان‌شناسی، فایل‌های صوتی قصه‌خوانی هم برای آنها ارسال شود. برای ارتباط با کودک، خانواده‌ها می‌توانند با مراجعه به کتابفروشی‌ها، کتاب‌هایی مناسب برای کودک خود در زمینه کاهش اضطراب، کاهش ترس، غلبه بر بیماری و... را تهیه کنند.
حتی اگر شرایط رفتن به کتابفروشی را ندارند از کودک خود بخواهند نقاشی بکشد و بعد داستان آن نقاشی را تعریف کند. برای اثرگذاری قصه بر روان کودک، بخش درمانی باید توسط درمانگر انجام شود. اما اگر مادر می‌خواهد از طریق داستان بر ترس یا اضطراب کودک خود غلبه کند لازم است اولاً خودش دچار ترس و اضطراب نباشد. امیدواریم که بتوانیم سال آینده طرح نوشتن قصه توسط کودکان را اجرا کنیم و بتوانیم از دل این ترالی کتاب، گروهی از کودکان نویسنده یا قصه‌گو را تشکیل دهیم.»