در این شرایط، همان‌طور که با خانه‌نشینی می‌توانیم به قطع زنجیره کرونا و کادر درمان کمک کنیم، با رعایت بهداشت شهری، به موقع قرار دادن زباله‌ها در مخازن، رها نکردن ماسک و دستکش در معابر و جداسازی زباله‌های خطرناک و داخل نایلون قرار دادنشان می‌توانیم به کاهش خطرات انتقال بیماری به پاکبانان که این روزها فعالیت‌شان به واسطه افزایش حجم زباله‌ها و حساسیت مردم بیشتر شده، کمک کنیم و باعث کاهش نگرانی آنها شویم. حداقل بیش از یک دهه است که در زمینه تفکیک زباله از مبدأ و حفظ نظافت شهری برنامه‌های مختلف آموزش شهروندی از سوی شهرداری درسراهای محله برگزار شده است.
در این روزهای کرونایی نیز تعداد برنامه‌های مجازی و آموزشی برای دفع زباله‌های خطرناک به وفور در رسانه‌ها منتشر می‌شود، اما همچنان عده‌ای از شهروندان به این مهم بی‌تفاوت هستند و این زباله‌های خطرناک را در شهر رها می‌کنند. عده‌ای هم برای توجیه این بی‌تفاوتی و اهمال مدعی‌اند که هرکسی با توجه به وظیفه و شغلی که دارد باید کارش را انجام دهد، غافل از اینکه رها کردن و بی‌توجهی به این مقوله قبل از هر چیزی به چرخه زندگی خود افراد آسیب می‌رساند.
- ضعف آموزش و فرهنگسازی
برای آشنایی شهروندان با تفکیک زباله‌های خشک و تر و مواردی از این دست برنامه‌های آموزشی و جشنواره‌های شهری فراوانی اجرا و تولید شده است. اما همچنان تهران بالاترین حجم تولید روزانه زباله را دارد و مردم زباله‌هایشان را در گوشه و کنار شهر رها می‌کنند. «مریم رفیعی»، تسهیلگر اجتماعی دفتر توسعه و نوسازی ناحیه ۲ و ۳، ریشه این وضعیت را ضعف آموزش از سوی مسئولان و کوتاهی از سوی شهروندان می‌داند: «دلیل اصلی، بی‌اطلاعی و ناآگاهی شهروندان است. از طرف دیگر، برنامه‌های آموزشی برای آشنایی شهروندان زیاد برگزار می‌شود، اما همه آموزش‌ها نسبی است و استمرار و پیگیری چندانی برای نتایج و خروجی آن دیده نمی‌شود. شهروندان وقتی اجرای برنامه‌های آموزشی را مقطعی می‌بینند، برای تغییر رفتارهای شهروندی خود تمایلی نشان نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند رفتارهای اشتباه و غلط را ادامه دهند؛ نتیجه‌اش هم آن رها کردن زباله‌ها در شهر است.»
- آموزش‌های نیمه‌کاره
«حسن کریمی»، دبیر شورایاری محله هفت‌چنار، مهم‌ترین دلیل بی‌تفاوتی شهروندان را در مورد زباله‌ها نیمه‌کار بودن آموزش‌ها می‌داند و می‌گوید: «در سرای محله و مدارس، به‌صورت چهره‌به‌چهره، آموزش‌های فراوانی داشتیم، اما همه این برنامه‌ها در میانه راه رها شدند. شهروند مانده با کلی برنامه و آموزشی که هیچ سرانجامی ندارد و در زندگی به نتیجه نرسیده است. برای همین نسبت به آنچه آموخته بی‌اعتنا می‌شود و ساده‌ترین کار را انجام می‌دهد. البته یک بخش این ماجرا هم به نبود امکانات شهری مربوط است. وقتی در شهر به میزان لازم در محل‌های مخصوص مخزن تفکیک زباله نباشد، شهروند نسبت به حفظ نظافت شهری بی‌تفاوت می‌شود.»
- از ماسک تا شیشه‌خرده
ساده‌ترین کار برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی در این روزهای کرونایی و حفظ سلامتی پاکبانان و سایر افراد جامعه، قرار دادن ماسک‌ها در داخل یک کیسه نایلونی است، اما همین کار ساده هم به‌صورت جمعی انجام نمی‌شود. «زهرا اشتهاردی»، از فعالان زیست‌محیطی و اهالی محله سلیمانی، با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در این روزهای سخت، رها کردن ماسک و دستمال کاغذی در کوچه و خیابان موجب انتشار آلودگی نه فقط برای پاکبانان زحمتکش، بلکه برای همه شهروندان بیشتر می‌شود. بارها در آموزش‌های شهروندی جدید درباره نحوه قرار دادن زباله‌های آلوده به‌ویژه ماسک و دستکش و دستمال کاغذی با اهالی صحبت کرده‌ایم، اما باز هم در میان آنها یک عده بی‌تفاوت، راحت‌ترین کار ممکن را انجام می‌دهند و زباله را هر جا که دوست دارند رها می‌کنند. هنوز هم خیلی‌ها، با وجود این همه آموزش، شیشه شکسته را، بدون قرار دادن در روزنامه، بین سایر زباله‌ها قرار می‌دهند.»
- جریمه سنگین کار اشتباه
رها کردن زباله‌ها در شهر، در بسیاری از جوامع پیشرفته، جرم محسوب می‌شود و فرد خاطی باید جریمه‌ای پرداخت کند. «ربابه عمادی»، از اهالی خیابان شهید حسینی، با اشاره به این موضوع می‌گوید: «بهترین راهکار، استفاده از اهرم اجبار و جریمه است. بهتر است برای مقابله با مسئله رها کردن زباله برای متخلف جریمه سنگین در نظر گرفته شود.» البته چگونگی حدود این قانون، شناسایی متخلفان و چند و چون نحوه اعمال جریمه خودش قابل بحث است.
- بستر لازم برای نهادینه شدن
نهادینه شدن هر فرهنگی میان شهروندان نیازمند بستر لازم برای اجرا و عملی شدن آموزش‌هاست. «زهرا حاتمی»، استاد معماری دانشگاه پرند و طراح سازه خرپا از بطری بازیافتی، با بیان این مطلب می‌گوید: «متأسفانه جامعه ما بستر و فضای مناسبی برای کاربردی کردن آموخته‌های آموزش شهروندی ندارد. این موضوع نیمه‌کاره رها شدن آموخته‌ها در با شکست مواجه شدن فرهنگسازی برای به موقع گذاشتن زباله‌ها در داخل مخازن رأس ساعت مقرر و رها نکردن زباله‌ها هم دخیل است. حمایت نکردن از یک ایده و پیگیری نکردن جدی یک طرح از صفر تا صد به خودی خود ایجادگر بی‌تفاوتی اجتماعی است و یکی از نتایجش هم رهاسازی زباله‌ها در شهر از سوی شهروندان است.»