همشهری آنلاین_ مژگان مهرابی: این روزها با وجود برخی محدودیت‌های کرونایی همچنان شاهد حضور پررنگ دستفروش‌ها در سطح شهر هستیم. کسانی که برای امرار معاش یا جلوگیری از ورشکستگی، در گوشه کوچه و خیابان بساط کرده‌اند تا بتوانند با فروش مایحتاج مردم در روزهای پایانی سال، رونقی به زندگی خسران دیده خود بدهند. اغلب‌شان شاید تا سال گذشته کسب وکاری داشتند و در آمد خوبی هم عایدشان می‌شد اما با شیوع بیماری کرونا، ورق زندگی‌شان برگشت و با دردسرهای زیادی مواجه شدند.
بی‌رونقی بازار، عدم توان مالی برخی شهروندان برای خرید، تعطیلی بسیاری از مشاغل مثل کارخانه‌ها و تالارهای عروسی و... از جمله مشکلاتی است که به دلیل جولان این ویروس در جامعه رخ داده است و به دنبالش، بیکار شدن عده زیادی از شهروندان که نه حرفه‌ای می‌دانند و نه سرمایه‌ای برای کار دارند. اغلب آنها به ناچار دستفروشی را به‌عنوان راه رهایی از دغدغه‌های مالی انتخاب کرده‌اند چراکه این کار نه سرمایه کلانی می‌خواهد و نه مبلغ بالایی برای اجاره مغازه. آثار این فکر، حالا تبدیل به یک معضل شهری شده است. تعداد دستفروش‌ها در تهران زیاد شده است و با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال باز هم بیشتر خواهد شد.
این امر اگرچه درآمدی را از آن بساط‌گسترها می‌کند، اما اقبال شهروندان برای خرید از دستفروشی‌ها، بیشتر از پیش کاسبان را با شرایط بد مالی روبه‌رو می‌کند. از قرار معلوم شهرداری برای اینکه هم مغازه‌دارها با خسران مالی مواجه نشوند و هم دستفروش‌ها کسب درآمد کنند، اقداماتی را انجام داده است. مهم‌ترین آن راه‌اندازی روزبازار و ساماندهی بساط‌گسترهاست. در این‌باره با مسئولان شهری مناطق ۴، ۸، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ گفت‌وگو کردیم.
- گشت و گذار در خیابان آیت
قدم زدن در خیابان آیت در هر زمان از سال که باشد، جذاب است. دیدن مغازه‌های پر زرق و برق و وسایل رنگارنگی که به در و دیوار آنها آویخته شده حس خوبی را القا می‌کند حتی اگر کسی قصد خرید نداشته باشد. اما بیشتر از مغازه‌ها، وجود دستفروش‌هاست که گله به گله در خیابان بساط کرده‌اند و با چرب زبانی خاصی درباره اجناس خود تبلیغ می‌کنند.
تعدادشان کم نیست. اما حالا که صدای پای بهار می‌آید و سال ۹۹ روزهای پایانی‌اش را طی می‌کند، حضور آنها بیش از پیش پررنگ شده است. از سر چهارراه سرسبز تا نزدیکی‌های چهارراه تلفنخانه بساط کردند. اما اوج دورهمی‌شان در پیاده‌راه میدان هفت‌حوض است. «توران دهکردی» از دستفروش‌های همیشگی خیابان آیت است. به نوعی پای ثابت اینجا به شمار می‌آید. همیشه کنار ایستگاه مترو سرسبز روسری و جوراب می‌فروشد. او این کار را برای تأمین هزینه خانه و دانشگاه بچه‌هایش انجام می‌دهد.
دهکردی سرپرست خانوار است و می‌گوید: «۳ تا دختر دارم. ۲ تای آنها دانشجو هستند و یکی‌شان هنوز مدرسه می‌رود. همسرم ما را ترک کرد و بار زندگی بر دوش من افتاده است. نه سرمایه‌ای دارم که مغازه اجاره کنم و نه کار دیگری بلد هستم که از آن کسب درآمد کنم.» او روزانه در حدود ۳۰۰ـ ۴۰۰ هزار تومان درآمد دارد و البته در ماه اسفند درآمدش بیشتر می‌شود.
