همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: هم‌چنین اگر ساخت‌وسازی نیز در این منطقه انجام شود، برنامه‌های شهری، سندهای چشم‌انداز و سرانه‌های خدماتی رتبه نخست و ممتاز را داشته باشند، اما متأسفانه به سبب اشتباه استراتژیک تنظیم‌کنندگان طرح «تفصیلی» و هم‌چنین مدیران شهری تهران، این رویکرد عملیاتی نشد و برخلاف آن، بلندمرتبه‌سازی در این منطقه سبب شد تا این «ریه تنفسی» شهر روبه نابودی رود. «علی نوذرپور»، مشاور شهردار تهران و سرپرست نهاد راهبردی و پایش طرح‌های توسعه شهری و هم‌چنین شهردار سابق منطقه ۲۲، از مهم‌ترین دستاوردها و اقدامات شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم و فعالیت مدیریتی‌اش در این منطقه، جلوگیری از تراکم‌فروشی و صدور مجوز بلند مرتبه سازی، تصویب طرح تفصیلی منطقه ۲۲ و زیست‌پذیر شدن این بخش برای ساکنان و شهروندان تهرانی می‌داند. به همین بهانه سراغ او رفتیم و درباره مصوبات این طرح و لزوم اجرای آن در منطقه ۲۲ با او گفت‌وگو کردیم. نوذرپور باور دارد اجرای درست طرح تفصیلی جدید، حیثیت این منطقه را حفظ خواهد کرد.
منطقه ۲۲ قرار بود روزگاری الگویی برای سایر مناطق شهر تهران باشد، اما این اتفاق محقق نشد. اکنون توصیف شما از این منطقه باتوجه به اینکه چندسالی سکان مدیریت شهری آن را برعهده داشتید، چگونه است؟
منطقه ۲۲ تهران یکی از آخرین فرصت‌های شهرسازی اصولی و پایدار شهر تهران بود که متأسفانه با فرصت‌سوزی‌های انجام شده بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶، لطمات زیادی به آن وارد شد. در دوره چهارم شورای شهر، طرح تفصیلی منطقه ۲۲ با توجه به اطلاعات سازمان «شهرسازی و معماری کشور» لغو شد و در دوره پنجم شورای‌شهر با رویکرد صیانت از فضاهای باز و سبز و هم‌چنین تفرجگاهی، طرح تفصیلی دوباره بازنگری و مقرر شد بارگذاری ممکن در این محدوده به حداقل برسد. متأسفانه به سبب انحرافات مدیریت شهری گذشته از طرح جامع تهران، برای منطقه ۲۲ چالش‌هایی ایجاد شده است. این منطقه برخلاف ظرفیت‌های بی‌نظیرش از نظر بسیاری از سرانه‌های شهری، فقیرترین منطقه است. مدیریت پیشین، برخی از تکالیف ضوابط طرح تفصیلی تهران مصوب سال ۱۳۹۱، از جمله ضوابط بلندمرتبه سازی، کاربری‌های مجاز به استقرار در پهنه‌ها و... را انجام نداد و در فضای ابهام و عدم شفافیت و تفسیر، ضوابط درآمدهای ناپایدار را کسب کرد. درآمدهای سرشاری که صرف نیازهای منطقه و تأمین سرانه‌های خدماتی از جمله ایجاد پروژه‌هایی مانند پارک‌های محلی نشد بلکه در سایر مناطق تهران نیز به پروژه‌های بزرگ مقیاس و غیرضروری اختصاص یافت.
