همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: قرار گرفتن مقبره خانوادگی مرحوم لرزاده در همسایگی این مسجد هم بر اهمیت آن افزوده و مسجد افضلیه را به یکی از شاخص‌ترین مساجد شهرری تبدیل کرده است. این مسجد قدیمی بر اثر گذر زمان فرسوده شده و نیاز به نوسازی دارد، اما شرایط خاص آن سبب اختلاف مدیریت شهری، سازمان میراث فرهنگی و هیأت امنای مسجد شده و آنها را برای تصمیم‌گیری در مورد تخریب و نوسازی یا حفظ بنای این مسجد قدیمی دچار تردید و سردرگمی کرده است.
از ابتدای خیابان فداییان اسلام گلدسته آجری و بلندبالای مسجد افضلیه به خوبی پیداست. زیبایی و صمیمیت نمای آجری مسجد چشمنواز و آرامش‌بخش است. کاشی‌های فیروزه‌ای سردر و ورودی محراب‌مانند مسجد این زیبایی را دوچندان می‌کند، اما تک و توک کاشی‌های ریخته و شکسته سردر، مانند جای خالی دندان‌هایی لق این تابلو معماری را زشت و نازیبا می‌کنند. از همان ورودی در شیوه معماری پر از رسمی‌سازی، مقرنس، کاسه‌سازی و گره‌سازی استاد لرزاده خودنمایی می‌کند. فضای داخل مسجد هم از هنر او بی‌بهره‌نیست و درکاشیکاری‌ها و ساخت قسمت‌های مختلف بنا ظرایف استادانه‌ای به کار رفته است. با وجود فاخر بودن معماری مسجد نمی‌توان از غبار کهنگی که روی آن نشسته چشم پوشید. نم و رطوبت به زیر پوسته دیوارها خزیده و در گوشه و کنار شبستان، حیاط و وضوخانه ترک‌های‌ریز و درشت به چشم می‌خورد. در قسمت‌هایی از مسجد این درز و شکاف‌ها عمیق و زمین لرزه‌ای کوتاه کافی است که حادثه‌ای غیرقابل جبران رقم بخورد.
- حادثه در کمین است
خیابان فداییان اسلام و مسجد افضلیه در محله ابن‌بابویه ـ شهید غیوری واقع شده است. «مهدی شیرازی» دبیر شورایاری این محله می‌گوید: «مسجد افضلیه حدود ۷۰ سال پیش با هزینه فردی خیر ساخته شده، اما بعد از گذشت ۷ دهه سست و ناپایدار شده و نیاز به نوسازی یا حداقل مرمت دارد، ولی اداره میراث فرهنگی، مسجد افضلیه را جزو میراث فرهنگی می‌داند و با تخریب یا نوسازی آن مخالف است.» شیرازی به خطراتی که سست بودن بنا برای نمازگزاران به وجود می‌آورد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «پیش از شیوع ویروس کرونا این مسجد فعال بود و روزانه نمازگزاران زیادی برای اقامه نماز در آن جمع می‌شدند. پس از برداشتن محدودیت‌های کرونایی و بازگشت به شرایط عادی، فعالیت مسجد ادامه پیدا می‌کند و نمازجماعت در آن برگزار می‌شود، ولی با شرایط کنونی مسجد، احتمال ریزش مسجد و به خطر افتادن امنیت جانی نمازگزاران وجود دارد.»مسجد افضلیه در مسیر تعریض خیابان فداییان اسلام واقع شده است.
به دلیل قرار گرفتن این مسجد در ردیف آثار میراثی و ممانعت سازمان میراث فرهنگی از تخریب بنا، این مکان به مانعی در مسیر تعریض خیابان فداییان اسلام تبدیل شده است. شیرازی می‌گوید: «محدوده‌ای که مسجد افضلیه قرار گرفته از گلوگاه‌های ترافیکی خیابان فداییان اسلام است و اگر طرح تعریض خیابان اجرا شود، پابرجا ماندن مسجد باعث ایجاد ترافیک سنگین در محل می‌شود. به دلیل بلاتکلیفی مسجد طرح تعریض خیابان فداییان اسلام هم مسکوت مانده است.» حجت‌الاسلام «علیرضا برومند» امام جماعت مسجد افضلیه از تعلل اداره میراث فرهنگی شهرری در تعیین تکلیف مسجد گلایه دارد و می‌گوید: «میراث فرهنگی اعلام کرده که به دلیل قدمت بالای مسجد و معماری زیبایی که توسط استاد لرزاده انجام شده، اجازه تخریب مسجد وجود ندارد. در این صورت باید مسجد مورد حمایت اداره میراث فرهنگی قرار بگیرد و برای مرمت آن اقدام کند. اگر هم جزو میراث فرهنگی نیست به شهرداری مجوز تخریب و نوسازی مسجد داده شود.» او می‌گوید: «شهرداری هر ساله بودجه‌ای را برای حمایت از مساجد در نظر می‌گیرد، اما با توجه به اینکه مسجد افضلیه در طرح قرار دارد، این کمک‌ها شامل حال مسجد افضلیه نمی‌شود و افزایش تخریب مسجد را به دنبال دارد.»
