همشهری آنلاین_حسن حسن‌زاده: درختان سر به فلک‌کشیده و کوچه‌های سرسبز محدوده کوچه امید در دل محله آرارات ما را به ورودی این ورزشگاه می‌رساند که به نمادی برای محله آرارات تبدیل شده است. پشت حصار ورزشگاه انبوهی از خاطرات تلخ و شیرین شکست‌ها و پیروزی‌ها، برگزاری مسابقات ورزشی بزرگی مثل المپیک ارامنه و بناهای زیبایی که بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ورزشگاه را تشکیل می‌دهند پنهان شده است.
اگرچه ورزشگاه آرارات نیم قرن پیش در محدوده اراضی ونک ساخته و به بهره‌برداری رسید اما برای بررسی تاریخچه و هویت شکل‌گیری باشگاه فرهنگی ورزشی آرارات باید به چند دهه پیش از ساخت این ورزشگاه و خیابان سی‌تیر سفر کنیم. گریزی به تاریخچه این نماد هویتی محله آرارات زدیم و در گفت‌وگو با «علیرضا زمانی» تهران‌شناس و اعضای هیئت‌مدیره باشگاه فرهنگی ورزشی آرارات روند شکل‌گیری این باشگاه و ورزشگاه خاطره‌انگیز را بررسی کردیم.
حدود نیم قرن است که گستره سبز ورزشگاه آرارات و درختان قدبرافراشته‌ای که دورتادور حصار این مجموعه فرهنگی ورزشی قد کشیده‌اند به نقطه کانونی محله آرارات تبدیل شده است. در روزگاری که هنوز برج‌های تجاری، مراکز خرید و آپارتمان‌های مسکونی زمین‌های محدوده امروزی محله ونک را به تسخیر خود در نیاورده بودند، کلنگ ساخت این ورزشگاه به زمین زده شد و پس از گذشته ۵ دهه هنوز هم‌محل اجتماع ارامنه کشور و برگزاری مسابقات ورزشی و فعالیت‌های فرهنگی آنهاست.
در جست وجو برای سرنخی از هویت وتاریخچه تأسیس این مجموعه فرهنگی ورزشی باید به چند دهه پیش از ساخت ورزشگاه، به دوره پهلوی اول و ماجرای تعطیلی مدارس ارامنه در تهران سفر کنیم. زمانی، تهران‌شناس در این‌باره می‌گوید: «در سال‌های آخر حکومت پهلوی اول، قانونی تصویب و اجرا شد که آموزش زبان ارمنی و فعالیت مدارس ارامنه هم به‌صورت مستقل ممنوع شد. براساس این قانون همه اقلیت‌های قومیتی باید در مدارس یکپارچه‌ای که زبان فارسی تنها زبان رسمی آن بود ثبت‌نام می‌کردند.
آموزش زبان اقلیت‌های قومیتی هم ممنوع شود. در تهران آن روزگار، چند مدرسه ویژه ارامنه مثل مدرسه هایکازیان فعالیت می‌کرد که پس از اجرای این قانون همه این مدارس تعطیل شدند. اما ارامنه پس از تعطیلی این مدارس برای حفظ زبان و هویت خود، آموزش زبان ارمنی را به‌صورت خانه به خانه و در انجمن‌های کوچک پیگیری می‌کردند. تشکیل این انجمن‌های کوچک که هدف اصلی آن حفظ هویت و زبان ارمنی بود به قدم اول برای شکل‌گیری یک باشگاه فرهنگی ـ ورزشی بزرگ و پر و پیمان برای ارامنه تهران تبدیل شد.»
- وقتی باشگاه آرارات متولد شد
تعطیلی مدارس ارامنه دوام چندانی نداشت. با آغاز دوره پهلوی دوم، مدارس ارامنه هم یکبار دیگر مجوز فعالیت دریافت کردند. زمانی می‌گوید: «وقتی مدارس ارامنه پس از یک وقفه چندساله دوباره فعالیت‌های خود را آغاز کردند، مشکل دیگری به وجود آمد. در این فاصله زمانی برخی از مدارس کادر آموزشی خود را از دست داده بودند. در نتیجه تا تأمین کادر آموزشی، انجمن‌های کوچکی مثل انجمن خیریه بانوان ارامنه که در زمان تعطیلی مدارس شکل گرفته بودند گسترده‌تر شدند.
