همشهری آنلاین _ مریم قاسمی: نوروز، مناسبتی باستانی و ریشه‌دار به شمار می‌رود که باعث اتحاد، همدلی و صمیمیت بین اقوام مختلف می‌شود. قومیت‌های مختلف با اجرای رسوم ویژه‌ای به استقبال نوروز می‌روند. این بار در جست‌وجوی رویدادها و اتفاقات تاریخی منطقه ۱۸ با یکی از روستاهای واقع در حریم تهران آشنا شدیم که ساکنان آن در نوروز آداب و رسوم خاصی را اجرا می‌کنند. روستای فیروزبهرام در ناحیه ۷ شهرداری منطقه ۱۸ قدمت ۴۰۰ ساله دارد و سابقه شکل‌گیری آن به دوران حکمرانی ۲ برادر به نام‌های فیروز و بهرام می‌رسد.
در گزارش پیش رو با همکاری «امیر محمدی» شهردار ناحیه ۷ منطقه ۱۸ و تعدادی از ریش‌سفیدان روستای فیروزبهرام با بخشی از آداب و رسوم نوروز در روزگار قدیم آشنا شدیم.
- فیروزبهرام و طایفه قلی‌ها
زمان شکل‌گیری روستای فیروزبهرام به دوران حکومت صفویان بر می‌گردد. آن زمان اینجا روستای دورافتاده‌ای بود. در قدیم به مجموعه روستاهایی که بین شهر تهران و شهرری وجود داشت، دهستان غار می‌گفتند و روستای فیروزبهرام نیز جزء این دسته بود. به گفته ساکنان قدیمی و ریش‌سفیدان محلی، نخستین گروهی که با حضورشان باعث شکل‌گیری این روستا شدند طایفه «عباس‌قلی» و «علی‌قلی» بودند که اصلیت آنها به شیراز بر می‌گشت. به مرور زمان باارزش یافتن زمین‌های زراعی و باغی روستا، دیگر طوایف مشهور ایل بختیاری از جمله فروزان‌ها و رئیسی‌ها به جمع ساکنان اضافه شدند.
محمدی، شهردار ناحیه ۷ درباره نوع بافت مسکونی و کسب و پیشه مردمان روستا از گذشته تا امروز می‌گوید: «فعالیت نخستین ساکنان روستا روی زمین‌های کشاورزی به‌صورت اجاره‌ای بوده که پس از مدتی توانستند این زمین هارا تملک کنند و از کسب و کار اجاره‌ای رها شوند. هرچند هنوز زمین‌های اجاره‌ای در این روستا وجود دارد، اما تعدادشان اندک است. شهروندان برای سهولت کار و امنیت خانواده‌شان در گوشه و کنار اقدام به خانه‌سازی کردند؛ خانه‌هایی که با خشت و گل ساخته شده بود و معماری و طراحی ساده‌ای داشت.»
- دعا و مناجات برای وفور نعمت
«علی شیرازی» یکی از ساکنان فیروزبهرام به آیین‌های قدیمی ایام نوروز که هنوز بین برخی خانواده‌ها رواج دارد اشاره می‌کند و می‌گوید: «اهالی بومی از گذشته تا امروز جز کشاورزی کسب و کار و درآمد دیگری نداشته و ندارند. از این‌رو افزایش محصولات کشاورزی باعث رونق زندگی‌شان می‌شد و می‌توانستند از این طریق پول بیشتری به دست آورند. کشاورزان برای وفور نعمت و فراوانی محصول دست به دعا بر می‌داشتند و یکی از رسم‌های مخصوص به نام جشن گندم را در ایام نوروز برگزار می‌کردند.»
وی ادامه می‌دهد: «این برنامه و رسم قدیمی هنوز هم رواج دارد و با حضور تمام اعضای خانواده در کنار مزرعه اجرا می‌شود. در این جشن کودکان و نوجوانان روستا بخشی از مراسم را اجرا می‌کنند. شهروندان در یکی از روزهای نوروز در مزرعه‌شان حاضر می‌شوند تا جشن گندم بگیرند.» این شهروند عنوان می‌کند که از قدیم مرسوم بود که یکی از اهالی خوش صدا شروع به خواندن مناجاتی می‌کرد که مضمونش شکرگزاری و قدردانی از پروردگار به خاطر نعمت‌هایش بود و در آخر همه دست به دعا بر می‌داشتند که سال پیش رو کشت و زراعت و محصول خوبی داشته باشند.
