همشهری آنلاین _ راحله عبدالحسینی: شهرنشینان بمانند و حسرت فضای سبز و نسیم درختان و آواز پرندگان. طرح کمربند سبز حریم شمال تهران بیش از یک دهه است که تلاش می‌کند به گسترش شهرنشینی و ساختمان‌سازی در شمال تهران فرمان ایست بدهد و با ایجاد پوشش گیاهی و جنگلکاری، هوای تازه را مهمان شهر خاکستری کند. این طرح با اجرا و نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران و همکاری شهرداری تهران پیش می‌رود. درباره چگونگی اجرا و پیشرفت این طرح با «علینقی حیدریان» مدیرکل منابع ط بیعی و آبخیزداری استان تهران گفت‌وگو کرده‌ایم. قرار است وقتی به شمال تهران نگاه می‌کنیم، چشم‌انداز سبز و زمردین ببینیم نه آسمانخراش‌های آهنی.
محدوده طرح کمربند سبز حریم شمال تهران که از ۱۲ سال پیش مطرح شد، چه قسمت‌هایی را در برمی‌گیرد؟
از وردیج شروع می‌شود و تا لواسان ادامه پیدا می‌کند. این محدوده به‌عنوان طرح دامنه جنوبی البرز یا کمربند سبز شناخته می‌شود و ۱۳۰ هزار هکتار مساحت دارد. این طرح سال ۱۳۸۸ مصوب شد.
چه اقداماتی تاکنون در طرح محدوده کمربند سبز شمال تهران انجام شده‌است؟
مهم‌ترین اقدام در این طرح که در بالادست تهران به‌ویژه در ارتفاع بیش از هزار و ۸۰۰متر اجرا می‌شود افزایش فضای سبز با ایجاد پوشش گیاهی بوده‌است. این پوشش گیاهی علاوه بر اینکه نمای زیبایی برای پایتخت دارد، از گسترش شهر و ساخت‌وساز در حریم شمال تهران جلوگیری می‌کند. در مدت اجرای این طرح حدود ۹۷ هزار هکتار در آن ۱۳۰ هزار هکتار فضای سبز ایجاد شده‌است.
ایجاد پوشش گیاهی این محدوده فقط از سوی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تهران انجام شده یا از مشارکت نهادهای دیگر از جمله شهرداری هم بهره‌گرفته شده‌است؟
این طرح مربوط به اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران است ولی ایجاد پوشش گیاهی به تمامی برعهده این اداره نبوده. حدود ۳ هزار و ۲۰۰ هکتار از سوی اداره منابع طبیعی انجام شده و بقیه با مشارکت شهرداری تهران، ارتش، سپاه پاسداران و نهادهای دیگری که در این محدوده از قبل از تصویب طرح، زمین داشته‌اند انجام شده‌است. نهال درخت به این نهادها تحویل داده شده و کاشت و نگهداری هم از سوی خودشان انجام می‌شود. امسال بنا داریم قریب به ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار را به شهرداری تحویل دهیم تا ایجاد پوشش گیاهی و درختکاری را پیش ببرد.
قرار است کمربند سبز شمال تهران چه دستاوردی برای پایتخت‌نشینان داشته باشد؟
غیر از نقاطی در این محدوده که باغ و ملک شهروندان بوده، در نقاط دیگر دامنه جنوبی البرز، با درختکاری به هم وصل شده‌است. به عبارتی بخش اول کمربند سبز تشکیل شده. طوری که وقتی از تهران به شمال تهران نگاه کنیم، محدوده سبز را به‌صورت لکه‌های سبز می‌بینیم. این لکه‌های سبز همان است که در ۹ هزار و ۷۰۰ هکتار در نظر گرفته شده. به همین دلیل تلطیف هوای تهران در درجه اول دستاورد این طرح است. جلوگیری از گسترش بی‌رویه ساخت‌وساز به طرف شمال تهران نیز از اهداف مهم این طرح است. فضای سبز بالادست تهران به‌عنوان دامنه جنوبی البرز حفظ و نگهداری می‌شود.
بالادست این عرصه سبز، روددره‌ها از جمله گلابدره، فرحزاد و سوهانک هست. برای طرح آبخیزداری چه برنامه‌هایی دارید؟
با توجه به وجود ۱۱ روددره در شمال تهران، طرح آبخیزداری هم لازم‌الاجراست. این روددره‌ها شامل وردیج، واریج، کن، فرحزاد، اوین، درکه، ولنجک، دربند، دارآباد، گلابدره و سوهانک است. در اجرای طرح آبخیزداری با توجه به امضای تفاهمنامه با شهرداری، از توان شهرداری در این خصوص نیز استفاده می‌شود. کارهای آبخیزداری با طرح و نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری و با اجرای شهرداری پیش می‌رود. در دامنه جنوبی البرز با توجه به مطالعات انجام شده تقریباً هزار و ۲۰۰ سازه آبخیزداری باید ساخته شود. در دهه اخیر براساس اعتبارات، ۷۰۰ سازه آبخیزداری ساخته شده. مشارکت شهرداری در پیشبرد این طرح خیلی کمک‌کننده است. از سوی دیگر سازه‌هایی که سال‌های ۱۳۸۸، ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ ساخته شدند به دلیل جمع شدن رسوبات باید اصلاح شوند.
