همشهری آنلاین_رابعه تیموری: این بازار در مدت کوتاهی به مرکز فروش محصولاتی که تجار و جهانگردان از مسیر جاده ابریشم به ایران می‌آوردند، تبدیل شد. سوداگری بازرگانان خارجی، تنها دلیل اهمیت و رونق بازار ری باستان نبود و شیوه کسب و کار حجره‌داران بازار بر آوازه آن افزوده بود. کاسبان بازار قدیم ری به حرمت روزی خوردن در سایه سیدالکریم(ع) تلاش می‌کردند شایسته نام کاسب حبیب‌الله شوند. با گذشت ۵ سده از فعالیت این بازار، هنوز هم در داد و ستد کاسبان آن اصول و قوانینی خاص وجود دارد که به برکت سفره‌داری سیدالکریم(ع) پابرجا مانده است.
زائران حرم حضرت شاه‌عبدالعظیم(ع)، اگر از باب‌الکریم در ضلع شمالی حرم خارج شوند بازار سرپوشیده ری مقابل آنها قرار دارد. شیوع کرونا بازار را خلوت کرده و از جنب‌وجوش گذشته خبری نیست، ولی باز هم تعداد مشتریان بازار کم نیست. اغلب فروشنده‌ها و مشتریان ماسک به‌صورت دارند و در ورودی بعضی از حجره‌های کوچک مانع گذاشته شده تا مشتریان بدون داخل شدن به حجره خرید کنند.
جلو بسیاری از حجره‌ها، مجمعه‌هایی کهنه از جنس روی بر روی چهارپایه‌هایی کوچک گذاشته شده و داخل آن آب نبات‌ها و شکلات‌هایی که پوشش مشمایی دارند ریخته شده است. تا وقتی از کرونا خبری نبود نذری معمول کاسبان بازار خرمای شیره‌دار و تازه بود، ولی حالا برای شیرین کردن کام زائران سیدالکریم(ع) خوراکی‌هایی را انتخاب می‌کنند که بر اثر تماس دست افراد آلوده نشوند. نوری که از شکاف‌های مدور سقف‌های گنبدی به داخل بازار است، برای جلوه‌گری محصولات حجره‌ها کافی نیست و لامپ‌ها و چراغ‌های رنگی داخل مغازه‌ها را روشن کرده‌اند.
- سودی حلال و دخلی پاکیزه
اجناس مورد عرضه حجره‌ها متفاوت و بسیار متنوع است و از پولکی و سوهان و گز تا لباس‌های فصل و اسباب‌بازی‌های ارزان و گرانقیمت در بازار به فروش می‌رسد. «محسن صادقی» مالک شیرینی‌سرای بزرگی است که با ظاهر امروزی‌اش درلابه‌لای حجره‌های کوچک خودنمایی می‌کند. صادقی در حال چیدن مسقطی‌های زعفرانی روی پیشخوان قنادی است. او درباره کار و کسبش می‌گوید: «به لطف وجود شاه‌عبدالعظیم(ع) کاسبی ما برکت دارد.
ما هم تلاش می‌کنیم برای پذیرایی از زائرانش سنگ تمام بگذاریم.» او نایلونی را که بوی مطبوع زعفران تازه و مرغوب از داخل آن بیرون می‌زند، نشان می‌دهد و می‌گوید: «کسی که در جوار آقا کاسبی می‌کند باید در حلال و حرام کسبش مراقبت بیشتری داشته باشد. من هیچ‌وقت به خودم اجازه نمی‌دهم برای سود بیشتر از رنگ خوراکی به جای زعفران استفاده کنم. در آب انار رب بریزم یا آب هویجی به زائر آقا بفروشم که هویجش چند روز داخل آب خیس خورده و وزنش بیشتر شده است.»
- کسب روزی در سایه حضرت
این قناد بازار ری وارث کسب یک‌صد ساله پدری‌اش است. او معتقد است کاسبان حریم حرم سیدالکریم(ع) در نقش زدن خاطرات خوش و ناخوش زائران سهم زیادی دارند. صادقی می‌گوید: «کسی که در مغازه من بستنی خوشمزه و با کیفیت می‌خورد از بازار شاه عبدالعظیم به نیکی یاد می‌کند و از اینجا خاطره خوشی در ذهنش می‌ماند.» کباب و ریحان و ماست کوهی شهرری از گذشته آوازه و طرفدارانی پروپا قرص داشته و هنوز هم یکی از صنف‌های پرمشتری بازار قدیمی ری، کباب‌پزی‌ها و سفره‌خانه‌های سنتی آن است.
