همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی: عکس‌هایی که بی‌واسطه ما را به آن روزها می‌برد. گاهی جمعیتی یکدل و یکصدا با مشت‌های گره کرده را می‌بینیم، گاهی لاستیک‌های آتش‌گرفته در خیابان و گاهی گل‌هایی که در اسلحه سربازان جا گرفته‌اند. اینها گوشه‌ای از عکس‌هایی است که «قاسم حاج محمدی» از روزهای پر تب و تاب انقلاب اسلامی ثبت کرده است و هرچه از آن روزها فاصله می‌گیریم این روایت مستند ارزش بیشتری پیدا می‌کند. در آستانه سالروز پیروزی انقلاب، فرصت را مغتنم شمردیم و با او که سال‌ها در محله تجریش هم‌محله‌ای ما بود گپ زدیم.
حاج محمدی را بیشتر با عکاسی ورزشی و عکاسی مطبوعات می‌شناسیم تا عکاس انقلاب. چون مجموعه ۴۰۰ نگاتیو از روزهای انقلاب را در آرشیو شخصی خود نگه داشته بود تا اینکه نخستین نمایشگاه عکس انقلاب را با ۲۰ عکس برگزار کرد. او درباره سرانجام عکس‌های روزهای انقلاب اسلامی می‌گوید: «سال گذشته همه نگاتیوها و در واقع کل مجموعه نگاتیوهای عکس انقلاب را به حوزه هنری دادم. نمایشگاهی هم برگزار شد و برای نخستین بار چند عکس یک در ۳متری چاپ شد.» قرار است در آینده‌ای نه چندان دور مجموعه عکس‌های انقلاب او در یک کتاب چاپ و منتشر شود.
- اعتصاب روزنامه‌ها
شنیدن خاطرات روزهای انقلاب از زبان او که از پشت دوربین، هیاهوی انقلاب را می‌دید شنیدنی است. حاج محمدی، عکاس روزنامه اطلاعات بود که برای ثبت وقایع انقلاب راهی خیابان‌ها و کوچه‌های تهران شد. «۲۵ساله بودم که به‌عنوان عکاس رسمی روزنامه اطلاعات استخدام شدم. در زمینه ورزش هم فعال و عضو تیم منتخب شهرری بودم و به همین دلیل عکاسی ورزشی را ادامه دادم.
در این مدت هم به مسابقات فوتبال جام‌جهانی، جام آسیایی و بازی‌های المپیک و... و. برای عکاسی می‌رفتم.» تا سال ۱۳۶۶در روزنامه اطلاعات ماند و بعد از آن به‌عنوان عکاس ورزشی در کمیته ملی المپیک مشغول کار شد. درست ۷سال بعد از استخدام او در روزنامه اطلاعات و تجربه عکاسی ورزشی، نهضت انقلاب شکل گرفت و او به‌عنوان عکاس انقلاب با مردم همراه شد: «همه مردم از هر سن و قشری که بودند در راهپیمایی‌ها حضور داشتند. من هم پا به پای مردم تمام روز در خیابان‌ها بودم و عکاسی می‌کردم. جذب تظاهرات و راهپیمایی‌ها شده بودم.»
تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی چاپ عکس‌های انقلاب در روزنامه‌ها ساده نبود. حاج محمدی می‌گوید: «در تحریریه روزنامه فردی مأمور بود تا مطلبی درباره انقلاب چاپ نشود. به همین دلیل ۲ ماه روزنامه‌ها به علت سانسور شدیدی که حاکم بود، اعتصاب کردند. ۴۰، ۵۰ روزی روزنامه‌ها اعتصاب بودند. کارکنان اطلاعات و کیهان هم به دفتر روزنامه می‌رفتند اماکاری انجام نمی‌دادند. وقتی شرایط را دیدم، عکس‌هایی را که می‌گرفتم به روزنامه ندادم.» محمدی در این شرایط بیکار ننشست و با جریان مردمی در روزهای انقلاب همراه شد و در خیابان‌ها عکاسی کرد: «عکاس ورزشی بودم نه عکاس خبری. برنامه‌های ورزشی هم آن روزها تقریباً تعطیل بود. در واقع برای خودم عکس گرفتم و در آرشیو نگه داشتم.»
- نماز عید فطر سال ۱۳۵۷ در تپه‌های قیطریه
خیابان انقلاب آن روزها قلب تپنده مبارزات مردمی و فعالیت‌های انقلابی بود. به همین دلیل بیشتر عکاسان هم در این محدوده حضور داشتند. حاج محمدی از اطراف دانشگاه تهران و خیابان انقلاب یاد می‌کند و می‌گوید: «بیشتر اتفاقات از میدان فردوسی تا ابتدای خیابان جمالزاده رخ می‌داد و من هر روز در این محدوده بودم. در کوچه‌پسکوچه‌ها می‌رفتم و عکس می‌گرفتم. تعقیب و گریز هم داشتیم.
