همشهری آنلاین _ مرضیه موسوی: سال ۱۳۵۴ بود که وزارت تعاون و امور روستا، این مسئولیت را به «دهبان» محول کرد. بعد از انقلاب اسلامی بود که این عنوان دوباره تغییر کرد و به‌عنوان «دهیار» مسئولیت‌ها و اختیارات مختلفی طبق قانون به این افراد سپرده شد.
۱۴ تیر هر سال، با از راه رسیدن روز شهرداری و دهیاری‌ها، بهانه‌ای برای بررسی عملکرد دهیاران دست می‌دهد. بخشداری‌ها و فرمانداری‌ها از دهیاران نمونه سال تجلیل می‌کنند و از ضعف‌ها و قوت‌های فعالیت‌های آنها صحبت به میان می‌آید. با نزدیک شدن به روز شهرداری و دهیاری‌ها سراغ تعدادی از دهیاران نمونه لواسان رفته‌ایم تا با گوشه‌ای از فعالیت‌های آنها طی ۴ سال گذشته آشنا شویم.
- زیرساخت‌های آماده
۴ دوره فعالیت دهیاری‌ها در روستای نیکنام‌ده، زیرساخت‌های مناسبی را برای زندگی اهالی در این روستا فراهم کرده بود. «عباس یافتیان» دهیار روستای نیکنام ده از این موضوع به‌عنوان سرمایه بزرگی در دهیاری یاد می‌کند. او می‌گوید: «طی دوره‌های گذشته در روستای ما فعالیت‌های مهم و بزرگی انجام شده و روستا از امکانات زیرساختی خوبی برخوردار بود. با این حال با مهاجرت معکوس اهالی و با افزایش جمعیت روستا در یکی، ۲ سال گذشته، این خدمات نیاز به گسترش داشتند.
اکنون بیش از هزار و ۵۰۰ خانوار ساکن در روستا و بیش از ۵ هزار نفر جمعیت داریم. البته در ایام تعطیل و تابستان، این جمعیت به ۸ هزار نفر هم می‌رسد. تا قبل از افزایش جمعیت، ما در روستا امکانات تحصیلی متناسب با جمعیت روستا را داشتیم. اما حالا نیاز به کلاسهای درس بیشتر در رشته‌های تحصیلی مختلف و متنوع و فنی در روستا احساس می‌شود. خیّران روستا زمین برای ساخت درمانگاه اهدا کرده‌اند. این زمین در نقطه‌ای واقع شده که روستاهای اطراف هم می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. خدمت‌رسانی درمانی به ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر از جمعیت روستایی در لواسانات قدم بزرگی است که با ساخت این درمانگاه برداشته می‌شود. حتی خیّران درمانگاه‌ساز برای ساخت و تجهیز آن اعلام آمادگی کرده‌اند. با این حال اداره بهداشت مجوز لازم برای ساخت و استقرار پزشک در این مرکز را صادر نمی‌کند. زمانی که طرح هادی روستا تصویب شد ما فقط ۷۰۰ نفر جمعیت داشتیم و سرانه برای این تعداد پیش‌بینی شده بود. حالا با افزایش هفت‌برابری جمعیت روستا مشکلات عمده‌ای در نیکنام ده به وجود آمده است.» که طرح هادی روستا تصویب شد ما فقط ۷۰۰ نفر جمعیت داشتیم. دهیار نیکنام ده طی این دوره در حوزه‌های عمرانی، آموزشی و فرهنگی و اجتماعی فعالیت کرده است.
