همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: لامپ‌های کم‌مصرف به دلیل وجود مقدار زیادی فلز «جیوه» با وجود نوردهی بالا، میزان کمتری برق مصرف می‌کنند، اما با شکستن لامپ‌ها، جیوه در محیط‌زیست و هوا آزاد می‌شود و این امر می‌تواند صدمات و خطرات جبران‌ناپذیری را برای محیط‌زیست به همراه داشته باشد. اکنون این لامپ‌ها به‌عنوان ضایعات در محیط‌زیست رها می‌شوند در حالی که حاوی فلزاتی مانند «رادیوم»، «مس»، «طلا» و «نقره» هستند. فلزاتی که از سویی ارزشمند و از سویی دیگر رهاسازی آنها در محیط‌زیست، آسیب‌زا است. برای پیشگیری از صدمات این آلاینده‌ها به محیط‌زیست سایت «تفکیک ضایعات الکترونیک» در منطقه ۲۲ شهرداری راه‌اندازی شده است. به همین بهانه به سراغ «فرزانه فیض»، رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه ۲۲، رفتیم و با او درباره فعالیت این سایت تفکیک گفت‌وگو کردیم.
در حوزه پسماندهای الکترونیکی، منطقه ۲۲ تنها منطقه‌ای است که سایت ویژه بازیافت پسماند الکترونیک را دارد. به همین دلیل با توجه به این موضوع که ضایعات الکترونیکی بیشترین ضربه را به محیط‌زیست وارد می‌کنند، این منطقه میزبان پسماند الکترونیکی بیش از ۱۵ منطقه دیگر شهر تهران است. در حقیقت در این سایت بازیافت بیشتر به جداسازی اقلام الکترونیک و آماده‌سازی برای بازآفرینی انجام می‌شود. این مرکز ظرفیت پذیرش حدود ۱۰۰ تن پسماند الکترونیک را دارد، اما اکنون حجم ضایعات الکترونیکی تولید شده در منطقه، نزدیک به ۵ تن است.
- زباله‌های پول ساز
اگر رایانه‌ها، تلویزیون‌ها، دستگاه‌های صوتی و فکس، لامپ‌های الکتریکی، تلفن‌های همراه، تجهیزات صوتی و باتری‌ها به سبب ازکار افتادگی از بین بروند، اما بسیاری از این محصولات می‌توانند مورد استفاده دوباره قرار بگیرند یا با روش‌های سازگار با محیط‌زیست به‌گونه‌ایی که کمترین آسیب را برای اکوسیستم داشته باشند، بازیافت شوند. برای مثال، لامپ‌های ال‌ای دی، فلورسنت و نئون و لامپ‌های کم‌مصرف قابل بازیافت هستند که طی مراحل بازیافت انواع لامپ‌ها، قابلیت جدا شدن شیشه و فلز جیوه از آنها وجود دارد و به‌عنوان مواد مصرفی کارخانه‌های دیگر به کار برده می‌شوند.
فرزانه فیض، رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه ۲۲، درباره فعالیت این مرکز توضیحات بیشتری ارائه می‌دهد: «در راستای افزایش قابلیت و ظرفیت بازیافت ضایعات الکترونیک، اداره مدیریت پسماند منطقه ۲۲ خط بازیافت لامپ‌های ال‌ای دی راه‌اندازی شد. در همین راستا غرفه‌های بازیافت مستقر در منطقه ضایعاتی مانند لامپ، باتری، کاتریج، سیم و کابل، نمایشگر، رایانه و لوازم خانگی را از شهروندان به‌صورت نقدی خریداری می‌کنند، سپس آنها را به سایت تفکیک ضایعات انتقال می‌دهند. پس از تفکیک و جدا سازی، قطعات وارد دستگاه‌های پسماند می‌شوند. اکنون ماهانه حدود۵۰۰کیلوگرم لامپ جمع‌آوری و براساس مبلغ مصوبه غرفه‌های بازیافت، کیلویی ۴ هزار تومان از شهروندان خریداری می‌شوند.
- راه ا ندازی سایت تفکیک ضایعات الکترونیک
بازیافت لامپ‌های کم‌مصرف از بازگشت فلزات سنگین به محیط جلوگیری می‌کنند. از سوی دیگر این لامپ‌ها ارزشمند هستند و حدود ۹۳ درصد یک لامپ کم‌مصرف قابل بازیافت است. چون در این لامپ‌ها ۹۴درصد شیشه، ۵درصد فلز و پلاستیک و نیز ۱درصد جیوه و پودر فسفر وجود دارد که می‌توان از بازیافت آنها درآمد ایجاد کرد. فیض در ادامه می‌گوید: «درسال گذشته سایت تفکیک ضایعات الکترونیک اداره مدیریت پسماند منطقه ۲۲، به ۲دستگاه تفکیک‌کننده پسماندهای الکترونیک مانند دستگاه بازیافت کارتریج و دستگاه بازیافت سیم و کابل و برد مجهز شده است.