گونه‌های گیاهی که در طرح دامنه جنوبی البرز انتخاب می‌شود چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
بارها و بارها از سوی شهروندان این سؤال مطرح شده که چرا ازسوی اداره منابع طبیعی در این محدوده، درخت میوه یا درخت پهن برگ کاشته نمی‌شود. معمولً درختانی که برای این محدوده انتخاب می‌شود کاج است یا سرو. نکته این است که درخت میوه به آبیاری دائم احتیاج دارد. وظیفه ما این است که درخت جنگلی یا میوه‌دار جنگلی مثل بلوط، زالزالک یا زرشک بکاریم. بحث آبیاری بسیار مهم است. زیرا آبیاری دائم یا ثابت برای محدوده سبز در نظر گرفته نمی‌شود و درختان و پوشش گیاهی باید به خشکی و کم‌آبی مقاوم باشند و نیاز به هرس نداشته باشند. زیرا این مراقبت‌ها هزینه را بسیار بالا می‌برد. هدف ما سبز کردن محدوده با درختان مقاوم به خشکی است. بهترین انتخاب با توجه به اقلیم البرز جنوبی، خانواده سرو و کاج است. بعد از ۲ سال مراقبت با اقلیم سازگاری پیدا می‌کنند و دیگر نیازی به مراقبت ندارند. درختانی که مقاوم به خشکی نباشند ممکن است بعد از ۱۰ سال رسیدگی، در اثر کم‌آبی خشک شوند.
شهروندان در اجرای طرح دامنه جنوبی البرز چطور می‌توانند همکاری کنند؟
همکاری شهروندان فقط در صورتی معنا دارد که در این محدوده زمین یا ملک شخصی داشته باشند. مثلاً بخواهند در بالادست این زمین سازه آبخیزداری بنا کنند که از ورود سیل جلوگیری شود تا به باغ شخصی آسیب نرسد. کارهای اینچنینی در قالب مشارکت انجام می‌شود.
- تاریخچه کمربند سبز در دنیا
مفهوم کمربند سبز نخستین بار در انگلستان در دهه ۱۹۳۰ پایه‌ریزی شد. از همان زمان در این کشور، کمربندهای سبز متعددی اطراف مراکز شهری ایجاد شد. در دهه ۱۹۹۰ اثرات کمربند سبز در انگلستان مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌ها حاکی از این بود که این سیاست در محدود کردن شهرسازی پراکنده و جلوگیری از ادغام شهر و شهرک‌ها بسیار مفید بوده است. تا پیش از دهه ۱۹۹۰ صرفاً جنبه حفاظتی کمربند سبز مورد توجه بود. اما از دهه ۱۹۹۰ ویژگی‌های تفریحی و زیست‌محیطی کمربند سبز نیز مورد توجه قرار گرفت و عملکردهای جدیدی برای آن تعریف شد. به پیروی از الگوی لندن، کمربند سبز در سایر شهرها به‌ویژه در اروپا و آسیا نیز رواج پیدا کرد و به یک سیاست تعمیم یافته برای مدیریت رشد و هدایت حومه شهری تبدیل شد. در این رابطه نمونه‌هایی مانند کمربندهای سبز سئول و بانکوک در آسیا، کپنهاک، بارسلون، برلین، وین و بوداپست در اروپا، تورنتو، اوتاوا و بولدر در امریکای شمالی قابل ذکر است. کمربند سبز پیرامون تهران نخستین بار سال ۱۳۵۹ تصویب شد و شهرداری به‌عنوان متولی آن تا سال ۱۳۶۹ در ۵ هزار هکتار از اراضی جنوب شهر اقدام به درختکاری و ایجاد پوشش گیاهی کرد. پس از اندکی توقف و در سال ۱۳۷۴ طرح اصلی کمربند سبز تهران به مساحت ۵۰ هزار هکتار در دستور کار قرار گرفت و به کمیسیون امور زیربنایی صنعت هیأت دولت ارسال شد. بعد از جلسات کارشناسی در نهایت این طرح به تصویب رسید و از سوی وزیر وقت کشور برای اجرا به شهرداری تهران ابلاغ شد.