«حمید جوانپور» مالک کباب‌سرای سنتی است. وقتی وارد کباب‌سرای جوانپور می‌شوید، با دیدن نمای محراب گچبری‌های آویخته بر سقف گنبدی غذاخوری و پارچه‌نوشت‌ها و کاشی‌های فیروزه‌ای که ذکر ائمه(ع) وآیات قرآنی روی آنها نوشته شده، احساس معنوی خوشایندی پیدا می‌کنید. جوانپور می‌گوید: «از صد سال پیش پدربزرگ و اجداد من در اینجا کاسبی کرده‌اند و من هم افتخار خانوادگی همسایگی و کاسبی در کنارحضرت را برای فرزندانم حفظ کرده‌ام.»
- سیرت معنوی بازار
دخل کبابی جوانپور رو به قبله قرار گرفته است. او می‌گوید: «نقشه بنای غذاخوری را رو به قبله طراحی کرده‌اند. در قدیم به این نکات اهمیت زیادی می‌دادند و چون این بازار را جزو حرم می‌دانستند به رعایت موازین شرعی اهمیت زیادی می‌دادند.» جوانپور رعایت انصاف و پرهیز از کم‌فروشی را اصولی می‌داند که از گذشته مورد توجه کاسبان بازار قدیمی ری بوده است. تعداد زیادی حجره و مغازه عطاری در بازار قدیمی ری وجود دارد و وقتی در بازار قدم می‌زنید، گاه و بیگاه عطر ادویه‌های تازه و رنگارنگ مشام‌تان را پر می‌کند. «امیر عطار» از کاسبان قدیمی بازار ری است.
او که در صنف عطاری این بازار مو سپید کرده، می‌گوید: «بازار ری به برکت وجود حضرت، حال و هوای معنوی خاصی پیدا کرده است. اینجا به‌ندرت پیش می‌آید که شاهد دعوا و جنجال میان کاسبان و مشتریان باشیم و حتی زمانی که اختلافی جزئی میان بازاریان یا مشتریان پیش می‌آید، ادب و عفت کلام را از یاد نمی‌برند.»امیر عطار منصف بودن و دقت در سود کسب را از ویژگی‌های لازم برای کاسبان صنوف مختلف می‌داند و می‌گوید: «کسی که می‌خواهد با زائران حضرت معامله کند باید دقت بیشتری در رعایت این اصول داشته باشد.»
- کرکره‌های پارچه‌ای حجره‌های بازار
در بازار سنتی شهرری هنوز هم بسیاری از کاسبان که می‌خواهند برای اقامه نماز یا مشغله‌ای دیگر ساعتی حجره‌های‌شان را تعطیل کنند، فقط پارچه‌ای متقال جلو آن می‌آویزند یا چهارپایه‌ای کوچک جلو در حجره قرار می‌دهند، بدون آنکه حتی لوازم ارزان یا گرانقیمت جلو حجره را به داخل ببرند. «مجید قدیری» همراه خانواده‌اش از محله‌های شمالی شهر برای زیارت به شاه عبدالعظیم(ع) آمده و پس از زیارت برای خرید به بازار ری سری زده است.
او می‌گوید: «مشتریان از کاسبان بازار توقع دارند اجناسی مرغوب و با قیمتی مناسب عرضه کنند.» قدیری وجود این بازارها را از جاذبه‌های شهرهای زیارتی توصیف می‌کند و وجود امکاناتی مانند کیوسک اطلاع‌رسانی، ناظر و مأموران انتظامی را برای امنیت این مکان‌ها لازم می‌داند. «سودابه کارگر» از اهالی قدیمی شهرری است که مدتی پیش به محله دیگری نقل مکان کرده است. او می‌گوید: «از وقتی بچه بودم همراه مادرم برای خرید به این بازار می‌آمدیم. بازار قدیمی شهرری هنوز هم به شیوه سنتی اداره می‌شود و در میان کاسبان آن ارزش‌های اخلاقی و پایبندی به حرام و حلال وجود دارد.»
- بازار ری یک اثر ملی است
بازار ری در ۲ مرحله در دوران شاه طهماسب صفویه و ناصرالدین شاه و به‌تدریج ساخته شده است. این بازار که در طول محور شمالی امامزاده شاه‌عبدالعظیم(ع) به سمت میدان شهرداری کشیده شده، حدود ۱۸۰ مترطول و ۶متر عرض دارد و امتداد آن در جهت شمال به جنوب است. این بازار از ۲ راسته بازار تشکیل شده که در محل تلاقی خود یک چهارسوق را تشکیل می‌دهند. این چهارسوق که سقفی گنبدی دارد و در میانه بازار قرار گرفته، از غرب به راسته کاروان‌سرا دوقلو و از شرق به میدان کوچک شهرری متصل می‌شود.
بنای بازار ری از آجر، خشت و گل ساخته شده است. این بازار به به دستور امیرکبیر بازسازی شد. بعدها سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با مشارکت بازاریان بنای بازار را مرمت کردند. این اثر ۲ اسفند ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.