- نوسازی مسجد در طرح‌های محلی ۱۴۰۰ است
دبیر شورایاری محله ابن‌بابویه‌ـ شهید غیوری به تعداد قابل توجه نمازگزاران مسجد اشاره می‌کند و می‌گوید: «در مواقع عادی سال جمعیت قابل توجهی از اهالی محله در نمازجماعت این مسجد شرکت می‌کنند، اما شبستان مسجد برای اقامه نماز جماعت، به‌ویژه در نوبت مغرب و عشاء، فضای کافی ندارد. خوشبختانه یکی از خیّران زمینی را که در همسایگی مسجد قرار گرفته برای ساخت حسینیه اهدا کرده و هیئت امنای مسجد برای دریافت مجوز ساخت حسینیه اقدام کرده است. در صورتی که نوسازی مسجد به ثمر برسد، امکان توسعه بنا در این زمین فراهم است و این مسجد تاریخی شرایط مطلوبی پیدا می‌کند.» نوسازی و تعیین تکلیف مسجد افضلیه جزو طرح‌های کوچک‌مقیاس محلی بوده که به پیشنهاد شورایاران محله در سند چشم‌انداز توسعه محلی سال ۱۴۰۰ محله ابن‌بابویه‌ـ شهید غیوری گنجانده شده است. شیرازی می‌گوید: «در جلساتی که با شهردار منطقه داشتیم شهردار منطقه برای هماهنگی با اداره میراث فرهنگی و ساماندهی مسجد قول مساعد داده است.»
- رئیس اداره میراث فرهنگی شهر ری:
طرح و بودجه تعیین شود، حمایت میراثی می‌کنیم
بلاتکلیفی مسجد افضلیه از سال‌ها پیش موضوع مورد بحث و اختلاف مدیریت شهری و اداره میراث فرهنگی شهرری بوده و درطول این سال‌ها درباره تخصیص اعتبار برای نوسازی مسجد از سوی این ۲ نهاد قول و وعده‌های فراوانی داده شده است.
«امیرمصیب رحیم‌زاده» مدیر سابق اداره میراث فرهنگی شهرستان ری می‌گوید: «در مقطعی ۷۵ میلیون تومان اعتبار بابت مرمت مسجد افضلیه مصوب شد، اما متأسفانه این اعتبار اختصاص داده نشد و ما نتوانستیم برای تعمیر مسجد اقدام کنیم.» او ادامه می‌دهد: «بر اساس مطالبی که در جلسات اداره میراث فرهنگی و شهرداری منطقه مطرح شد شهرداری در سال‌های گذشته ۵۰ میلیون تومان اعتبار برای مرمت مسجد پرداخت کرده که به جای مرمت بنا، صرف برنامه‌های فرهنگی مسجد شده است.»
«نوروز تقی‌پور» مدیر کنونی اداره میراث فرهنگی شهرستان ری حمایت میراثی و تلاش برای حفظ بنای مسجد افضلیه را از اولویت‌های اداره میراث فرهنگی عنوان می‌کند و می‌گوید: «مسجد افضلیه که ۷۲ سال قدمت دارد، از نوع پلان دو ایوانی با تزیینات کاشیکاری، تلفیق کاشی و آجر و دارای کتیبه‌های کاشی است. این مسجد ۵ گنبده است و کاشیکاری آن میراث فرهنگی به شمار می‌آید.
اسم این مسجد از نام‌بانی آن مرحوم «علی‌اکبر افضلی» گرفته شده که سال ۱۳۵۰ درگذشت و مدفنش در یکی از حجره‌های جنوبی مسجد قرار دارد. وجود آرامگاه خانوادگی و قرائتخانه استاد لرزاده هم بر اهمیت این مسجد افزوده است. بنابراین مسجد افضلیه با این وجوه اهمیت چندگانه جزئی از هویت، پیشینه و میراث فرهنگی محله ابن‌بابویه و شهرری محسوب می‌شود و نمی‌توانیم آن را تخریب کنیم.» تقی‌پور می‌افزاید: «در صورتی که از سوی متولیان مسجد مانند امور مساجد شهرداری منطقه و هیئت امنای مسجد افضلیه برای مرمت بنا بودجه‌ای اختصاص پیدا کند و طرحی پیشنهاد شود، آمادگی داریم پیشنهادها و طرح‌ها را دریافت و پس از بررسی با تعیین ناظر در حوزه میراثی طرح را پشتیبانی کنیم تا بنا با حفظ ارزش‌های میراثی مقاوم‌سازی شود.»