همشهری آنلاین _ سحر جعفریان: آنها مشخصه‌های اصلی یک فضای شهری مدرنیته هستند که باید عرصه‌گشایی در آنها همسو با رفع نیازهای گوناگون شهروندان باشد و باید سهولت در تردد، دسترسی‌های ایمن و سریع، مسائل زیست‌محیطی و همچنین زیبایی‌های بصری که کیفیت زندگی شهروندان را ارتقا می‌بخشد، در آنها مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر، خیابان‌ها و معابر تهران متأثر از سیاست‌های مدیریت شهری در راستای «زیست‌پذیری شهر»، «شهر رنگی» و «انسان محور بودن»، تغییراتی از جز تا کل یافته‌اند و کوچه‌هایی با عنوان «کوچه رنگی»، «کوچه دوستی» و «پیاده‌راه‌ها و پلازاهای شاد» در نقاط مختلف شهر پدیدار شده‌اند. یکی از این خیابان‌ها که مدتی است در میانه منطقه ۹ بازگشایی و اکنون با رنگ و طرح آراسته شده، خیابان «اجتماعی» است. خیابانی که ضمن اجرای پروژه‌های هنری و رویدادهای اجتماعی با مشارکت هنرمندان و اهالی، زیبایی و نشاط خاصی به خود گرفته است. برای بررسی ابعاد مختلف این پروژه‌ها و رویدادها، سری به خیابان اجتماعی زده‌ایم و درباره آن پای صحبت هنرمندان، کارشناسان و مدیران شهری نشسته‌ایم.
طرح «ایران شهر» یا «گالری خیابان شهر»، از اواخر تعطیلات نوروز ۱۴۰۰ در خیابان اجتماعی به مدت یک هفته آاجرا شد. خیابانی که در زمانی اندک، جایگاه رویدادمحوری خود را بین اهالی یافت. به‌گونه‌ای که درست از همان روزهای نخستین افتتاح و بهره‌برداری از خیابان در تابستان سال گذشته، شهروندان به هر بهانه‌ایی سری به خیابان می‌زدنند تا کمی پیاده‌روی و ورزش کنند یا روی نیمکت‌های رنگارنگ آن وقت بگذرانند. حتی روزهایی که شیوع «کرونا»، بسیاری را خانه‌نشین کرده است، این خیابان پاتوق افرادیست که برای هواخوری به دنبال فضای باز و وسیع هستند. برگ‌های درختچه‌های حاشیه خیابان، رنگ سبز به خود گرفته‌اند وگاه چند پرنده کنار باغچه‌های منظم و یک شکل خیابان می‌نشینند. بیش از نیمی از طول ۸۰۰ متری خیابان از رنگ و طرح‌های چشمنواز پر شده است.
ردی از همان طرحها و رنگ‌ها نیز در بخش‌هایی از کف آسفالت خیابان هم دیده می‌شود. طرح گل و خط‌های مورب که در یک نقطه بالاخره به هم می‌رسند. خودروسواران با سرعت پایین عبور می‌کنند تا فرصت تماشای رنگ‌ها را از دست ندهند. عابران هم هرچند دقیقه یکبار می‌ایستند و کنار دیوارهای نقاشی شده، فیگوری گرفته و نگرفته، تند تند عکس می‌گیرند. تقریباً هر ساعتی از روز که راهی این خیابان بشویم، صدای هیاهوی کودکان با فضای آن گره خورده است.
کودکانی که‌گویی برای جست و خیزهای همیشه منع شده، با شوق و ذوق فراوان جایی مناسب پیدا کرده‌اند و اکنون سر از پا نمی‌شناسند. گاهی با دست به بخشی از دیوار سیمانی در اواسط خیابان اجتماعی اشاره می‌کنند و به یکدیگر می‌گویند: «اینجا را ببین؛ قرار است این دیوار را بردارند تا در ورودی بوستان «دوستدار کودک» را نصب کنند! خیلی خوب می‌شود. می‌توانیم هر روز بازی کنیم.» به ابتدای خیابان که می‌رسند از دیدن ایستگاه دوچرخه‌های شهری به وجد می‌آیند. ایستگاهی که آن هم با رنگ‌های شاد به زیبایی آراسته شده است. بنرهای محیطی خبر از ادامه طرح زیباسازی خیابان اجتماعی در فازهای بعدی می‌دهد.
- قدرت رنگ‌ها در زیبایی و فرهنگ سازی
فراخوان ارائه بهترین طرح ویژه دیوارنگاری خیابان اجتماعی که در فضاهای مجازی اعلام شد، هنرمندان بسیاری از مناطق و شهرهای مختلف در آن شرکت کردند. هنرمندانی که هم به دنبال ماندگاری طرح‌هایشان بودند و هم زیباسازی بخشی از تهران برایشان اهمیت داشت. یکی از این هنرمندان «مهدیس مهاجری»، دانشجوی دکترای رشته «مطالعات تطبیقی و تحقیقی هنر» است. ساکن محله «شریعتی» که اکنون برای اجرای طرحش به منطقه ۹ آمده است.