در سال‌های نخست دهه ۲۰ بود که انجمن دیگری به نام انجمن فرهنگی نوجوانان ارمنی تأسیس شد؛ انجمنی که معروف است به همراه چند انجمن کوچک دیگر هسته اولیه باشگاه آرارات امروزی را تشکل می‌داد. در این انجمن هم به شیوه دیگر انجمن‌ها فعالیت‌های فرهنگی مثل تئاتر، برگزاری کنسرت‌های موسیقی و... برای حفظ فرهنگ و هویت ویژه ارامنه برگزار می‌شد.» جست وجو درباره تاریخچه مجموعه فرهنگی‌ـ ورزشی آرارات، ما را به ساختمان کوچکی در خیابان سی تیر امروزی می‌برد که محل برگزاری فعالیت‌های انجمن فرهنگی نوجوانان ارمنی بود.
زمانی ادامه می‌دهد: «نخستین فعالیت‌های فرهنگی این انجمن در ساختمان کوچکی در خیابان سی تیر با حضور بیش از صد عضو انجام می‌شد. یک سال بعد، این انجمن که حالا با نام انجمن فرهنگی جوانان ارمنی فعالیت می‌کرد با چند انجمن کوچک دیگر ادغام شد تا باشگاه فرهنگی، ورزشی آرارات در سال ۱۳۲۳ متولد شود. در واقع در شکل‌گیری باشگاه آرارات چندین گروه فرهنگی، ادبی و هنری که به دست جوانان و نوجوانان تأسیس شده بودند نقش داشتند. سال ۱۳۲۳ و در جلسه‌ای مشترک میان این انجمن‌ها که در تالار مدرسه مهر در خیابان جمهوری فعلی برگزار شد، ۱۲۲ عضو شرکت‌کننده رأی به تشکیلات جدیدی دادند که پس از مدت کوتاهی به نام باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات معروف شد.»
در همین دوران بود که با افزایش تعداد اعضا، کانون فعالیت‌های انجمن به ساختمان دیگری در خیابان نوبهار منتقل شد؛ ساختمانی که هنوز هم در این خیابان پابرجاست و گاهی میزبان فعالیت‌های فرهنگی ارامنه مثل کنسرت‌های موسیقی است.
- قصه قلعه ارامنه و باشگاه آرارات
با گذشت حدود ۳ دهه از شکل‌گیری انجمن فرهنگی‌ـ هنری آرارات که حالا دیگر با افزایش تعداد اعضا و گسترش فعالیت‌ها در حوزه ورزش، ارامنه بسیاری به آن پیوسته بودند نیاز به مجموعه‌ای اختصاصی برای انجام فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی احساس شد. در آغاز دهه ۵۰ و همزمان با توسعه شهر تهران بود که کلنگ ساخت مجموعه
فرهنگی ـ ورزشی ارامنه در محدوده ونک و محله امروزی آرارات به زمین زده شد. اگرچه حدود ۳ دهه کانون فعالیت‌های انجمن فرهنگی، هنری ارامنه در محدوده خیابان سی تیر بود، اما زمین ۷۴ هزارمترمربعی محدوده محله ونک برای ساخت این مجموعه فرهنگی، ورزشی اختصاصی در نظر گرفته شد. انتخاب این زمین در محله ونک به ماجرای ورود نخستین خانواده‌های ارمنی به محله ونک و ساخت قلعه ارامنه در این محدوده ارتباط دارد. زمانی می‌گوید: «نام ونک ارامنه هنوز هم میان ساکنان قدیمی ونک و به‌ویژه محدوده ورزشگاه آرارات رایج است.
روزگاری که‌آبادی ونک یکی از ۳۳ پارچه‌آبادی شمیران به حساب می‌آمد و به جای برج‌ها و ساختمان‌های امروزی تا چشم کار می‌کرد همه جا پر از زمین زراعی بود، نخستین خانواده‌های ارمنی به این محدوده کوچ کردند. میرزا آقاسی صدراعظم محمد شاه ۱۳ خانواده ارمنی را از چهارمحال و بختیاری برای کشاورزی به تهران آورد. سپس برای آن ۱۳ خانواده در نزدیکی زمین‌های کشاورزی، قلعه‌ای ساخت که با سکونت آنها بخش شرقی‌آبادی ونک به ونک ارامنه مشهور شد.» هنوز هم بقایای کاهگلی یکی از ۴ برج نگهبانی قلعه کشاورزان در شرق ورزشگاه آرارات و در انتهای کوچه امید دیده می‌شود.
