تنوع روش‌های تنظیم خانواده طی 2 سال گذشته با افزایش 2 روش جدید (آمپول‌های تزریقی یک‌ماهه و دیگری قرص لوونورجسترول) غنی‌تر شده و تعداد روش‌های آن در کشور به 11روش رسیده است.
تنظیم خانواده ابزاری است برای خانواده‌ها تا به وسیله آن بتوانند تعداد فرزندان، فاصله بین فرزندان و سن بارداری را با رعایت تمام مشخصه‌های سلامتی انتخاب کنند. به این ترتیب بارداری‌های ناخواسته و پرخطر به حداقل می‌رسد. البته حق انتخاب این روش هم با شماست. این حق انتخاب باعث می‌شود کیفیت خدمات بیشتر شده و شما با رغبت بیشتری از این روش‌ها استفاده کنید. در نظام بهداشت و درمان ما، زوج‌ها به راحتی می‌توانند در مورد این مسئله با ارائه‌کنندگان خدمات در شبکه‌های بهداشت مشورت کرده و راهنمایی لازم را بگیرند. با این حال به بهانه این خبر در این مقاله می‌خواهیم شما را با این 11 روش آشنا کنیم.
قرص پیشگیری از بارداری، روشی مؤثر، متداول و مطمئن در پیشگیری از بارداری است. خانم‌ها می‌توانند روزانه این قرص را - که دارای هورمون‌های استروژن و پروژسترون (هورمون‌های زنانه) است- مصرف کنند. هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که کنترل کارکرد اعضای مختلف بدن را بر عهده دارند. هورمون‌های زنانه فعالیت تخمدان‌ها و رحم را در زنان کنترل می‌کنند. قرص پیشگیری از بارداری کنترل تخمدان و رحم را از هورمون‌های بدن می‌گیرد و با نظم جدیدی که با هورمون‌های خود ایجاد می‌کند مانع بارداری می‌شود. تخمک گذاری آزاد شدن تخمک در حدود اواسط هر دورة یک ماهة قاعدگی در خانم‌هاست.
درصورتی‌که به‌دنبال مقاربت، تخمک با اسپرم ترکیب شود، تخم جنین به‌وجود می‌آید. اگر تخمک آزاد نشود حاملگی نیز امکان پذیر نیست. قرص پیشگیری از بارداری با در دست گرفتن نظم هورمون‌های زنانه در بدن خانم‌ها، علاوه بر جلوگیری از تخمک‌گذاری، مخاط دهانه رحم را ضخیم کرده و از وارد شدن اسپرم به رحم جلوگیری می‌کند. طی یک سال، ممکن است 8-5 زوج از 100 زوجی که تنها از قرص برای پیشگیری از بارداری ناخواسته استفاده می‌کنند، حامله شوند که علت اکثر این موارد مصرف نادرست قرص است.
قرص‌های پیشگیری‌از‌بارداری بسته به ترکیبات و روش مصرف به انواع مختلف تقسیم می‌شود. می‌شود گفت 5 روش از روش‌های پیشگیری‌از‌بارداری یادشده، انواع همین قرص‌ها هستند. اکثر قرص‌های پیشگیری‌از‌بارداری «قرص‌های ترکیبی» هستند که از ترکیب هر دو هورمون استروژن و پروژسترون ساخته شده‌اند. این قرص‌ها بسته به میزان هورمون موجود، به انواع کم هورمون (LD)، نوع با هورمون زیاد (HD) و نوع چند مرحله‌ای(تری فازیک) با میزان هورمون متغیر تقسیم‌بندی می‌شوند. امروزه مصرف نوع LD که به‌دلیل میزان هورمون کم دارای عوارض کمی است، متداول‌تر است.
