هشمهری آنلاین _ راحله عبدالحسینی: منظورمان این نیست که این ساختمان به دلیل معماری‌اش خاص و بی‌نظیر است، بلکه به این دلیل که نماد وقف فرهنگی در کشور است. بنیاد موقوفات افشار سال ۱۳۳۷ از سوی دکتر «محمود افشار یزدی» وقف عام شد؛ موقوفه‌ای که هدف اصلی آن تعمیم زبان فارسی است. مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران که به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده، از جمله موقوفات دکتر افشار هم همینجاست. خبر خوش اینکه به تازگی در نشست مشترک بین شهردار منطقه یک و رئیس مؤسسه باستان‌شناسی قرار است برنامه‌هایی برای بهره‌مندی بیشتر شهروندان از این فضای فرهنگی و تاریخی فراهم شود. در این گزارش به تاریخچه این مؤسسه و موقوفات افشار می‌پردازیم.
مؤسسه باستان‌شناسی مهر سال ۱۳۸۰ با شماره ۴۲۰۰ به ثبت در زمره آثار ملی رسیده‌است. در این مؤسسه علاوه بر دوره‌های آموزشی، همایش‌هایی برای علاقه‌مندان به موضوعات تاریخی و باستان‌شناسی برگزار می‌شود. حالا قرار است این مؤسسه فرهنگی برنامه‌هایی برای همه شهروندان داشته باشد و در کنار دیگر فعالیت‌های خود به گردشگری فرهنگی درباره پایتخت نیز بپردازد.
- پنج وقف‌نامه
مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و بنیاد موقوفات افشار درست کنار هم قرار گرفته‌اند. محمود افشار، نویسنده و روزنامه‌نگاری که لحظه‌ای از خواندن و نوشتن غافل نبود همه املاک و مستغلاتش را بین سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۱ در ۵ وقف‌نامه، وقف عام کرد و اهدافش را در کتابی با عنوان «پنج وقف‌نامه» نوشت و بنیاد موقوفات افشار را تأسیس کرد؛ بنیادی که وقف چاپ و نشر کتب تاریخی و ادبی شد. دکتر افشار در «پنج وقف‌نامه» به سؤالات، ابهامات، سرزنش‌ها و برخی انتقاداتی که به دلیل فعالیت در زمینه وقف به وی وارد شده، پاسخ گفته است. وقفیات دکتر افشار بالغ بر یک میلیون‌مترمربع است که ۹۰درصد آن در تهران است. در محدوده ۱۲ هزارمترمربعی موقوفات افشار در باغ فردوس غیر از قسمت اداری، بخش زیادی به دانشگاه تهران به‌عنوان ساختمان باستان‌شناسی و لغتنامه دهخدا سپرده شده است. افشار زمین دیگرش در محله میرداماد را هم برای مدرسه در مقاطع دبستان و راهنمایی و دبیرستان وقف کرد. سرپرستی بنیاد تا زمان زنده بودن برعهده دکتر افشار بود. بعد از آن طبق وقف‌نامه، این بنیاد به‌صورت شورایی متشکل از ۵ نفر از مقامات کشوری اداره می‌شود.
- موقوفه‌ای برای زبان و فرهنگ فارسی
آموزش و ترویج فرهنگ و زبان فارسی هدف مهم بنیاد موقوفات افشار است. انتشار کتاب و رساله در زمینه زبان فارسی، تاریخ صحیح ایران و جغرافیای تاریخی ایران، اهدای کتاب و رساله‌ها به کتابخانه‌های معتبر جهان و دانشمندان ایران‌شناسی، اهدای جایزه سالانه به پژوهشگران زبان فارسی و محققانی که در دانشگاه‌های مختلف جهان به تدریس زبان فارسی می‌پردازند، راه‌اندازی مرکز لغتنامه دهخدا، همکاری با آموزش و پرورش برای ساخت مدرسه و... گوشه‌ای از فعالیت‌های این بنیاد است. برای آشنایی بیشتر با موقوفات دکتر افشار به نخستین وقف‌نامه مراجعه می‌کنیم. در ماده ۲۳ نخستین وقف‌نامه از ۵ وقف‌نامه دکتر افشار که به سال ۱۳۳۷ برمی‌گردد، آمده است که درآمد باید صرف ترجمه، تألیف و چاپ کتاب و رسالات شود.
