همشهری آنلاین_مریم قاسمی: مثلاً تا قبل از دوران کرونا شب‌چره و شب‌نشینی و راه‌اندازی بازی‌های سنتی و قدیمی بخشی از اوقات فراغت آنها را تشکیل می‌داد و اکنون شاید فقط بازی‌های بومی و محلی در خانه‌ها و با تعداد کمی از اعضای خانواده اجرا می‌شود. در جست‌وجوی بازی‌های بومی و محلی که میان اقوام مختلف منطقه ۱۸ رواج دارد با نکات جالب و قابل تاملی مواجه شدیم که می‌خوانید.
سرگرمی‌ها و بازی‌های محلی و سنتی که در روزگار قدیم رواج داشت و به‌صورت گروهی و دسته‌جمعی انجام می‌شد برای نسل امروز به‌ویژه کودکان و نوجوانان چندان شناخته شده نیست. بچه‌های امروزی ترجیح می‌دهند که خود را با انبوه وسایل الکترونیکی، رایانه، تبلت و اسباب‌بازی سرگرم کنند تا اینکه در این بازی‌ها مشارکت داشته باشند.
- افزایش ارتباط و صمیمیت افراد
یکی از محله‌های پرجمعیت منطقه ۱۸ شهرک صاحب‌الزمان(عج) است. ساکنان این شهرک بیشتر از مهاجران استان مرکزی هستند که بیش از ۵ دهه در این محدوده سکونت دارند. تنوع بازی‌های محلی استان مرکزی به بیش از ۱۶۰ عنوان می‌رسد.
«امیدعلی قاسمی» شهروند ۷۰ ساله شهرک صاحب‌الزمان(عج) با کمی تأمل خاطرات بچگی‌اش را در ذهنش تداعی می‌کند و می‌گوید: «بازی‌ها و ورزش‌های بومی در زمان‌های قدیم طوری بود که باعث تحرک و فعالیت بدنی بیشتر می‌شد و در سلامتی افراد تأثیر فراوانی داشت و به دلیل اینکه بیشتر به‌صورت گروهی برگزار می‌شد صمیمیت بین افراد افزایش پیدا می‌کرد.»
قاسمی ادامه می‌دهد: «اگر این بازی‌ها در محله‌های مختلف به اجرا در آیند بچه‌ها کمتر به سمت بازی‌ها رایانه‌ای خواهند رفت و سلامتی‌شان نیز تأمین می‌شود.»
وی درباره تنوع بازی‌های محلی استان مرکزی می‌گوید: «در گذشته مردم با ابزار و وسایل ساده از قبیل چوب، سنگ، طناب، پارچه، کلاه و... که به سادگی یافت می‌شود، بازی اجرا می‌کردند و در کنار هم لحظه‌های خوب و خوشی داشتند.» او از تنوع بازی‌های محلی اقوام مختلف استان مرکزی صحبت می‌کند و می‌گوید که الک دولک، حمام کمرک، کمربند بازی، زو، کلاه‌پران، کوشک، کوشک ملاقی، چوب گل، دوغ دوغ، خروس‌گیران، خروس‌پران، دست‌به چانه، توماقه و... که در میان آنها بازی کوشک ملاقی طرفداران بیشتری دارد.
- به تصویر کشیدن فرهنگ و آداب و رسوم
شهروندانی که سال‌ها قبل از روستاهای استان همدان به منطقه ما آمده‌اند در شهرک‌های طالقانی، مسلمین، امام خمینی(ره) و قسمت‌هایی از محله شادآباد ساکن شده‌اند. این گروه از شهروندان بیشتر از روستاهای ملایر، تویسرکان، شیرین‌آباد، جوکار و کمیجان هستند.