قرص HD به‌دلیل میزان هورمون زیاد عوارضی را برای بیمار به‌وجود می‌آورد و غیراز موارد خاص، که توسط پزشک تجویز می‌شود، توصیه نمی‌شود. در نوع چند مرحله‌ای، میزان هورمون موجود در هر قرص با قرص روز بعد متفاوت است و میزان هورمون استروژن و پروژسترون شبیه به یک دوره قاعدگی یک ماهه طبیعی تعیین شده است. مصرف این قرص‌ها به‌دلیل عوارض کم به‌ویژه در کشورهای پیشرفته رو به افزایش است. نوع دیگر قرص که به مینی پیل یا قرص پروژسترونی شهرت دارد با قرص‌های ترکیبی این فرق را دارد که فقط حاوی هورمون پروژسترون است.
روش کار آن مشابه قرص‌های ترکیبی است اما ممکن است کارایی آن از نوع قبلی کمتر باشد. مزیت آن کمتر کردن تعداد قاعدگی‌هاست که ممکن است با مصرف این قرص‌ها، قاعدگی هر چند ماه یک بار اتفاق بیفتد. نوع چهارم قرص‌های پیشگیری‌از‌بارداری، قرص‌های لوونورجسترول است که درواقع نوع جدید قرص‌های پیشگیری‌از‌بارداری است که به‌عنوان اورژانس پیشگیری از بارداری و جلوگیری از بارداری پس از آمیزش کاربرد دارد. این قرص‌ها در بسته‌های دوتایی عرضه شده و مصرف هر یک از آنها تا 72 ساعت، پس از آمیزش از بارداری جلوگیری می‌کند. قرص‌های HD ضدبارداری موجود در بازار هم خاصیت پیشگیری از بارداری پس از آمیزش را دارند اما با این تفاوت که باید 4 قرص آن در دو نوبت به فاصله 12 ساعت و در هر نوبت دو قرص مصرف شود اما قرص‌های جدید در واقع کار 4قرص HD را با عوارض جانبی کمتر و ضریب اطمینان بالا انجام می‌دهد.
آمپول‌های یک‌ماهه و 3ماهه
روش پنجم و ششم، روش‌های هورمونی تزریقی هستند که یکی از آنها به تازگی وارد بازار دارویی ایران شده است. روش جدید پیشگیری از بارداری یعنی آمپول‌های پیشگیری از بارداری یک ماهه، چند ماهی است که وارد سیستم دولتی شده و در داروخانه‌های خصوصی نیز توزیع می‌شود. آمپول‌های پیشگیری از بارداری که قبلا در کشور موجود بود، آمپول‌های 3ماهه یا مگسترون بود. ورود و توزیع این آمپول‌های جدید به‌منظور تنوع محصولات و پاسخگویی به نیاز خانواده‌های مختلف است. ضریب اطمینان هر دو نوع این آمپول‌ها بالای 99 درصد است.
با تزریق آمپول‌های DMPA یا مگسترون می‌توان تا 3ماه از بارداری پیشگیری کرد. مکانیسم اثر آن مانند قرص‌های خوراکی است با این تفاوت که استفاده از این روش آسان بوده و برای افراد فراموشکار مناسب است. آمپول‌های جدید، بین 27 تا 33 روز از بارداری زنان جلوگیری می‌کند، بنابراین برای تمدید هر دوره باید بین 3 روز قبل و 3 روز بعد برای تزریق آمپول جدید اقدام شود، البته هنوز هم آمپول‌های 3ماهه در بازار وجود دارد و خانواده‌ها به دلخواه می‌توانند هر کدام از این روش‌ها را انتخاب کنند.
کپسول‌های کاشتنی
روش هفتم پیشگیری از بارداری یک روش کاشتنی جدید است؛ وسیلهای که زیر پوست کاشته شده و برای مدت 5 سال از بارداری جلوگیری می‌کند. این کپسول‌ها که حاوی پروژسترون هستند، طی دوره قاعدگی، زیر پوست قسمت داخلی بازو کاشته می‌شوند. این وسیله با ضخیم کردن مخاط دهانه رحم از نفوذ اسپرم جلوگیری کرده و همچنین از لانه گزینی تخم در دیواره رحم جلوگیری می‌کند. این کپسول اثر ناچیزی هم در مهار تخمک گذاری دارد.