- بساط کرده‌ام که به زندان نروم
کمی پایین‌تر از او «پیمان اکرمی» تی شرت و شلوار لی می‌فروشد. به گفته خودش قبلاً مغازه‌دار بوده و به دلیل ورشکستگی ناگزیر به دستفروشی شده است.
می‌گوید: «متأسفانه کرونا شرایط مالی کاسبان را با بحران مواجه کرده است. در خیابان گلبرگ مغازه لباس‌فروشی داشتم. به دلیل وضعیت پیش آمده تعداد کمی برای خرید می‌آمدند. قیمت می‌پرسیدند و می‌رفتند. اجناسم به فروش نرفت. توان پرداخت اجاره را نداشتم مغازه را پس دادم. چون چک دست مردم داشتم باید بدهی‌ام را پرداخت می‌کردم. برای همین گوشه خیابان بساط کرده‌ام. حداقل به دلیل بدهی زندان نروم.»
او این کار را بهتر از خانه‌نشینی و ورشکستگی می‌داند. امثال دهکردی در محدوده خیابان آیت زیاد هستند. کسبه‌ای که برای جبران ورشکستگی به اینجا آمده‌اند. اقبال شهروندان به خرید از دستفروش‌ها بیشتر از مغازه است.
«رویا زمانی» یکی از آنهاست. قصد خرید سفره دارد. می‌گوید: «همین جنس سفره در مغازه متری ۴۵ هزار تومان است. اینجا متری ۲۵ هزار تومان خریدم. شما باشید از کجا خرید می‌کنید؟»
او خوشحال از اینکه جنس مورد نظرش را با قیمت مطلوب‌تری خریده است سراغ دستفروش بعدی می‌رود.
- دستفروش‌ها مانع کسب درآمد مغازه‌دارها
در اینجا همه چیز موجود است از سفره و لوازم آشپزخانه تا لباس بچگانه و ملحفه. قیمت آنها نسبت به مغازه‌دارها مناسب‌تر است. اما باید به این موضوع هم توجه داشت که جنس درجه یکی هم نیستند. اغلب شهروندان به دلیل وضعیت اقتصادی و ارزان بودنشان آنها را تهیه می‌کنند و خیلی به کارکرد و مارک توجه ندارند مگر تعداد قابل توجهی که خرید از مغازه را ترجیح می‌دهند.
حضور دستفروش‌ها در خیابان اگرچه رونقی به کسب و کار داده اما آنچه حائز اهمیت است اینکه بودنشان به نوعی به کار مغازه‌دارها لطمه می‌زند و از تعداد مشتریان‌شان می‌کاهد. از این‌رو مغازه‌دارها هم گله‌مند هستند. «کامبیز هاشم‌پور» صاحب مغازه ارغوان می‌گوید: «همه دلخوشی کاسبان به ماه اسفند است که بتوانند از بار مشکلات مالی خود کم کنند. دستفروش‌ها به نوعی مانع کسب و کار ما می‌شوند. پیش‌تر مسئولان شهرداری برای ساماندهی آنها اقدام می کردند ولی حالا هیچ نیروی نظارت‌کننده‌ای نیست. اوج‌کاری دستفروش‌ها معمولاً از عصر به بعد است.»