براساس مقررات طرح تفصیلی، همه اراضی بزرگ منطقه به دلیل جدیدالاحداث بودن آن، می‌بایست ۷۰درصد مساحت خود را به شهرداری واگذار می‌کردند تا صرف تأمین کاربری‌های خدماتی شود. اما شهرداری در دوره پیشین بخش عمده‌ای از این اراضی را به فروش رساند. در نتیجه، اکنون منطقه با کمبود جدی سرانه‌های خدماتی مواجه است. برای همین اهتمام مدیریت شهری در دوره کنونی، بر تأمین خدمات و ایجاد مراکز محله‌ای در منطقه بود تا حق زندگی با کیفیت محلی را به شهروندان بازگرداند و قریب ۸مترمربع سرانه‌های خدمات عمومی را افزایش داد و در این راستا تمامی زمین‌های باقی مانده شهرداری را در طرح تفصیلی ویژه منطقه ۲۲، تنها به خدمات محلی اختصاص داد تا نگاه سوداگرانه به اراضی قدرالسهم شهرداری از بین برود. به همین دلیل بلادرنگ اجرای مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری در دستور کار قرار گرفت و با ضابطه‌مند کردن تصمیم‌گیری‌ها و ممنوعیت بلندمرتبه‌سازی تا تهیه ضوابط آن و...، تلاش شد تا نظم بصری منطقه برقرار شود و حداقل چشم‌اندازهای باقی مانده از دریاچه «شهدای خلیج‌فارس» به‌عنوان یک حق عمومی برای شهروندان محفوظ باقی بماند.
شما در دوره مدیریت‌تان چه اقداماتی برای حفظ این منطقه انجام داده‌اید؟
خوشبختانه در این ۴ سال موفق شدیم بسیاری از آسیب‌ها را کنترل کنیم. حتی گامی در راه شکوفایی و اعتلای کیفیت منطقه برداشتیم و به‌عنوان نمونه الگوی «زیست محله مبنا» و «مردم محور» را احیا کردیم. هم‌چنین مراکزفرهنگی محله‌ها را فعال کردیم و کیفیت فضاهای عمومی را ارتقا و در راستای حمل‌ونقل عمومی، (مترو) و پیاده مداری، اقدامات گوناگونی را انجام دادیم. منطقه ۲۲ یکی از پر ظرفیت‌ترین مناطق تهران برای توسعه پایدار و جهانی شدن بود و اقدامات مدیریت پیشین برخی از این فرصت‌ها را از بین برد. مدیریت شهری کنونی در ۲ سرفصل «کاهش آسیب‌های ناشی از مدیریت دوره پیشین» و «تلاش برای احیای حقوق شهروندان» با اقدامات اساسی رویکرد «انسان‌گرا، شفافیت‌گرا و ضابطه گرا» را جایگزین رویکرد مدیریت شهری پیشین کرده است.
متأسفانه بخش بزرگی از منطقه به دلیل فرصت‌سوزی‌ها، به‌گونه شایسته‌ای شکل نگرفته است، اما با اراده مدیریت شهری در دوره پنجم، همه تلاش خود را به‌صورت شبانه‌روزی صرف کردیم تا با جبران خسارات دوره گذشته، منطقه را دوباره به ریل توسعه پایدار و زیست‌پذیری شایسته بازگردانیم. تلاش کردیم از صدور مجوزهای خارج از ضوابط طرح تفصیلی جلوگیری و مطابق مُر ضوابط و مقررات طرح تفصیلی منطقه را اداره کنیم. از سوی دیگر، تجهیز منطقه به خدمات آموزشی و فضای سبز و... به‌عنوان یکی از ضرورت‌های این منطقه، مطرح و با جدیت پیگیری و ۸مترمربع به سرانه خدمات عمومی این منطقه افزوده شد. در نهایت همه توان خود را به کار بردیم تا محیط نابسامان منطقه را به محیطی جذاب، دوستدار طبیعت و همراه با مردم تبدیل کنیم.