او می‌گوید: «تهران، سال‌هاست که از زیبایی و رنگ‌های شاد و از هویتش که بخشی از هویت ملی محسوب می‌شود، فاصله گرفته است. این دور ماندن و فراموشی به زیان نسل آینده خواهد بود. چراکه کمرنگ شدن هویت و تاریخی که بر یک شهر و محله گذشته است، می‌تواند اعتماد به نفس و تجربیات تکرار ناشدنی آیندگان را نابود کند. بنابراین، اجرای طرح‌هایی اینچنینی می‌تواند هم‌محله را زیبا کند و هم تاریخ را به تصویر بکشد. قدرت تصویر و رنگ در ایجاد حافظه و زیبایی، بی‌نظیر است.» طرح او محتوایی از المان‌های نگارگری ایرانی دارد. طرحی که در یکی از بلوک‌های میانی خیابان اجرا شده است. مهاجری ادامه می‌دهد: «زمانی که به طراحی مشغول بودیم، بازخوردهای خوبی را از شهروندان دریافت کردیم. بعضی ساعت‌ها می‌ایستادند و تماشا می‌کردند. نوجوان‌های علاقه‌مند بسیاری هم بودند که مشتاقانه برای نقاش شدن و کمک کردن به ما سؤال‌هایی می‌پرسیدند. به گمانم به مجموع پیامدهای اجرای این طرح باید فرهنگسازی و فراهم کردن محیطی مناسب برای ترغیب شهروندان به هنر و ادب نیز اضافه کرد.»
- تناسب طرح، معماری و فرهنگ
«حمید سالاری» هم کارشناس ارشد رشته «نقاشی» است. ۴۲ سال دارد و کسب و کارش، هنرهای شهری است. سالاری نیز از اجرای هرچه بیشتر دیوارنگاری در مناطق متراکم از بافت‌های فرسوده می‌گوید: «مناطقی که اغلب معضل بافت فرسوده و فشرده دارند، به‌ویژه در جنوب پایتخت، نیاز بیشتری به رنگ و طرح‌های شاد و البته متفاوت دارند. طرح‌هایی که در حفظ و افزایش روحیه اجتماعی در کنار همه فشارها و آسیب‌ها به آنها کمک کند. شاید میزان این اثرگذاری در ابتدا اندک باشد اما در بلندمدت شاهد تغییر فرهنگ بصری شهروندان خواهیم بود.»سالاری ۲ طرح را در خیابان اجتماعی اجرا کرده که در یکی از آنها با توجه به هم زمانی با عید نوروز به فرهنگ‌های مرتبط با آن در اقوام مختلف اشاره شده است. این هنرمند ادامه می‌دهد: «نکته حائز اهمیت این است که باید در اجرای دیوارنگاری‌ها به سبک معماری محله نیز توجه کرد. چراکه تناسب بین محتوای طرح، سبک معماری و نوع فرهنگ قالب، رضایتمندی اهالی و ماندگاری آن طرح و اثر را در برخواهد داشت.»
- ویژگی‌های منحصربه‌فرد محله
تهران و محله‌هایش باید به الگویی فاخر برای همه شهرهای ایران تبدیل شود. این را «عرفان شهیاد» کارشناس ارشد رشته نقاشی می‌گوید که ۲ طرح برگزیده‌اش با موضوع موسیقی ایرانی بر تن خاکستری خیابان اجتماعی جای گرفته است: «دیوارنگاری باید براساس ساختارهای هنر شهری و زیباشناسی مدرن پیش برود تا هم سبب لذت شهروندان و هم به الگویی ماندگار برای سایر محله‌ها و شهرها در عرصه زیباسازی‌های بصری و دیداری تبدیل شود. البته در این‌گذار نباید ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر محله و معبر در اجرای طرحها مورد غفلت قرار گیرد. برای مثال، یکی از ویژگی‌های واضح منطقه ۹، کوچکی مساحت و تراکم جمعیت است. این یعنی باید در فضایی اندک، بیشترین معنا و محتوا را انتقال داد. معناهایی که در مواجه با کثرت افراد و تفکرات، بدون هیچ‌گونه مانعی ترجمه شوند. من نیز در طراحی طرح‌های خود این موارد را اولویت بخشیدم.»