زمانی ادامه می‌دهد: «جمعیت ساکن در قلعه کشاورزان در دهه ۴۰ و همزمان با سال‌های پایانی فعالیت قلعه به قریب به ۲۰۰ نفر هم رسیده بود. در سال‌های فعالیت قلعه ارامنه، کلیسایی برای کشاورزان ساخته شد تا این محدوده بیش از پیش با نام ونک ارامنه شهرت پیدا کند. مقابل در ورودی قلعه هم قطعه زمینی در تملک ارامنه بود که جوانان ساکن در قلعه از آن زمین برای انجام فعالیت‌های ورزشی و اجتماعات فرهنگی استفاده می‌کردند. وقتی قرار شد زمینی برای ساخت مجموعه فرهنگی، ورزشی آرارات در نظر گرفته شود، قطعه زمین مقابل قلعه ارامنه بهترین گزینه برای ساخت این مجموعه بزرگ بود.»
- امکانات ورزشی و فرهنگی ورزشگاه آرارات
در طرح رستم وسکانیان، امکانات متعددی برای انواع ورزش‌ها و برگزاری فعالیت‌های فرهنگی و هنری پیش‌بینی و اجرا شد. در زمین ۷۴ هزارمترمربعی این ورزشگاه، امکانات و تجهیزات مناسب برای فعالیت در رشته‌های فوتبال، بسکتبال، دوومیدانی، والیبال، تنیس، شنا، بدنسازی، صخره‌نوردی و ورزش‌های رزمی وجود دارد. در مرکز ورزشگاه آرارات یک زمین فوتبال استاندارد با گنجایش ۱۰ هزار تماشاگر، سالن ورزشی سرپوشیده چندمنظوره به گنجایش هزار و ۵۰۰ تماشاگر و یک دیواره صخره‌نوردی قرار دارد. استخرهای روباز خردسالان و بزرگسالان، ۴ قطعه زمین تنیس، سالن بدنسازی، مشت‌زنی و تکواندو هم از دیگر امکانات ورزشی این مجموعه است. در باشگاه آرارات هم فضاهای مناسبی برای برگزاری برنامه‌های فرهنگی و جشن‌های ارامنه در نظر گرفته شده است. تالار اصلی ورزشگاه با گنجایش ۶۵۰ نفر ویژه برگزاری جشن‌ها و مراسم فرهنگی، هنری و تالار دوم این مجموعه هم با گنجایش ۲۰۰ نفر برای برگزاری همایش‌ها و سخنرانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین طی سال‌های اخیر هم یک محوطه آمفی‌تئاتر دیگر در نزدیکی نیایشگاه صلیب مقدس برای برگزاری ساخته شده است.
- میزبان المپیک ارامنه
ورزشگاه آرارات با توجه به امکانات ورزشی و فضای مناسب در چند دهه اخیر میزبان مسابقات ورزشی بسیاری بوده است؛ از میزبانی چندین دوره مسابقات المپیک ارامنه تا میزبانی مسابقات فوتبال بانوان و برگزاری مسابقات تیم فوتبال آرارات. این میان، میزبانی سالانه مسابقات المپیک ارامنه کشور که تا پیش از شیوع کرونا به‌صورت مستمر در این مجموعه ورزشی برگزار شده است در فعالیت‌های این مجموعه جایگاه خاصی دارد. «آلکس کاراپتیان» نایب رئیس هیئت‌مدیره باشگاه فرهنگی، ورزشی آرارات در این‌باره می‌گوید: «پس از تأسیس ورزشگاه آرارات در سال‌های آغازین دهه ۵۰ میزبانی المپیک ارامنه کشور به این ورزشگاه رسید.
این مسابقات هر ساله با حضور ورزشکاران ارامنه نقاط مختلف ایران برگزار می‌شود. اگرچه برگزاری مسابقات المپیک ارامنه در سال‌های جنگ تحمیلی و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، چند دوره‌ای متوقف شد اما تا امروز ورزشگاه آرارات به‌صورت مستمر میزبان المپیک ارامنه بوده است. در این مسابقات علاوه بر ارامنه ایران، ورزشکارانی از کشورهای مختلف جهان مثل ارامنه ارمنستان، فرانسه و... نیز در دوره‌های مختلف شرکت کرده‌اند.» پنجاه و یکمین دوره این مسابقات هم پیش از شیوع کرونا در ورزشگاه آرارات برگزار شد. مسئولان باشگاه آرارات امیدوارند با پایان دوران همه‌گیری کرونا دوباره این مسابقات هیجان‌انگیز از سر گرفته شود.
- نیایشگاهی در جوار ورزشگاه
سال ۱۳۵۰ وقتی زمین ورزشگاه در اختیار باشگاه فرهنگی، ورزشی آرارات قرار گرفت، هیئتی به سرپرستی «واچیک قرابگیان» که از چهره‌های شاخص جامعه ارامنه بود با همکاری «هراند مؤسسیان» از اعضای فعال باشگاه، برای ساخت ورزشگاه آرارات تشکیل شد. اکنون در تاریخچه ساخت ورزشگاه آرارات نام تعدادی از ارامنه دلسوز که برای ساخت ورزشگاه سنگ تمام گذاشتند جاودانه شده است.