- تمهیدات اداره ساماندهی برای رونق کسب و کار
دستفروشی از جمله مشاغل کاذب به شمار می‌رود که فعالان آن در خیابان‌های پر تردد، کنار ایستگاه‌های مترو و اتوبوس بساط می‌کنند. به‌خصوص در روزهای پایانی سال که شهروندان به شوق اقبال از سال جدید و تهیه مایحتاج خود راهی خیابان‌ها و بازارها می‌شوند. حضور دستفروش‌ها اگرچه در همه مناطق دیده می‌شود اما در منطقه ۴ بیشتر است. «حمیدرضا فرخی» معاون امورشهری منطقه در این‌باره می‌گوید: «شیوع بیماری کرونا صدمه جدی به کسب و کار شهروندان زده است و می‌توان گفت کاسبان برای جبران خسارت مالی خود اقدام به بساط‌گستری می‌کنند.» به باور نریمانی، این روزها دستفروشی همه‌گیر و تعداد آن از سال گذشته تاکنون به مراتب بیشتر شده است.»
او ادامه می‌دهد: «دستفروش‌های منطقه ۴ بیشتر در محدوده خیابان‌های آیت، شمیران نو، آیت‌الله خوشوقت (خیابان تیرانداز)، احسان و زهدی بساط‌گستری می‌کنند. اهالی محله‌های کم برخوردار به دلیل شرایط اقتصادی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها به خرید از بساط‌گسترها استقبال بیشتری نشان می‌دهند.» برای اینکه هم دستفروش‌ها کسب درآمد کنند و هم مشکلی برای مغازه‌دارها پیش نیاید، شرکت ساماندهی مشاغل تمهیداتی را در نظر گرفته و آن راه‌اندازی روزبازار در مناطق است. اینکه در منطقه ۴ روزبازاری وجود دارد یا خیر سؤالی است که نریمانی به آن پاسخ می‌دهد: «منطقه ۴ روزبازار ندارد اما در نظر داریم در چند نقطه از منطقه، روز بازار ایجاد کنیم. به دستور شهردار چند قطعه زمین معرفی شده است که به‌زودی شاهد راه‌اندازی این زمین‌ها هستیم.»
- ایجاد ۲ نمایشگاه بهاره در منطقه ۱۳
در محله‌های منطقه ۱۳ به دلیل وجود راسته بازار چهارراه کوکاکولا، حضور دستفروش‌ها زیاد است. البته به غیر از این نقطه از شهر، خیابان پیروزی، جنب مترو شیخ الرئیس و نبرد هم بساط‌گسترهای زیادی وجود دارد. «احسان صفایی» معاون امورشهری و محیط‌زیست منطقه در این‌باره می‌گوید: «به دلیل نوع بافت شهری منطقه ۱۳ وانتی‌ها و بساط‌گسترها حضور پررنگی در بعضی از محله‌ها دارند. به‌خصوص محله‌های کم‌برخوردار که اهالی تمایل بیشتری به خرید جنس ارزان‌قیمت دارند.»
او در ادامه با بیان اینکه هدف ما رفاه شهروندان است، می‌افزاید: «قصد نداریم با جمع‌آوری بساط‌گسترها صدمه‌ای به اقتصاد آنها بزنیم. از این‌رو با ایجاد روزبازار مشکل را تا حد زیادی برطرف کرده‌ایم. در بوستان پیروزی دوشنبه بازار راه‌اندازی کرده‌ایم که با استقبال شهروندان مواجه شدیم. در این روزبازار پروتکل‌های بهداشتی به خوبی رعایت می‌شود و خطری سلامت مشتریان را تهدید نمی‌کند. همچنین در نظر داریم ۲ نمایشگاه بهاره برپا کنیم. یکی در چهارراه کوکاکولا برای ساماندهی دستفروشی‌های این محله و دیگری در خود بوستان پیروزی که از ۱۰ اسفند شروع به فعالیت کرده و تا آخر آن ادامه دارد.»
- افتتاح روزبازار در ورزشگاه بزرگ دارالمؤمنین
اما منطقه ۱۴ که بخش زیادی از دستفروش‌های آن در محله‌هایی که بافت فرسوده دارند فعالیت می‌کنند. در محدوده خیابان لرستان و میدان امام حسن مجتبی(ع) و همچنین خیابان داورزنی محله شیوا وانتی‌ها مستقرند که به گفته اهالی تعدادشان زیاد است. البته در محدوده خیابان شکوفه، آیت‌الله سعیدی و میدان خراسان و خیابان پیروزی هم بساط‌گسترهای زیادی دیده می‌شوند که از شیرمرغ تا جان آدمیزاد در بساطشان پیدا می‌شود.