برای توسعه این سایت تصمیم گرفتیم تا خط بازیافت لامپ‌های ال‌ای دی را راه‌اندازی کنیم. در خط تفکیک لامپ‌های ال‌ای‌دی، ۳ دستگاه «کانوایر ورودی» (انتقال‌دهنده)، دستگاه «SEPARATOR» (جداکننده) و میز متحرک تفکیک قرار دارد که پس از ورود لامپ‌ها به داخل خط، قطعات آن از هم جدا شده و در خروجی، قطعات آلومینیوم، پلی کربنات، PBT جداسازی و برای تولید محصولات جدید استفاده می‌شوند. اکنون پیشرفت این طرح به افزایش اطلاع‌رسانی و آگاهی شهروندان در زمینه پسماندهای پر خطر، نیاز دارد. بنابراین باید گام نخست را اطلاع‌رسانی دانست. گام بعدی ایجاد زیرساخت‌های لازم برای جمع‌آوری پسماندها است. این زیرساخت می‌تواند از نصب یک مخزن با برچسب مربوط به آن آغاز و تا موضوع حمل‌ونقل و مدیریت پسماند ادامه یابد که کامل‌کننده اطلاع‌رسانی است. در گام سوم نیز باید برای بازیافت یا امحا و بی‌خطرسازی پسماندها اقدام شود.»
- پیشگیری از خطرات زیست‌محیطی
«زباله الکترونیکی» به مجموعه‌ای از قطعات سخت‌افزاری و اجرای رایانه‌ها و تجهیزات و وسایل الکترونیکی از قبیل تلفن همراه اطلاق می‌شود که به دلایلی غیرقابل مصرف شده‌اند و امروزه به‌عنوان یکی از منابع آلاینده محیط‌زیست شناخته می‌شوند. لامپ از جمله وسایل الکترونیکی است که داخل آن فلز سنگین جیوه به کار رفته است و در صورت جمع‌آوری نشدن لامپ‌های شکسته و ورود آن به محیط‌زیست می‌تواند خطرات سنگینی را به همراه داشته باشد. به باور کارشناسان محیط‌زیست، جیوه موجود در لامپ‌های مهتابی می‌تواند ۳۰ هزار لیتر آب را آلوده کند.
رئیس اداره مدیریت پسماند منطقه ۲۲ به آلودگی‌های زیست‌محیطی این لامپ‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «بازیافت لامپ‌های کم‌مصرف از بازگشت فلزات سنگین به خاک جلوگیری می‌کند که ورود آنها به محیط‌زیست می‌تواند خطرات زیادی به بار بیاورد. هدف اصلی راه‌اندازی این سایت مدیریت بهینه پسماندهای الکترونیک، جلوگیری ازخطرات زیست‌محیطی و آلودگی خاک، به حداقل رساندن پسماندهای سمی شهری و کاهش دفن پسماندهای قابل بازیافت و استفاده دوباره با توجه به مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی و اقتصادی است.
لامپ‌های «فلورسنت» معمولی و کم‌مصرف حاوی گازهای نادر و فلزات سنگین مانند جیوه، نئون، «زنون» و «سدیم» هستند.
بنابراین، لامپ‌های فلورسنت و کم‌مصرف پس از استفاده، جزو پسماندهای ویژه محسوب می‌شوند و باید به روش‌های خاصی تفکیک و بازیافت شوند. همچنین باید مراقب بود این لامپ‌ها پیش از بازیافت، شکسته و خرد نشوند تا از هرگونه انتشار محتویات آن در محیط جلوگیری شود. در همین راستا در سایت تفکیک ضایعات الکترونیک، لامپ‌های سوخته جمع‌آوری و پس از خرد و پودر شدن با استفاده از روش مدنظر، بازیافت فلزات سنگین سمی انجام می‌شود. همچنین این روش علاوه بر اقتصادی بودن از نظر محیط‌زیست نیز مناسب است. در مراحل ابتدایی، بردهای لامپ‌های کم‌مصرف و سرپیچ لامپ‌های معیوب را از هم جدا می‌کنند. این بردها دوباره در مغازه‌های الکتریکی فروخته می‌شوند. همچنین در داخل لامپ‌های شکسته، خازن‌های کوچک از جنس مس و ترانس‌های مختلفی وجود دارد که آنها نیز از لامپ‌ها خارج و تفکیک می‌شوند.»
دیدگاه
- گنج ناشناخته
از تجزیه مواد الکترونیکی می‌توان به آهن، مس، آلومینیوم و حتی طلا و دیگر مواد دست یافت. برای همین به این ضایعات به چشم یک زباله ارزشمند دیده می‌شوند و مانند معدن طلا و آلومینیوم دارای اهمیت مالی هستند. بهتر است بدانید از یک معدن طلا از هریک تن سنگ طلا، بین ۲۰ تا ۳۰ گرم طلا استخراج می‌شود، اما از یک تن ضایعات تلفن همراه و قطعات رایانه می‌توان ۱۵۰ تا ۳۰۰ گرم طلا به دست آورد. همچنین به دلیل مواد به کار رفته در این قطعات، پلاتین و نقره هم که ۲ فلز ارزشمند دیگر هستند، در آن یافت می‌شود.