ساخت این ورزشگاه و برخی بناهای معروفش با نام معمار برجسته آن گره خورده است. زمانی می‌گوید: «هیئتی که برای ساخت ورزشگاه آرارات تشکیل شد، طراحی ورزشگاه را به مسابقه گذاشت. طرح‌های بسیاری به دست این هیئت رسید اما در نهایت طرح مهندس رستم وسکانیان که از استادان معماری دانشگاه تهران بود مورد قبول قرار گرفته و ورزشگاه آرارات هم براساس همین طرح ساخته شد. همزمان با آغاز ساخت ورزشگاه، پیشوای دینی وقت ارامنه تهران اسقف آرتاک مانوکیان مراسم تبرک زیرساخت ورزشگاه را برگزار کرد.»
سال ۱۳۵۴ ورزشگاه آرارات در دل محله امروزی آرارات به بهره‌برداری رسید. توجه به نمادهای فرهنگی و هویتی ارامنه تهران یکی از شاخصه‌های این مجموعه ورزشی است که در دل بناها و ساختمان‌های این مجموعه بروز و ظهور دارد. در جنوب محوطه ورزشگاه و در نزدیکی گورستان قدیمی ارامنه این محدوده، نیایشگاه منحصربه‌فردی توسط رستم وسکانیان طراحی و بنا شد که جلوه خاصی به این مجموعه بخشید.
زمانی ادامه می‌دهد: «سال ۱۳۶۳ نیایشگاه کوچکی به نام صلیب مقدس در جنوب ورزشگاه توسط رستم وسکانیان طراحی و بنا شد. نیایشگاهی که از بتن یکپارچه ساخته شده و در کنار چند سنگ قبر قدیمی و به جا مانده از قرن ۱۸ میلادی به نمادی برای این ورزشگاه تبدیل شده است. در واقع زمین‌های این منطقه از ۲۰۰ سال پیش به قبرستان ارامنه اختصاص داشت و اکنون سنگ قبرهایی که به‌صورت عمودی کنار نیایشگاه صلیب مقدس حفظ شده است نمادی از همان قبرستان قدیمی این منطقه است.»
- وقتی در سکوها جای سوزن انداختن نبود
نام باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات یادآور تیم فوتبال آرارات و دوران طلایی حضور این باشگاه در سطح اول فوتبال کشور است. اگرچه در سال‌های اخیر مشکلات مالی این باشگاه ریشه‌دار را از سطح اول فوتبال کشور دور کرده است اما نام باشگاه فوتبال آرارات با چهره‌های مطرحی که به فوتبال ایران معرفی کرده فراموش شدنی نیست. تیم فوتبال آرارات با ستاره‌های درخشانی مثل آندرانیک اسکندریان، کارو حق‌وردیان، مارکار آقاجانیان، ادموند بزیک و... روزگاری در زمین فوتبال ۱۰ هزار نفری ورزشگاه آرارات به مصاف تیم‌های مطرح کشور می‌رفت.
کاراپتیان از دوران اوج تیم فوتبال آرارات و برگزاری مسابقات این تیم در ورزشگاه آرارات می‌گوید: «تیم فوتبال آرارات در دهه‌های گذشته یکی از تیم‌های پرافتخار کشور بود و فوتبالیست‌های مطرحی را هم به تیم‌ملی معرفی کرد. اگرچه طی چند سال اخیر مشکلات مالی تیم آرارات را از سطح اول فوتبال کشور دور کرد اما در روزگار اوج تیم آرارات، این ورزشگاه میزبان مسابقات تیم فوتبال آرارات بود.
تیم‌های بزرگ و پرتماشاگر کشور هم به ورزشگاه آرارات می‌آمدند و سکوهای دورتادور ورزشگاه مملو از تماشاگر می‌شد.» اکنون تیم فوتبال آرارات در سوپرلیگ تهران حضور دارد و در چند سال اخیر هم با راه‌اندازی یک مدرسه فوتبال در ورزشگاه آرارات، اقدامات مؤثری برای استعدادیابی انجام شده است. اگرچه در این روزهای کرونایی فعالیت‌های تیم فوتبال آرارات و مدرسه فوتبال آن متوقف شده اما ورزشکاران امیدوارند با پایان دوران همه‌گیری کرونا دوباره فعالیت‌های ورزشی از سر گرفته شود.