اجرای بیش از ۷۰درصد از شبکه فیبر نوری روستا و استفاده از خدمات اینترنت برای اهالی، نیکنام ده را به سمت روستای هوشمند پیش می‌برد. هزار و ۵۰۰ خانوار این روستا تحت پوشش بیمه حوادث قرار گرفته‌اند. بافت فرسوده روستا با همکاری و همراهی دهیاری نوسازی می‌شود. در پنجمین دوره شورای اسلامی و دهیاری روستای نیکنام ده صد پروژه‌ریز و درشت انجام شده و به نتیجه رسیده است. یکی از این پروژه‌ها اجرای آسفالت گرم در معابر به مساحت ۵۰ هزار مترمربع و استانداردسازی آنهاست
. ۲۵ کیلومتر از شبکه آبرسانی آب آشامیدنی در روستا لوله‌گذاری شده و زمین چمن ۱۲ هزارمترمربعی روستا آماده بهره‌برداری است. یافتیان می‌گوید: «اجرای حدود ۱۰ کیلومتر روشنایی بین جاده‌ای، ایمنی تردد شبانه در این جاده‌ها را افزایش داده است. بخش اعظم فعالیت‌های ما در این دوره با کمک انجمن‌های مردم‌نهاد و مشارکت‌های مردمی انجام شده است. ساخت بوستان محلی و بلوار به طول ۲ کیلومتر و رفیوژگذاری و نصب چراغ روشنایی در آن و... همگی بخشی از اقداماتی بود که روستای نیکنام ده به آن نیاز داشت و با همفکری و همکاری مردم و شورای روستا و دهیاری به سرانجام رسید.»
- وقتی اهالی با وظایف دهیاری آشنا شدند
ماجرای تحول روستای ناصرآباد
روستای ناصرآباد طی چند سال گذشته تغییرات زیادی کرده است؛ از نمای معابر روستا تا دسترسی به امکاناتی مثل آنتن تلفن همراه و جمع‌آوری منظم زباله از سطح روستا و مانند آن.
«فهیمه رسولی» نخستین دهیار این روستا نیست اما در ۴ سال گذشته با آغاز فعالیت‌هایش در دهیاری، فعالیت‌های چشمگیری را در روستای ناصرآباد رقم زده است. او می‌گوید: «تا قبل از آغاز کار من در دهیاری، اهالی چندان با وظایف و مسئولیت‌های دهیار آشنا نبودند. فعالیت‌های دهیار صرفاً به تأیید و مهر و امضای فرم‌های اداری محدود می‌شد. دهیاری حتی دفتر و مقر مشخصی در ناصرآباد نداشت. بعد از اینکه من به‌عنوان دهیار انتخاب شدم حتی عده‌ای از مردم اعتراض کردند که چرا یک زن باید دهیار باشد. اما طی ۴ سال گذشته با فعالیت‌های مختلفی که در روستا انجام شد، نظرشان تغییر کرد و حالا مشارکت و اعتماد خوبی به دهیاری دارند.»
شروع فعالیتش در دهیاری با شروع گازرسانی به روستای ناصرآباد همراه بود. جمع‌آوری نخاله‌ها و پر شدن چاله‌های باقی مانده روی معابر بعد از گازکشی روستا نخستین کارهایی بود که در روستا انجام داد. ایجاد فضای بازی و بوستان برای کودکان، تأسیس خانه ورزش روستایی، افتتاح دومین مخزن آب روستا برای استفاده در ماه‌های گرم سال از جمله تغییراتی بود که با برنامه‌ریزی‌ها و پیگیری‌های او در روستا انجام شد.
رسولی می‌گوید: «مردم کم‌کم خودشان پای کار کشیده شدند. اوایل حتی جمع‌آوری هزینه‌های مختلف مثل لوله‌کشی آب و... در روستاکاری بسیار دشوار بود و تعدادی از خانواده‌ها حاضر به پرداخت این هزینه‌ها نبودند. اعتمادسازی در این زمینه کمک زیادی به ما کرد. من در گروهی که در فضای مجازی با حضور اهالی تشکیل شده است، فاکتورها و اسناد هزینه‌کرد را ارسال می‌کنم. امروز بعد از حدود ۴ سال به جایی رسیده‌ایم که مردم بدون اینکه نیازی به پرداخت هزینه باشد، اعلام می‌کنند که می‌خواهند مبلغی را به دهیاری برای امور جاری روستا اهدا کنند.
مهم‌تر از همه اینکه مردم مطالبه‌گر شده‌اند، مشکلات را با ما در میان می‌گذارند و گاهی برای حل و پیگیری آن به ما کمک می‌کنند. همین موضوع به نظرم مهم‌ترین دستاوردی است که یک روستا می‌تواند داشته باشد. مردمی که مطالبه‌گری را یاد گرفته باشند، در هر شرایطی می‌توانند برای بهتر شدن کیفیت زندگی خود تلاش کنند.»