- صیانت از محدوده سبز با نگهداشت بوستان‌های جنگلی
اسناد بهره‌وری بیش از ۱۳۷ هکتار از بوستان‌های چهارگانه جنگلی شمال تهران بین «سید حمید موسوی» شهردار منطقه یک و «علینقی حیدریان» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران امضا شد. شهردار منطقه یک می‌گوید: «مدتی پیش اسناد مدیریت بهره‌وری از بوستان‌های کهف الشهدا و رحمان‌آباد به متراژ بیش از ۲۵ هکتار با همکاری منابع طبیعی استان تهران به شهرداری منطقه یک واگذار شد. هفته گذشته نیز اسناد بوستان‌های آبک و گلابدره به امضا رسید. نگهداشت و توسعه این محدوده در اختیار شهرداری منطقه یک قرار گرفت.» این اقدام با هدف توسعه کمربند سبز حریم شهر تهران و جلوگیری از ساخت‌وسازها در این محدوده اجرا شد. موسوی اضافه می‌کند: «شهرداری منطقه یک تمام توان خود را برای صیانت از این محدوده سبز شهری و توسعه قطب گردشگری شمال تهران به کار خواهد بست تا ارتفاعات به‌عنوان سرمایه‌های عمومی شهر حفظ و سبز شود.» ۵۵/۸هکتار مساحت بوستان جنگلی آبک و ۵۵/۹ هکتار مساحت بوستان جنگلی گلابدره است.
- بوستان‌های جنگلی؛ فرصتی برای گردشگری تابستانی
جنگل‌های طبیعی استان تهران (همراه با بیشه‌زار و درختچه‌زار) در ارتفاعات و مناطق کوهستانی استان واقع شده‌است. گونه‌های غالب درختی و درختچه‌ای در اراضی جنگلی شامل ارس، بادام، بنه، شیرخشت، توس، داغداغان و... است که همگی تحت حفاظت بوده و از نظر اهمیت در حوزه منابع‌طبیعی شهرستان تهران به‌عنوان ذخیره‌گاه جنگلی محصور و تحت مدیریت ویژه قرار گرفته‌اند. برای گذراندن ساعتی در بوستان‌های جنگلی پهنه شمال می‌توانید یکی از این بوستان‌ها را انتخاب کنید:
بوستان گلابدره با مساحت ۲۲ هکتار در دامنه کوه‌های دربند واقع شده است. جاده تندرستی، پیست دوچرخه‌سواری، زمین بازی و سورتمه دربند هم در این بوستان هست. میدان قدس، خیابان دربند، خیابان گلابدره، خیابان شکیبایی هم نشانی است.
بوستان رحمان‌آباد خیابان شهید پورابتهاج، انتهای خیابان صبوری جنگلکاری رحمان‌آباد واقع شده که یکی از گزینه‌های خوب برای قدم زدن در طبیعت شمال تهران است.
بوستان جنگلی سوهانک در شرقی‌ترین قسمت شمیران واقع شده و باگونه‌های خاص درختی‌اش معروف است. بوستان جنگلی سوهانک مساحت ۵۰۰ هکتاری دارد وگونه‌های گیاهی بسیار زیادی از جمله سرو نقره‌ای، اقاقیا، سنجد، عرعر، بادام وحشی و سرو خمره‌ای را در خود جا داده است. پستی و بلندی‌ها و تپه‌های بوستان جنگلی سوهانک تهران بهترین گزینه برای علاقه‌مندان به ورزش موتور سواری و آفرود است. میدان نوبنیاد، بلوار ارتش، خیابان سوهانک نشانی سرراست بوستان جنگلی سوهانک است.
بوستان پردیسان این بوستان جنگلی در منطقه ۲ قرار گرفته و بهترین مسیر دسترسی‌اش از سمت شمال بزرگراه همت است. بزرگراه یادگار امام(ره) نیز یکی از راه‌های دسترسی به بوستان جنگلی پردیسان است که از میانه این بوستان می‌گذرد و آن را ۲ قسمت می‌کند. این بوستان جنگلی امکانات بسیاری دارد و حتی در آن می‌توانید موزه‌های تنوع زیستی و آب و باغ‌وحش نیز ببینید.
بوستان طالقانی این بوستان جنگلی که در گذشته محدوده‌ای متشکل از زمین‌های کشاورزی بود به تپه‌های عباس‌آباد شهرت دارد. زمانی‌که پروژه‌های نوسازی عباس‌آباد آغاز شد، بازسازی این جنگل نیز در دستور کار قرار گرفت و تغییر کاربری پیدا کرد. پل طبیعت نیز که یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های دیدنی تهران است در نزدیکی این جنگل زیبا قرار دارد.
۱۳۰۰۰۰ هکتار مساحت کمربند سبز شمال تهران است.
۹۷۰۰۰ هکتار فضای سبز در کمربند سبز شمال تهران ایجاد شده‌است.
۱۱ روددره در شمال تهران در طرح آبخیرداری دامنه جنوبی البرز واقع شده است.
۳/۴ درصد مساحت استان تهران را جنگل تشکیل داده‌است. بیشترین تمرکز جنگل‌های طبیعی و دست کاشت در شهرستان‌های تهران، شمیران و فیروزکوه است.