- با مشارکت شهروندان رویدادهای فرهنگی برگزار می‌کنیم
در اجرای طرح‌های فرهنگی و هنری منطقه به دنبال رویدادسازی با هدف جلب مشارکت شهروندان و ایجاد بسترهای مناسب و نقش‌آفرینی‌های تأثیرگذار اهالی در توسعه محلی هستیم. «علیرضا خامسیان»، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه، ضمن بیان این مطلب ادامه می‌دهد: «برای بازگشایی خیابان اجتماعی که عنوان هنری «گالری خیابان» را یدک می‌کشد، از دوره‌های پیشین مدیریت شهری تاکنون تلاش‌های فراوانی شده است. خیابانی که هم از بابت موقعیت قرارگیری و هم از جهت گره‌گشایی‌های ترافیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برشمردن این ویژگی‌ها کافی است تا با برگزاری رویدادهای جمعی و هنری نسبت به تجمیع مشارکت شهروندان، ارتقای حس تعلق خاطر و بازآفرینی هویتی که در گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی‌های شهری فراموش شده‌اند، کوشا باشیم. با این رویکرد، اواخر سال گذشته، فراخوان ارائه طرح‌های دیوارنگاری در فضاهای گوناگون تبلیغاتی و اطلاعی‌رسانی، منتشر شد. در پی آن بیش از ۲۵۰ اثر به دست داوران دبیرخانه سازمان «زیباسازی شهر تهران» رسید.
طرح‌هایی با رویکرد «ایران شهر»، «فرهنگ» و «هنر ایرانی و شهری» که با توجه به نظرسنجی‌های صورت گرفته، مشخص شد جای خالی‌شان در دیوارهای منطقه از سوی شهروندان احساس می‌شود.» خامسیان با اشاره به نصب تابلوی نام خیابان به نام بانو «بدرالزمان قریب» از زبانشناسان شهیر ایرانی، جانمایی سردیس او و نصب کاشی بزرگ ایرانی با محتوای معرفی هویت و تاریخ خیابان، می‌افزاید: «در فاز ۲ و ۳ طرح زیباسازی گالری خیابان، به مرور زمان شاهد وقوع اتفاق‌های خوشایندی خواهیم بود که پیوند شهروندان و مدیران شهری منطقه را برای ایجاد فضایی پویا و شاد به ثمر خواهد نشاند. با در نظر گرفتن ویژگی انعطاف‌پذیری این خیابان و ظرفیتش در تبدیل به خیابان «کامل» آن هم در شرایطی که تاکنون خاطره‌سازی‌های بسیاری برای اهالی در آن انجام شده است، انتظار می‌رود خیابان ۴ باندی اجتماعی به محیطی برای مشارکت و تبادل هنری و فرهنگی اهالی و هنرمندان تبدیل شود.
برگزاری رویدادهای متنوع اجتماعی، بازارچه‌های فرهنگی و کارآفرینی، راه‌اندازی کارناوال‌های متفاوت مذهبی و محلی از جمله رویدادهایی هستند که در آیندهایی نزدیک در دستور کار معاونت قرار می‌گیرند. نکته قابل توجه دیگر بهره‌مندی از پیوست‌های مطالعاتی و تحقیقاتی در حوزه هنر شهری و زیباسازی محلی ضمن ایجاد جورچینی هیجان‌انگیز از هنر است. برای این منظور از استادان، متخصصان و دانشگاهیان با هدف انجام اقدامات استاندارد و مدرن، دعوت به همکاری شده است.»
- بلوار جی دیروز و خیابان اجتماعی امروز
بازگشایی خیابان اجتماعی که در ابتدا با عنوان بلوار «جی» یا خیابان «استاد معین جنوبی» شناخته می‌شد، به دهه ۷۰ برمی‌گردد. به زمانی که معارضات مهمی از جمله برق، آب، گاز، مخابرات و ملکی بر سر راه داشت. یکی از بزرگ‌ترین این معارضات، عبور از میان پادگان قدیمی «جی» بود که برای حصول نتیجه، سال‌ها جلسه و نشست با وزارت «دفاع» کشور را به همراه داشت. با بهره‌برداری از خیابان اجتماعی به طول ۸۷۰مترمربع و عرض ۴۵مترمربع، محله «امامزاده عبدالله» (ع) در مجاورت آن از بن‌بست ترافیکی خارج شد. این خیابان دارای ۴ باند تندرو و کندرو است که در اطراف آن ۵مترمربع فضای پیاده‌رو قرار دارد. مسیر دوچرخه رو و امکانات مختلف شهری در کنار مناسب‌سازی ویژه معلولان از جمله ویژگی خیابان اجتماعی است. تغییر نام این خیابان پس از ماه‌ها انتظار به نام «بدرالزمان قریب» به تصویب رسیده است که به‌زودی تابلوی آن گذاشته می‌شود.