جلوگیری از صدور مجوز بلند مرتبه‌سازی و هم‌چنین تأمین بودجه برای بخشی از سرانه‌های منطقه ۲۲ و تصویب طرح تفصیلی از جمله مهم‌ترین رویکردهای دوره شورای پنجم بوده است. این اقدامات با چه هدف و سیاست‌هایی انجام گرفت؟
همه این اقدامات در راستای اجرای قوانین، ضوابط و مقررات طرح تفصیلی تهران و تأمین حقوق شهروندان و پاسداری از منافع عمومی انجام شد که این امر سرلوحه فعالیت بنده در شهرداری و نیز شورای‌شهر پنجم بود. صدور مجوز بلندمرتبه‌سازی از سال ۱۳۹۳ براساس مصوبه شورای عالی ممنوع بود و طرح تفصیلی ویژه منطقه ۲۲ نیز می‌بایست ظرف ۳ ماه از آبان همان سال تصویب می‌شد که مدیریت شهری دوره گذشته به هیچ یک پایبند نبوده است. در رابطه با تأمین بودجه سرانه‌های منطقه نیز باید گفت بسیاری از اراضی قدرالسهم شهرداری که می‌بایست برای احداث و ساخت سرانه‌ها صرف می‌شد، متأسفانه در دوره گذشته، برای احداث بزرگراه‌ها، پل‌ها و... در دیگر نقاط شهر هزینه شده است. در واقع بسیاری از پروژه‌های شهری که البته راه‌حل‌های ناپایداری هم بودند، با از بین بردن حق مردم ساکن در منطقه ۲۲ و حراج سرانه‌های آنها انجام شده است.
همه تلاش ما این بود که به این رویه پایان بدهیم. برای همین در همان ابتدای فرایند تهیه طرح تفصیلی، با هماهنگی معاونت شهرسازی و معماری، همه اراضی پیش‌بینی شده برای خدمات را فریز کردیم تا هیچ‌گونه مجوزی برای ساخت‌وساز غیرخدماتی بر روی آن صادر نشود. برای حفظ الگوی سکونت در بافت‌های ارزشمند معاصر، محله‌های گلستان، آزادشهر، هوانیروز، الهیه، دانشگاه شریف، یاس، چشمه و کوهک با زیرپهنه جدید در نقشه طرح تفصیلی مشخص شد و حداکثر تراکم ساختمان آنها ۱۸۰درصد با سطح اشغال حداکثر ۶۰درصد در ۳ طبقه به تصویب رسید. هم‌چنین احداث هرگونه طبقه تشویقی، تراکم ساختمان یا افزایش سطح اشغال و مانند اینها نیز غیرمجاز اعلام شد. در همین راستا برای توقف و تصحیح رویه‌های پیشین در مدیریت فضایی منطقه و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های باقی مانده برای حفاظت از محیط‌زیست، توسعه کیفی به جای توسعه کمی، احیای نقش فرامنطقه‌ای، تقویت کیفیت عرصه‌های عمومی، توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی انبوه بر و رفع نقایص ابهامات نظام پهنه‌بندی در طرح تفصیلی ویژه منطقه ۲۲ گنجانده شد و به تصویب مراجع قانونی رسید.
از قدیم در منطقه ۲۲، ظرفیت‌های ارزشمندی مانند پارک جنگلی «چیتگر» وجود دارد و اقدامات مؤثری نیز مانند ساخت دریاچه مصنوعی «شهدای خلیج‌فارس» انجام شده است که می‌تواند روزنه امیدی محسوب شود. اجرای طرح تفصیلی تا چه اندازه می‌تواند منطقه ۲۲ را به سیاست‌های اولیه شکل‌گیری آن سوق دهد؟
اساس این طرح بر استقرار سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر در راستای پایان دادن به خودرو محوری است. هم‌چنین این طرح به حفاظت از ارزش‌های محیط‌زیستی منطقه بسیار اهمیت داده به گونه‌ای که در بخش بزرگی از آن، از شمال بزرگراه «شهید خرازی» و از جنوب بزرگراه «شهید همدانی»، استراتژی حفاظت را پیش گرفته است. به این‌ترتیب، بسیاری از شهرک‌های با کیفیت و ویلایی را از دستبرد بلندمرتبه‌سازی مصون نگاه داشته و به افزایش کیفیت مراکز در محله‌ها و نواحی پرداخته است. این طرح همه سرانه‌های خدماتی منطقه را به تفکیک محله‌ها و نواحی تأمین کرده و سیاست‌های دقیقی را برای حفظ باغ‌ها، اراضی سبز و درختکاری شده ارائه داده است. یکی دیگر از خدمات این طرح، احیای نقش گردشگری منطقه در کنار نقش دانش بنیان آن است که در بخش‌های مختلف در نظر گرفته شده‌اند.