«محمد کمیجانی» شهروند ۶۹ ساله محله شادآباد جوان‌تر از سنش به نظر می‌آید. ۵ سال است که بازنشسته شده و بیشتر اوقاتش را کنار خانواده می‌گذراند. وقتی می‌خواهیم درباره بازی‌های رایج درگذشته صحبت کند، می‌گوید که اغلب بازی‌های قدیمی از هویت، فرهنگ، آداب و رسوم اقوام مختلف حکایت دارد که متأسفانه زندگی شهرنشینی باعث شده تا آنها را کنار بگذاریم. از بازی‌های محلی و بومی استان همدان می‌توان به آبجی گلبهار، آقا سلام، اتلما قویش، الک زنبه، بازی قلاغه، ترکه بازی، تنوره تنوره، درنه، دستمال گوتورده، دوز، زو، شاتی شوتی، صید و حصار، کمربند بازی، گوی بازی و لنگه از بازی‌های مرسوم در استان همدان اشاره کرد که بازی‌های درنه و اتلما قویش از همه معروف‌تر و پر هیجان ترند.» به گفته این شهروند هنوز هم در برخی مناسبت‌ها این نوع بازی‌ها انجام می‌شود.»
- ارزان‌ترین و جذاب‌ترین سرگرمی‌ها
شهروندانی که از روستاهای استان مازندران به منطقه ۱۸ مهاجرت کرده‌اند جمعیت پراکنده‌ای دارند. تعدادی در محله اوقافی‌ها، برخی در انتهای شهرک صاحب‌الزمان(عج) و شهرک ولی‌عصر(عج) و عده‌ای نیز در محله شهید رجایی سکونت دارند.
«نادر عمرانی» شهروند ۵۸ ساله شهرک ولی‌عصر(عج) از بازی‌های بومی و محلی به‌عنوان ارزان‌ترین و جذاب‌ترین سرگرمی‌ها یاد می‌کند و عقیده دارد اگرچه اصالت و ارزش بازی‌های محلی در منطقه ما کمرنگ شده، اما می‌توان با شناسایی و انجام این بازی‌ها از فراموش شدن آنها جلوگیری کرد. وی در این‌باره پیشنهادی را مطرح می‌کند و می‌گوید: «کارشناسان اجتماعی با مطالعه و تحقیق در محله‌ها می‌توانند بازی‌های محلی اقوام مختلف را شناسایی کنند و در برنامه‌ها و فعالیت‌های طول سال از این فرصت‌ها برای پر کردن اوقات فراغت شهروندان استفاده کنند.»
وی از بازی‌های محلی استان مازندران که در دوران کرونا و ترس از شیوع آن کمتر شده حرف می‌زند و می‌گوید: «گاهی وقت‌ها با حضور تعداد کمی از اهالی و بستگان در فضای باز و آزاد بوستان‌ها بازی‌های محلی اجرا می‌شود؛ مثل چلیک کا، گون ترک، ماه می‌خوام –آفتاب می‌خوام، آته بزه کا، قلوک آرنگ، ارکون ورکون، آغوز چالی، ترنا بازی، مرغانه جنگی و کشتی که در عین سادگی، جذابیت، پرنشاط و پر تحرک هستند و می‌توانند جایگزین شایسته‌ای برای بازی‌های رایانه‌ای و گذران دوران کرونایی باشند.»
- بازی‌ها ساده و پرهیجان بود
گروه پرجمعیت دیگر در منطقه ما اقوام مهاجر استان لرستان هستند. این شهروندان به دلیل نزدیکی آداب و رسوم با اقوام استان‌های مرکزی در شهرک صاحب‌الزمان(عج) و محله شهید رجایی سکونت دارند، اما در سایر محله‌ها نیز دیده می‌شوند.
«داود نوری» شهروند ۵۸ ساله محله شهید رجایی، یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌ها را در تربیت فرزندان تأثیر بازی‌های خشن و بی‌محتوای داخل گوشی‌ها و رایانه‌ها عنوان می‌کند. به گفته نوری، این بازی‌های مدرن گرچه با جذابیت همراه است، اما در رفتار و شخصیت افراد اثر منفی می‌گذارد. وی درباره آثار بازی‌های محلی قدیم و تفاوت آن با بازی‌های مدرن کنونی می‌گوید: «در گذشته چند نفر با وسایل ساده بازی پرهیجان، جذاب و پرتحرک انجام می‌دادند، اما بازی‌های آنلاین و مجازی آنها را به کنج اتاق‌ها کشانده است. متأسفانه شهروندان هنگام این‌گونه بازی‌ها به تنهایی در رویاهای پوچ و بی‌ارزش غوطه‌ور می‌شوند، بدون آنکه تحرکی داشته باشند و از آن لذت ببرند.»