- مهمانی‌های نوروزی، ساده و صمیمی
درگذشته دید و بازدیدهای نوروزی متفاوت بود. این موضوعی است که «علی بختیاری» بیان می‌کند و می‌گوید: «آن زمان کسب و کار اهالی مشخص بود، بنابراین شرایط زندگی و معیشت خانواده‌ها با هم برابری می‌کرد. این موضوع باعث می‌شد که در میان آنها رفتارهایی چون چشم و هم‌چشمی دیده نشود. مهمانی‌های نوروز از جمله رسوم جذاب و شیرین خانواده‌ها بود.»
وی اضافه می‌کند: «خانواده‌های ساکن روستا از چند روز مانده به شروع سال جدید برای پذیرایی از مهمان آماده می‌شدند. البته با توجه به سکونت اقوام همزبان کنار یکدیگر روابط همسایگی و تعامل آنها فقط ایام نوروز نبود، اما در ایام نوروز این ارتباط عمیق‌تر و دید و بازدیدها بیشتر می‌شد.»
«فاطمه گلنوش» شهروند قدیمی روستای فیروزبهرام می‌گوید: «این نوع مهمانی‌ها ساعت و زمان خاصی نداشت و معمولاً تا وقتی که خستگی و بی‌حوصلگی سراغ‌شان نمی‌آمد ادامه داشت.»
در شب‌چره‌های نوروزی بیشتر خانواده‌ها دور کرسی زغالی می‌نشستند و دباره همه چیز حرف می‌زدند و بگوبخند می‌کردند و تنقلات و خوردنی‌های رایج مثل گندم و شاهدانه برشته، نخود و کشمش و... و. می‌خوردند. بزرگ‌ترها به بیان خاطرات‌شان می‌پرداختند و بانوان در تدارک پذیرایی و طبخ غذاهای محلی بودند و جوانان و نوجوانان در حیاط خانه‌ها به بازی‌های مفرح و شادی‌آور مثل الک دولک، گل یا پوچ و... مشغول می‌شدند.»
- عیدانه به رنگ گیوه و گالش!
گلنوش بانو، هنوز در خانه‌اش بساط کرسی پابرجاست. او تعریف می‌کند که رسم عیدی دادن و عیدی گرفتن از رسوم جذاب در همه جاست، اما در این روستا طور دیگری انجام می‌شود. نوجوانان و جوانان هم‌محله‌ای وقتی به دیدار بزرگ‌ترها می‌روند جز اسکناس‌های متبرک لای قرآن، پارچه، پیراهن، روسری، جانماز و... هدیه می‌گیرند. او ادامه می‌دهد: «شرایط زندگی و کسب و پیشه روستاییان باعث می‌شد که عیدی‌های نوروزی اغلب ساده باشد. در این میان برخی از شهروندان با هنر و مهارت خود عیدی مناسبی برای اعضای خانواده و بستگان خود تهیه می‌کردند.»
او به عیدی‌های رایج نوروزی میان ساکنان روستای فیروزبهرام اشاره می‌کند و در این‌باره می‌گوید: «پاپوش‌هایی از نوع گیوه و گالش برای استفاده آقایان و بانوان شایع‌ترین عیدی‌های عهد قدیم است. این پاپوش‌ها در محله‌های روستایی برای عبور و مرور در زمین‌های خاکی بسیار مناسب بود.»
او به کسب و کار پررونق بابایحیی معروف به «یحیی گیوه‌دوز» اشاره می‌کند و می‌افزاید: «بابایحیی در دوخت پاپوش‌های مردانه و زنانه مهارت زیادی داشت. در ایام نوروز مغازه‌اش شلوغ و پر رفت‌وآمد بود و حتی از محله‌های اطراف هم برای دادن سفارش دوخت گیوه و گالش اینجا می‌آمدند.»
- فرهنگ و سنت‌های روستایی را پاس بداریم
«هنوز پای شهرنشینی به این روستا باز نشده و با گشتی چند ساعته می‌توان آثار و نشانه‌هایی از آداب و فرهنگ و سنت‌های روستایی را مشاهده کرد.» «کرم عزیزی‌منش» مدیر اداره اجتماعی ناحیه ۷ منطقه ۱۸ با بیان این مطلب می‌گوید: «شاید برای شهروندانی که در دیگر نواحی و محله‌ها ساکن هستند جالب باشد که ساکنان برخی روستاها از جمله فیروزبهرام، گلدسته، شاطره و... هنوز جشن گندم می‌گیرند که اغلب در ایام نوروز و با برگزاری مراسم مختلف از جمله مناجات‌خوانی به زبان محلی، مسابقه کشتی پهلوانی میان جوانان و طبخ غذای محلی و بومی توسط بانوان روستا همراه است.» او عقیده دارد که باید با معرفی آداب و سنت‌های روستایی برای حفظ و پاسداشت این فرهنگ اصیل گام برداشت.