حفاظت از «روددره» ها به‌ویژه احیای روددره «وردآورد» که در گذشته بزرگراهی از حریم آن می‌گذشت، در این طرح حذف شد. دستاوردها و نتایج طرح تفصیلی ویژه منطقه، شامل اقدامات متعددی است که همگی در راستای ارتقای کیفیت محیطی منطقه، بهبود فضاهای عمومی و احیای محله‌ها، به رسمیت شناختن حضور شهروندان در امور محلی و در یک کلام «احیای حیثیت از دست رفته منطقه ۲۲ تهران» بوده است. به گونه‌ای که امروز منطقه ۲۲ جزو مناطق مدرن و با کیفیت تهران شناخته می‌شود. اگر پیشنهادهای طرح تفصیلی ویژه منطقه ۲۲ به دقت اجرا شود، مطمئن هستیم که این منطقه به‌رغم همه زخم‌هایی که در ۱۲ سال گذشته متحمل شده است، می‌تواند منطقه‌ای پرمنزلت، مدرن، پایدار و سرزنده و یکی از مناطق الگوی تهران و بقیه کلان‌شهرهای کشور باشد.
آیا در طرح تفصیلی راهکاری نیز برای رفع مشکل حمل‌ونقل عمومی ساکنان منطقه اندیشیده شده است یا ساکنان همچنان برای تردد باید از وسایل نقلیه شخصی خود استفاده کنند؟
متأسفانه اولویت دادن احداث شبکه بزرگراهی به احداث مترو و ایجاد فضاهای عمومی انسان محور، در دوره گذشته، در عمل منطقه ۲۲ را به منطقه‌ای خودرو محور تبدیل و علاوه بر اغتشاش منظر منطقه، ایجاد فضاهای ناامن زیر تقاطع‌های غیرهمسطح و...، حقوق عابران پیاده را پایمال کرد. به‌گونه‌ایی که عابرپیاده برای تأمین مایحتاج و سایر خدمات روزمره خود چاره‌ای جز استفاده از خودرو شخصی نخواهد داشت. در راستای اصلاح این رویکرد، در دوره کنونی، با اتخاذ رویکرد «انسان گرایی» به جای «بزرگراه گرایی»، سیاست «احداث مترو شامل ۲ خط جدید مترو» و یک «خط LRT»، «احداث خیابان کامل در چهارباغ»، «پیاده‌راه‌سازی در شمال دریاچه»، «احداث و تقویت خیابان انسان‌گرا در منطقه»، «ضوابط طراحی شهری فضاهای عمومی» و «احداث مسیرهای پیوسته پیاده و دوچرخه» در دستور کار قرار دارد تا ضمن تعمیم عدالت اجتماعی و پایداری محیط‌زیستی، از مصرف بی‌رویه منابع مالی در احداث بزرگراه‌ها و تقاطع‌های غیرهمسطح پرهیز شود. هم‌چنین در این دوره، توقف احداث بزرگراه «دو گاز» در طرح تفصیلی ویژه، مصوب شد. بزرگراهی که احداث آن به شکلی غیرایمن در حریم رودخانه وردآورد از زمان مدیریت پیشین در دستور کار قرار گرفته بود و علاوه بر تهدید جان و مال شهروندان، یکی از مهم‌ترین عرصه‌های بالقوه تفریحی و طبیعی تهران را از بین می‌برد. خوشبختانه در دوره جدید، این محل به توسعه «پارک روددره ای» اختصاص یافته است.