نوری تعدادی از بازی‌های محلی استان لرستان را نام می‌برد و می‌گوید: «آتش بیار، اسار، شب‌ـ شب، الکو، شاه و وزیر، ترمغ بازی، تنور، چوب بازی، چرخک بازی، دال پهلو، کلاه رونکی و گل مشت از بازی‌هایی‌اند که به سادگی می‌توان به شهروندان منطقه ۱۸ آموخت تا در فضای باز بوستان‌ها برپا کنند.»
- تقسیم شادی و خوشحالی با یکدیگر
درصد بالایی از ساکنان محله خلیج‌فارس شمالی و جنوبی کرد زبان هستند. در دنیای مدرن کنونی، دایره تجملات و زرق وبرق وسایل و امکانات بیشتر شده، اما این گروه از شهروندان منطقه ۱۸ در تلاشند آداب و رسوم نیاکان خود را پاسداری کنند که برگزاری بازی‌های محلی در مراسم عروسی و مهمانی و... از جمله آنهاست که البته در شرایط کرونایی بهتر است با اعضای خانواده و در فضای باز بوستان‌ها برگزار شود.
«محمدآقا صالحی» از اهالی قدیمی محله خلیج‌فارس که در خیابان ابوسعید شرقی زندگی می‌کند از بازی‌های محلی استان کردستان صحبت می‌کند و می‌گوید: «کشاورزان در زمان برداشت محصولات کشاورزی شادی و خوشحالی خود را با برگزاری بازی‌های محلی از جمله هل پرکه، خل خوله، کلاه رونکی، قلان، چوبی، توپ قال، دان پلان، زوران، قلما سنگ و... نشان می‌دادند و از این طریق شادی خود را با دیگران تقسیم می‌کردند، اما در بازی‌های امروزی که تک‌نفره است فقط استرس و خشونت به افراد منتقل می‌شود و از تحرک و پویایی خبری نیست.»
- آشنایی نسل جدید با رسوم گذشتگان
از دیگر ساکنان منطقه ۱۸ آذری‌زبان‌ها هستند و بیشتر در محله‌هایی چون بهداشت، ولی‌عصر(عج) جنوبی و شمالی سکونت دارند. «مهدی محمودیان» از شهروندان ساکن در خیابان حیدری شمالی پرداختن به بازی‌های بومی و محلی اقوام منطقه را ارزشمند عنوان می‌کند، اما معتقد است که این کارها به تنهایی کافی نیست.
وی می‌گوید: «تا زمانی که بازی‌هایی چون
«آد قویدی»، «توپ آقاچی»، «چاتارام» و... برای اهالی منطقه ۱۸ ناآشنا باشد، نمی‌توان از آنها انتظار داشت که از این نوع بازی‌ها استقبال کنند. در حقیقت تبلیغات و اطلاع‌رسانی در این زمینه خیلی کم است. متولیان امور فرهنگی باید ضمن شناسایی بازی‌های محلی استان‌ها و شهرهای مختلف از طریق مصاحبه و گزارش از اقوام مختلف ساکن در محله‌ها، فضا و فرصت لازم برای انجام و آموزش این بازی‌ها را مهیا کنند.»
محمودیان آثار مثبت احیای بازی‌های محلی در منطقه ۱۸ را بسیار می‌داند و می‌گوید: «برگزاری بازی‌های محلی کم‌هزینه است و مسئولان می‌توانند ضمن صرفه‌جویی در اجرای برنامه‌های مختلف، این بودجه را صرف امور ضروری‌تر کنند. نسل جدید از طریق این بازی‌ها با آداب و رسوم گذشتگان خود آشنا می‌شود و از سوی دیگر انجام این بازی‌های محلی با توجه به سکونت اقوام مختلف منطقه ۱۸ با جذابیت همراه است و شهروندان استقبال بیشتری نشان می‌دهند.»