«احمد مسجدجامعی» عضو شورای‌شهر تهران معتقد است که بنیاد موقوفات افشار به‌عنوان یک موقوفه الگو در داخل و خارج از کشور مطرح شده است و بسیاری از کشورها برای الگوبرداری از این بنیاد فرهنگی به کشور ما می‌آیند: «در کشور ما موقوفات معمولاً محدود به حسینیه و مسجد بوده و به مرور زمان بیمارستان و مدرسه نیز به آن اضافه شده است. اما کمتر کسی وجود دارد که به فکر وقف فرهنگی باشد. بنیاد مرحوم افشار با محوریت تاریخ، جغرافیا، ادبیات فارسی و توسعه آنها در ایران و جهان و اهدای جایزه به کسانی که در داخل و خارج از ایران بهترین اقدامات را در این زمینه انجام دهند فعالیت می‌کند. چاپ کتاب و تشکیل کانون ادب فارسی نیز بر اهمیت این بنیاد می‌افزاید. در وقف نامه دکتر افشار موضوع بهبودستان هم مطرح شده که هدف آن محلی برای استراحت مطلق شخصیت‌های فرهنکی پس از ترخیص از بیمارستان است و تا بهبود کامل در بهبودستان ساکن می‌شوند که به دلیل محدودیت مکانی، قرار است در شهرستان کلارآباد مازندران و در فضایی آرام و خوش آب و هوا ساخته شود.»
- انتشار بیش از ۲۰۰ جلد کتاب
اهدای جایزه سالانه دکتر افشار یکی از فعالیت‌های این بنیاد است که نام دکتر افشار را در میان پژوهشگران و محققان زبان فارسی زنده نگه داشته است. انتشارات دکتر افشار تا زمان درگذشت او ۱۵ عنوان کتاب منتشر کرد. از آن سال تا این زمان بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب در زمینه‌های لغت و دستور و ادبیات فارسی، جغرافیای تاریخی و تاریخ ایران منتشر شده است. در محل زندگی دکتر محمود افشار و همسرش، سالن همایشی ساخته شده تا نشست‌های ادبی در آن برگزار شود.
- کانون جدید گردشگری
مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران یکی از موقوفات فرهنگی دکتر محمود افشار است. هفته گذشته در نشست رئیس مؤسسه باستان‌شناسی و شهردار منطقه یک قرار شد برنامه‌ریزی برای بهره‌مندی بیشتر شهروندان از این مرکز فرهنگی انجام شود. «سید حمید موسوی» شهردار منطقه یک می‌گوید: «این نشست با هدف توسعه و ارتقای کیفیت خدمات قابل ارائه در مؤسسه باستان‌شناسی به شهروندان برای ارتقای نقش فرهنگی منطقه یک، برگزار و قرار شد با برنامه‌ریزی‌های لازم بسترهای مناسب برای بهره‌مندی بیشتر شهروندان از این فضای فرهنگی و تاریخی فراهم شود.» به گفته وی با اجرای این برنامه‌ها می‌توان از این مرکز که نماد وقف فرهنگی است، به‌عنوان یک کانون جدید در گردشگری فرهنگی بهره‌برد.
- کوتاه و مختصر درباره دکتر محمود افشار یزدی
محمود افشار سال ۱۲۷۲ در یزد به دنیا آمد. پس از پایان دوره دبیرستان راهی سوئیس شد و دکترای حقوق و دکترای علوم سیاسی را از دانشگاه لوزان گرفت. او از سال ۱۳۰۰ وارد عرصه مطبوعات شد.
وقتی به تهران برگشت مجله «آینده» را راه انداخت که بعدها دوره جدید آن را فرزندش «ایرج» منتشر کرد. او در روزنامه‌های تهران و یزد مقاله می‌نوشت. مدتی هم در وزارت دارایی مشغول کار بود و بعدها به سمت دادیاری دیوان عالی کشور رسید. در کابینه «محمد ساعد»، معاون اداره فرهنگ شد. دکتر افشار همه دارایی‌اش را در راه علاقه‌ای که به زبان و ادبیات کشورش داشت وقف کرد. او سال ۱۳۶۲ در ۹۰ سالگی از دنیا رفت.