روش فیزیکی
روش هشتم، یک روش جلوگیری از بارداری ناخواسته است که به‌صورت فیزیکی مانع رسیدن اسپرم مرد به تخمک زن می‌شود. کاندوم انواع مردانه و زنانه دارد که نوع مردانه آن بیشتر استفاده می‌شود.
کاندوم مردانه از لایه نازکی از لاتکس (نوعی پلاستیک) ساخته شده است. کاندوم‌ها از نظر اندازه، ضخامت، رنگ، نوع بسته بندی و نیز از نظر داشتن یا نداشتن ماده لزج‌کننده و یا مواد اسپرم‌کش با یکدیگر متفاوت هستند. نکته حائز اهمیت در تهیه کاندوم، تهیه از داروخانه‌ها و یا مراکز بهداشتی معتبر و توجه به تاریخ مصرف آن در هنگام خرید و در زمان مصرف است. یادتان باشد کاندوم را دور از نور و حرارت نگه‌دارید، چراکه این عوامل به کاندوم آسیب می‌رساند و خطر پاره شدن را زیاد می‌کند.
دستگاه داخل رحمی
روش نهم، آی- یو- دی است؛ وسیلهای پلاستیکی که در داخل رحم برای جلوگیری از باردار شدن گذاشته می‌شود. 2نوع مختلف آی- یو- دی در دسترس است: یک نوع به شکل T است و با مس پوشیده شده است، نوع دوم با مارپیچی پلاستیکی پوشیده شده که هورمون پروژسترون آزاد می‌کند.
آی- یو- دی از نوع پوشیده شده با مس، اکثرا مانع بارور شدن تخمک توسط اسپرم می‌شود. در نوع هورمونی آزاد‌کننده پروژسترون، تخمک‌گذاری (خارج شدن تخمک از درون تخمدان طی سیکل قاعدگی) مهار می‌شود و همچنین مخاط دهانة رحم را ضخیم کرده و مانع ورود اسپرم به رحم می‌شود. وجود آی- یو- دی در رحم مانع لانه‌گزینی تخم در رحم حتی درصورت بارور شدن تخمک است. در انتهای آی- یو- دی نخی قرار داده شده است که از رحم خارج می‌شود. این نخ در حقیقت یک وسیله کنترل است و به فرد این امکان را می‌دهد که بتواند از وجود دستگاه درون رحم و محل قرارگیری آن اطمینان پیدا کند. مزیت آی – یو – دی این است که طولانی اثر بوده و مانند قرص نیازمند یادآوری روزانه نیست.
توبکتومی
این عمل حدودا 30– 15 دقیقه طول می‌کشد و با بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در این روش لوله‌های رحمی طوری بسته می‌شوند که مسیر ارتباطی اسپرم و تخمک، مسدود شده و امکان لقاح وجود نداشته باشد. این جراحی ساده و راحت است. پس از عمل باید برای چند روز استراحت کرده و یک هفته کار سنگین انجام ندهید.
وازکتومی
این روش بسیار ساده‌تر از بستن لوله زن است و به 2طریق انجام می‌شود؛ یا با استفاده از تیغ جراحی و ایجاد برش کوچکی روی کیسه بیضه و یا بدون استفاده از تیغ جراحی و با ایجاد سوراخی به اندازه چند میلی متر روی پوست بیضه. لازم است بدانید وازکتومی بلافاصله پس از عمل از حاملگی جلوگیری نمی‌کند و تا مدتی که در لوله‌ها و کیسه منی بر، سلول جنسی وجود دارد احتمال حاملگی وجود خواهد داشت. متقاضیان پس از انجام این روش تا 3 ماه بعد از عمل و یا 20 بار انزال باید از روش دیگری برای پیشگیری استفاده کنند و بعد از آن آزمایش اسپرم انجام دهند.