مأموران نمی‌گذاشتند عکس بگیریم. من هم مثل همه مردم در خطر بودم و برای عکاسی باید خیلی احتیاط می‌کردم. همراه مردم بودم. اگر راهپیمایی در خیابان بهارستان یا قیطریه یا جای دیگری بود من هم آنجا می‌رفتم. اما تمرکز فعالیت‌های انقلابی در مرکز تهران بود. قیطریه از تهران دور بود. خبر رسید که نماز عید فطر را دکتر مفتح در تپه‌های قیطریه خواندند که متأسفانه من دیر باخبر شدم و به نماز نرسیدم.»
«عکاسی از روزهای انقلاب برای من بهترین خاطرات را به همراه دارد. خاطرات تلخ و شیرین. تلخ از آن نظر که مجروحیت یا شهادت هموطنانم را می‌دیدم و عکس می‌گرفتم. گاهی هم به قدری تحت تأثیر قرار می‌گرفتم که نمی‌توانستم عکسی بگیرم.» حاج محمدی از شور و شعف روز ۱۲بهمن که امام خمینی(ره) به ایران آمد که می‌گوید ناخودآگاه لبخندی بر لبانش نقش می‌بندد: «مردم خیابان‌ها را آب و جارو می‌کردند تا برای ورود امام(ره) آماده‌باشد. من هم آن روز در میدان آزادی بودم و بعد از آن به بهشت زهرا(س) رفتم.» از دیدگاه او یکی از بهترین لحظه‌ها پیوستن سربازان به مردم بود: «سربازان به خانه‌های مردم پناه می‌بردند و لباس‌های خود را عوض می‌کردند و به میان مردم می‌آمدند. بعد هم که در لوله تفنگ ارتشی‌ها گل می‌گذاشتند.»
- حسینیه جماران و عکاسی از امام(ره)
حاج محمدی عکاسی از امام(ره) را یکی از بهترین خاطرات خود می‌داند: «بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ۴بار به حسینیه جماران رفتم تا از برنامه سخنرانی حضرت امام(ره) برای مردمی که به حسینیه جماران آمده بودند عکاسی کنم. آن زمان به‌عنوان عکاس خبری رفته بودم. دیدن امام(ره) وقتی برای مردم آرام و باطمأنینه سخنرانی می‌کرد، بهترین خاطره آن سال‌هاست.»
- آشنایی با عکاس انقلاب
قاسم حاج محمدی متولد پنجم دی ماه ۱۳۲۵ است. فعالیت حرفه‌ای را از سال ۱۳۴۸ آغاز و همکاری با کمیته ملی المپیک و روزنامه‌ها و مجله‌ها اطلاعات، همشهری، نیرو، دنیای ورزش و... را تجربه کرده است. عکاس ورزشی مؤسسه اطلاعات همزمان با اوج‌گیری مبارزات مردمی و اعتصاب روزنامه‌ها، لنز دوربینش را به سمت وقایع انقلاب چرخاند. قدیمی‌های مطبوعات او را بیشتر به نام قاسم محمدی و به‌عنوان عکاس ورزشی و با عکس‌های مسابقات کشتی و فوتبال از بازی‌های داخلی و ملی تا مسابقات آسیایی و المپیک و جام‌جهانی می‌شناسند. او دانش‌آموز بود که بعد از نقاشی به عکاسی رو آورد. از سال ۱۳۵۰ هم در مؤسسه اطلاعات استخدام شد. سال ۱۳۵۸ برای گذراندن دوره عکاسی پیشرفته از مؤسسه اطلاعات به فرانسه رفت.
- خانه‌نشینی و برگزاری کارگاه‌های مجازی برای آموزش عکاسی
حاج محمدی روزهای کرونا و خانه‌نشینی را با به اشتراک گذاشتن تجربیاتش با جوانان می‌گذراند: «امسال هم که خانه‌نشین کرونا هستیم. کلاس و کارگاه‌های مجازی فرصتی شد تا آموزش و تحلیل عکس را با دانشجویان برگزار کنم. سال‌های گذشته با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای دانشجویان تهران و شهرستان‌ها می‌گذشت. ولی امسال به دلیل محدودیت‌های کرونایی از ظرفیت فضای مجازی برای آموزش استفاده کردم.»