- زیست‌پذیری و مشارکت شهروندی
مدیران شهری در منطقه ۲۲ برای زیست‌پذیرتر شدن آن ابتدا مفهوم اجتماعی خیابان را احیا کردند. علاوه بر آن، پارک‌ها و مراکز محله‌ای در روزهای مشخصی از هفته به عرصه‌هایی تبدیل شد تا زنان، کودکان، جوانان و سالمندان بتوانند با ایمنی و امنیت خاطر در فضاهای شهری حاضر شوند، به گفت‌وگو بپردازند، بازی و در مسابقه‌های خلاقانه شرکت کنند. همه اینها نه تنها بستری برای ارتقای زیست‌پذیری منطقه ۲۲ به شمار می‌رفت بلکه عرصه‌ای برای افزایش حساسیت‌ها و مسئولیت‌پذیری شهروندان در قبال شهر را نیز فراهم می‌کرد. در دوره مدیریت گذشته این رویدادهای شهری در منطقه ۲۲ در بیش از ۱۰ محله برگزار شد.
- جمعیت‌پذیری منطقه ۲۲ باید متوقف شود
«محمد سالاری»، عضو شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای‌شهر در دوره پنجم، تصویب طرح تفصیلی جدید منطقه ۲۲ را اقدامی مؤثر در این دوره از فعالیت شورای اسلامی می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «منطقه‌ای که قرار بود باری از روی دوش مشکلات تهران بردارد، خود به باری بزرگ بر پیکره این شهر بدل شد. جمعیت‌پذیری باید در این منطقه متوقف شود. در طرح تفصیلی جدید منطقه، سقف جمعیت‌پذیری از ۷۵۰ هزار نفر به ۵۲۰ هزار نفر کاهش پیدا کرده است. بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که در حال حاضر، ۲۳۰ هزار نفر در این منطقه سکونت دارند که سرانه‌های کنونی نیز پاسخگوی همین جمعیت نیستند. به همین دلیل، برای نخستین بار قرار شد، تأمین سرانه‌های خدماتی بر روی پارسل به پارسل املاک باقی مانده، بنشیند تا به موجب روال غلط گذشته، این اراضی نیز در مسیر ساخت‌وساز قرار نگیرند و برای رفع نگرانی از فریز شدن املاک، قرار شدساز وکاری با عنوان «بانک زمین خدمات عمومی» ایجاد شود که یکی از نقاط عطف این لایحه است.
هم‌چنین از دیگر ویژگی‌های طرح تفصیلی جدید منطقه ۲۲ می‌توان به توسعه حمل‌ونقل عمومی در این بخش از پایتخت اشاره کرد. در این طرح تفصیلی، برای نخستین بار، رویکرد توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی و تعیین پهنه «T» و طراحی محور «چهار باغ» به شکل خیابان کامل و دقت در پیاده محور کردن آن، مورد توجه قرار گرفت و با پیگیری مستمر کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر، کریدور حمل‌ونقلی منطقه در شورای عالی ترافیک به تصویب رسید. هم‌چنین قرار است ۲ خط مترو یعنی ادامه خطوط ۶ و ۱۰ به این منطقه برسد. از سوی دیگر، ارتقای تاب‌آوری منطقه ۲۲ در برابر بحران و لحاظ شدن حریم‌های روددره‌ها، مسیل‌ها، خطوط انتقال نیرو و خط حریم گسل‌ها در اسناد و در نظرگرفتن ملاحظات و ضوابط مربوطه برای هرگونه ساخت‌وساز در آنها و کاهش بارگذاری در حریم‌ها دیده شد و این منطقه می‌تواند به‌عنوان یکی از قطب‌های امداد و نجات در شهر تهران، به‌ویژه برای بخش‌های غربی شهر، ایفای نقش کند. اراضی گسترده سبز و باز و هنوز شکل نگرفته منطقه در ترکیب با مسیرهای بزرگراهی، دسترسی‌های مناسب و... می‌تواند به خوبی در این زمینه عمل کند. به همین دلیل طرح تفصیلی این منطقه نقطه پایانی برای شهرسازی بی‌ضابطه و نقطه آغازی برای شکوفایی و توسعه انسان‌محور و پایدار در منطقه ۲۲ است.»