وی در 8 سالگی به همراه خانواده عازم روسیه شد. از همان کودکی نشانه‌های علاقه به علوم و به ویژه شیمی در وی پدیدار شد.
آلفرد آموخته‌هایش را به شکل خودآموز فراگرفت و هیچگاه در دانشگاه تحصیل نکرد. در سال 1863 به سوئد بازگشت و در کارگاه پدر در هلنبورگ به عنوان شیمیدان مشغول به کار شد. او در تولید صنعت مواد منفجره نیتروگلیسیرین موفقیت بسیاری بدست آورد.
در سال 1864 انفجاری منجر به ویرانی کارخانه و مرگ چند نفر از جمله برادر جوانترش شد. پس از آن که کارخانه‌هایی در آلمان و نروژ ساخته شدند، آلفرد در سال 1867 اختراع نوعی از نیتروگلیسیرین به نام دینامیت را به ثبت رساند. در دینامیت او نیتروگلیسیرین جذب خاک دیاتومه جامد بی‌اثری شده بود، از این رو کارکردن با آن ایمن‌تر بود. این اختراع به سرعت کار ساخت و سازها را در بسیاری از کشورها بهبود بخشید.
نوبل در سال 1875 ژلاتین منفجرشونده قویتری را ارائه داد که در آن نیتروگلیسیرین با نیتروسلولز، ژلاتینی شده بود. اختراع وی طرحهای بزرگ راه‌سازی مانند کانال کورینث و تونل گوتارد را امکان‌پذیر ساخت. آلفرد مردی تنها، غالباً بیمار، فروتن، کمرو و دوستدار انسان‌ها بود. او در 10دسامبر سال 1896 پیش از تحقق ایده‌هایش در منزل شخصی‌اش واقع در سن رمو ایتالیا چشم از جهان فرو بست.
در قسمتی از وصیتنامه نوبل آمده: تمام دارایی‌ام طبق آنچه درپی می‌آید تقسیم شود. این سرمایه به شکل اوراق بهادار معتبر توسط کارگزارانم از طریق تأسیس یک صندوق به عنوان جایزه سالانه به کسانی اعطا شود که طی سال گذشته خدمت بزرگی به جامعه انسانی کرده باشد. [یادبود آلفرد نوبل]
جایزه مزبور به 5 قسمت مساوی تقسیم شود و هر یک از آنها به یکی از موارد زیر اختصاص داده شود:
- یک سهم برای کسی که مهمترین اختراع یا اکتشاف در زمینه علوم فیزیک انجام داده است.
- یک پنجم برای کسی که مهمترین یا مفیدترین اکتشاف را در زمینه علم شیمی انجام داده.
- یک سهم برای کسی که مهمترین کشف در رشته فیزیولوژی یا پزشکی انجام داده باشد.
- یک پنجم برای کسی که برجسته‌ترین اثر ادبی را خلق کند.
- یک سهم باقیمانده به کسی تعلق گیرد که بیشترین یا بهترین اقدام را برای ایجاد صلح و برادری و فروکاستن آتش دشمنی بین ملت‌ها و برقراری دوستی انجام دهد.
مشخصات جایزه نوبل
جایزه نوبل شامل مدال افتخار و دیپلم شخصی و مبالغی وجه نقد است. طبق بند چهارم اساسنامه بنیاد نوبل بیش از 3 نفر نمی‌توانند در جایزه سهیم باشند. جایزه تنها به کسانی که در قیدحیات هستند تعلق می‌گیرد، مگر آنکه نامزدی شخص وفات یافته پیش از مرگش اعلام شده باشد. مراسم اهدای جایزه در سالن کنسرت استکهلم برگزار می‌شود و پادشاه وقت سوئد شخصاً دیپلم و مدال و سند تأییدکننده مبلغ جایزه را به دست برندگان می‌دهد.
دیپلم افتخار فیزیک - شیمی توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد و دیپلم فیزیولوژی یا پزشکی توسط انستیتو کارولینا تهیه می‌شود. صحافی دیپلم‌ها بر عهده صحافی hassler و falth است. جلدها از چرم بسیار مرغوب بز است.
دیپلم فیزیک دارای جلد آبی رنگ و دیپلم شیمی و فیزیولوژی یا پزشکی دارای جلد قرمز است. به علاوه خوشنویسان آرمی که از ترکیب حروف اول اسم شخص تشکیل می‌شود را روی هر یک از دیپلم‌های اختصاصی برندگان حکاکی می‌کنند. دیپلم‌ها درون جعبه‌ای از جنس مقوا که به منظور حفظ دیپلم‌ها طراحی شده قرار می‌گیرند. ابعاد دیپلم نیز 23در 35 سانتی‌متر است.
طبق اساسنامه بنیاد نوبل که با حضور پادشاه وقت سوئد در تاریخ 29 ژوئن1900 تنظیم شده است، هیأت اهدای جوایز موظف به تقدیم حواله مبلغ جایزه، دیپلم و مدال و تقدیرنامه اختصاصی به برندگان می‌باشد.
مرکز اهدای جایزه نوبل
مدال نوبل فیزیک - شیمی - فیزیولوژی یا پزشکی و ادبیات توسط مجسمه‌ساز و کلیشه‌ساز مشهور سوئدی - اریک لیندبرگ - و مدال نوبل صلح توسط مجسمه‌ساز نروژی گوستاو ویگلند طراحی شده است.
در یک طرف مدال سوئدی تصویری از نوبل و طرف دیگر آن سالروز تولد و مرگ نوبل با حروف لاتین نگاشته شده است.
این مدال تا سال 1980 به وزن 200 گرم، قطر66 میلی‌متر و از طلای 18 عیار تهیه می‌شد. از آن زمان تاکنون مدال از ترکیبی از طلای 18عیار و 24 عیار تهیه می‌شود.
در سال 1900مبلغ جایزه 150800کرون سوئد بود که در سال 1923 به کمترین حد خود یعنی 115000 کرون کاهش یافت. اما در سالهای اخیر این مبلغ به طور قابل توجهی افزایش پیداکرده است. 1میلیون کرون در سال 1981، 2میلیون در سال 1986، 3 میلیون کرون در سال 1989، 4 میلیون کرون در سال 1990، 6 میلیون کرون در سال2000 و از سال 2001 ده میلیون کرون در هر رشته به برندگان اهدا می‌شود.