به گزارش همشهری آنلاین این پرسش فقط پرسشی آکادمیک نیست، بلکه درکی که مردم از این اعداد دارند، بر چگونگی تصورشان درباره واکسن و اینکه واکسن بزنند یا نه و پس از زدن واکسن چگونه رفتار کنند، اثر می‌گذارد و همه اینها در یک پاندمی با مقیاسی بزرگ پیامدهایی ایجاد می‌کند.
یک بدفهمی رایج این است که میزان اثربخشی ۹۵ درصد واکسن فایزر به معنای آن است در کارآزمایی بالینی فایزر، ۵ درصد از افراد واکسینه شده کووید گرفته‌اند. اما این برداشت درست نیست: درصد واقعی افراد واکسینه‌شده‌ای که در کارآزمایی‌های بالینی فایزر (و مدرنا) دچار کووید-۱۹ شدندِ، حدود یک صد بار کمتر از این مقدار یعنی فقط «چهارصدم درصد» بود.
بنابراین وقتی از اثربخشی ۹۵ درصدی واکسن فایزر صحبت می‌شود، مردم باید بدانند که این واکسن بسیار اثربخش‌تر از حدی است که ممکن است تصور کنند.
معنی واقعی اثربخشی ۹۵ درصدی این است که در افراد گروه واکسینه‌شده در مقایسه با افراد گروه شاهد (که دارونما یا واکسن بی‌اثر دریافت کرده‌اند)، خطر دچار شدن به بیماری کرونا ۹۵ درصد کمتر است. به عبارت دیگر، احتمال گرفتن کرونا در افراد گروه واکسینه‌شده در کارآزمایی بالینی فایزر نسبت به گروه شاهد «۲۰ برابر کمتر است» (یک تقسیم بر ۲۰ = ۵ درصد).
برای مقایسه، واکسن «سرخک، اوریون و سرخجه» (MMR) که در دو دوز تزریق می‌شود، در برابر سرخک اثربخشی ۹۷ درصدی و در برابر اوریون اثربخشی ۸۸ درصدی دارد. در مقابل، اثربخشی واکسن آنفلوآنزای فصلی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد است (البته این میزان از سالی به سال دیگر بسته واکسن ساخته شده و سویه‌های آنفلوانزای در آن سال تفاوت می‌کند).
اما اگر اثربخشی بر مبنای کاهش چند درصدی موارد کووید-۱۹ باشد، «مورد کووید-۱۹» چه تعریفی دارد؟
شرکت‌های فایزر و مدرنا «مورد بیماری کووید» را به عنوان فردی که دارای دست کم یک علامت (هر چند خفیف بیماری) است و آزمایش کرونایش مثبت است، تعریف کرده‌اند. شرکت جانسون‌اندجانسون «مورد» بیماری را به صورت آزمایش کرونای مثبت به همراه داشتن دست کم یک علامت با شدت متوسط بیماری (مثلا تنگ‌نفس، میزان غیر طبیعی اکسیژن خون یا میزان غیرطبیعی سرعت تنفس) یا داشتن دست دو کم دو علامت خفیف بیماری (ماننند تب، سرفه، خستگی، سردرد یا تهوع) تعریف کرده است. فردی با این تعریف مورد متوسط کووید-۱۹ خوانده می‌شود ممکن است بیماری خفیفی داشته باشد یا اینکه زمینگیر شده باشد و برای چند هفته به شدت احساس ناخوشی کند.
یک نکته مهم دیگر این است که نباید اثربخشی واکسن‌های جانسون‌اندجانسون، فایزر و مدرنا را به طور مستقیم با هم مقایسه کرد، چرا که کارآزمایی‌های بالینی این واکسن‌ها در مناطق جغرافیایی متفاوت با جمعیت‌های متفاوت و دوره‌های زمانی اندکی متفاوت در پاندمی هنگامی که واریانت‌های متفاوت ویروس کرونا در گردش بوده‌اند، انجام شده‌اند.
برای مثال هنگامی که کارآزمایی جانسون اند جانسون انجام می‌شد، نسبت به دوران انجام کارآزمایی واکسن مدرنا افراد بیشتری دچار گونه انگلیسی B117 یا دیگر گونه‌های جهش‌یافته شده ویروس شده بودند.
از طرف دیگر در کارآزمایی‌هایی هیچکدام از این سه واکسن، افراد دچار کرونا اما بی‌علامت ثبت نشدند. بنابراین این اعداد اثربخشی بر مبنای حفاظت در برابر دچار شدن به علائم بیماری است نه حفاظت در برابر عفونت با ویروس.
برخی بررسی‌های اولیه نشان می‌دهند که واکسن‌های فایزر و مدرنا همچنین شمار ذرات ویروسی در بدن فرد که اصطلاحا «بار ویروسی» نامیده می‌شود ( و نیز احتمال مثبت شدن آزمایش کرونا) را کاهش می‌دهند و به این ترتیب می‌توانند سرایت ویروس را قطع کنند. از آن جایی که هنوز به طور قطعی درباره تاثیر واکسن در کاهش انتقال ویروس نمی‌توان سخن گفت، هنگامی که افراد واکسن زدند، نمی‌توان به آنها گفت می‌توانند دیگر ماسک نزنند.
همه این سه کارآزمایی همچنین از یک تعریف دوم، بالقوه مهمتر برای «مورد بیماری» استفاده کردند. آنچه بیشتر از هر چه به آن اهمیت داده می‌شود، حفاظت در برابر بدترین پیامدهای کووید-۱۹ یعنی بستری شدن و مرگ است. بنابراین مدرنا، فایزر و جانسون‌اندجانسون میزان حفاظت ناشی از واکسن‌شان در برابر بیماری شدید (یعنی گرفتاری شدید قلبی یا سرعت بالای تنفس، نیاز به اکسیژن مکمل، نارسایی تنفسی یا مرگ) را نیز اندازه گرفتند.
هر سه این واکسن‌ها در پیشگیری از بیماری شدید شش هفته پس از نخستین دوز (برای واکسن مدرنا) یا هفت هفته پس از نخستین دوز (برای واکسن‌های فایزر و جانسون‌اندجانسون) ۱۰۰ درصد موثر بودند. در کارآزمایی‌هایی هر سه این واکسن‌ها حتی یک نفر از افراد واکسینه شده پس از اینکه اثرات واکسن‌ها به طور کامل ایجاد شد، به علت کووید-۱۹ در بیمارستان بستری نشد یا فوت نکرد.
منبع: گاردین