با این وصف منطقه ۱۴ هم دارای ۲ روزبازار است که در محدوده ناحیه ۳ و ۵ مستقر هستند. «محمدحسن فصیح» معاون امور شهری و محیط‌زیست منطقه ۱۴ می‌گوید: «جمعه بازار در خیابان پرستار دایر است که به دلیل سرپوشیده بودن اهالی خیلی رغبت به خرید از آنجا را ندارند. اما سه‌شنبه بازار مستقر در بوستان زیتون شرایط بهتری دارد. غرفه‌ها با فاصله ۲ متری از هم واقع شده‌اند و پروتکل‌های بهداشتی هم خیلی دقیق انجام می‌شود.» اما نکته مهمی که این مسئول به آن اشاره می‌کند، راه‌اندازی روزبازار در یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های ورزشی منطقه است به گونه‌ای شهروندان در شرایطی ایده‌آل بتوانند خرید کنند و هم دستفروش‌ها رونق‌کاری داشته باشند.
- ۸ روزبازار برای خدمت‌رسانی به شهروندان
در بین مناطق ۵گانه شرق تهران، منطقه ۱۵ در داشتن روزبازار حرف اول را می‌زند. این منطقه قبل از تصویب شدن طرح سامان بازار و اجباری شدن ساماندهی دستفروش‌ها، دست به این کار زده و با ایجاد ۸ روزبازار مشکل بساط‌گستری در منطقه را کمرنگ کرده است. «سیدرضا باقری» مدیر اداره ساماندهی منطقه ۱۵ در این‌باره می‌گوید: «هر کدام از نواحی منطقه ۱۵ دارای یک روزبازار است. پاتوق بساط‌گسترها بیشتر در خیابان ابومسلم محله مسعودیه، ۲۰ متری افسریه، خیابان صالحی در محله کیانشهر، و خیابان اعظم در شهرک کاروان است. علاوه بر آن وانتی‌های زیادی در محدوده خیابان خاوران فعالیت می‌کنند.»
به گفته باقری حضور دستفروش‌ها معضل بزرگی برای کسب و کار کاسبان هستند. علاوه بر آن مشکل سدمعبر و آلودگی‌های زیست‌محیطی و ریخته شدن پسماند در خیابان‌ها را هم ایجاد می‌کنند. او در ادامه با تأکید بر راه‌اندازی سامان بازار می‌افزاید: «منطقه ما از داشتن روزبازار اشباع شده است. از این‌رو به جای افتتاح روزبازار جدید سعی به برقراری نظم و بهداشت در روزبازارهای موجود داریم.» به گفته این مسئول غرفه‌های روزبازار با حداقل قیمت (۱۵ هزارتومان) در اختیار شهروند قرار می‌گیرد. او در ادامه می‌افزاید: «برای حفظ سلامت شهروندان بین غرفه‌ها را با کاور پلاستیکی از هم جدا کرده‌ایم. روزبازارها در همه جای منطقه مستقر هستند و از صبح تا غروب به شهروندان خدمت‌رسانی می‌کنند.»
او در پایان نشانی روزبازارها را در اختیار اهالی می‌گذارد تا با توجه به زمان و محل سکونت‌شان یکی از آنها را برای خرید انتخاب کنند. باقری می‌افزاید: «شنبه بازار در خیابان صالحی واقع در محله مشیریه، یکشنبه بازار در خیابان خاوران، دوشنبه بازار در شهرک شهید بروجردی و مسعودیه، چهارشنبه بازار در محله خاورشهر و خیابان شاهد جنب فرهنگسرای خاوران، پنجشنبه بازار در شهردک مسعودیه و جنب امامزاده ملک خاتون برگزار می‌شود.»