کوچه‌ها و خیابان‌های بی‌نام روستای ناصرآباد حالا نامگذاری و پلاک‌گذاری شده‌اند. مردم روستا در فعالیت‌های عام‌المنفعه هم به مشارکت دعوت می‌شوند؛ از توزیع اقلام بهداشتی و معیشتی در ایام کرونا تا کمک به نیازمندانی که توسط معتمدان روستا شناسایی شده است. جمعیت ۲۰۰ نفری روستا طی یکی دو سال گذشته به بیش از هزار نفر رسیده و مهاجرت معکوس به روستا نتیجه راحت شدن شرایط زندگی در ناصرآباد است.
دهیار روستا می‌گوید: «وقتی مردم می‌بینند که رفاه نسبی در روستا ایجاد شده و دسترسی به امکانات اولیه مثل اینترنت و گاز و حمل‌ونقل و... برای آنها راحت شده است، تمایل بیشتری به ماندن در روستا پیدا می‌کنند. این اتفاق طی دو سال گذشته در ناصرآباد رخ داده و بسیاری از افرادی که روستا را ترک کرده بودند دوباره به اینجا برگشتند.»
سقوط به دره در جاده اصلی روستا اتفاق محتملی بود که در روزهای برفی و بارانی زمستان و پاییز شدت می‌گرفت. با ایجاد دیواری در کناره این جاده پرشیب، ایمنی شهروندان بالاتر رفته است. کودکان روستای ناصرآباد که تا یکی، دو سال گذشته از اینترنت تلفن همراه محروم بودند، با نصب دکل‌های مخابراتی و تقویت اینترنت همراه، امسال از قافله تحصیل مجازی جا نماندند.
- امکانات اولیه در بزرگ‌ترین روستای شمیرانات
۲ هزار نفر جمعیت ساکن و ۱۰ هزار نفر جمعیت شناور روستای کند علیا، عنوان دومین روستای پرجمعیت لواسان را به آن داده است. این روستا که وسیع‌ترین روستای شهرستان شمیرانات هم به شمار می‌رود با باغ‌های گیلاسش شهرت دارد. «حسن سجودیان» دهیار روستای کند علیا که امسال به‌عنوان یکی از دهیاران نمونه لواسان معرفی شد می‌گوید: «با وجود جمعیت زیاد و وسعت و اهمیت روستای کند علیا، ما با کمبودهای زیادی در زیرساخت‌های مختلف مواجه بودیم. نخستین اقدامی که سال ۱۳۹۶ با آغاز مسئولیت دهیاری پیگیری کردیم، نصب دستگاه خودپرداز در روستا بود تا مردم برای اقدامات جزئی بانکی مجبور به رفتن به شهر لواسان نشوند.»
آب‌های سطحی که در بیش از ۱۵ هزارمترمربع از معابر فرعی جاری بودند، امروز به‌طور کامل از معابر جمع‌آوری شده و جدول‌های سرپوشیده، این آب‌ها را به پایین دست هدایت می‌کنند. کند علیا امروز تنها روستای لواسان است که جمع‌آوری آب‌های سطحی در آن صددرصد انجام شده است. همین معابر فرعی در ۳ سال گذشته بتن‌ریزی و زیرسازی شده و در حال حاضر آسفالت آن در حال انجام است.
امکانات و فضاهای عمومی مختلفی در این سال‌ها در روستای کندعلیا ایجاد شده و در اختیار اهالی قرار گرفته است. ساخت سالن ورزشی روستا در سال ۱۳۹۸ یکی از این اقدامات است که جوانان و نوجوانان روستا را به ورزش حرفه‌ای دعوت می‌کند.
سجودیان می‌گوید: «روستای کند علیا فاصله بسیار کمی با لواسان دارد. با این حال اهالی برای تأمین آب آشامیدنی سالم با مشکل مواجه بودند. مردم اغلب به چشمه روستا می‌رفتند و آب آشامیدنی روزانه خود را از این چشمه تأمین می‌کردند. سال ۱۳۹۸ آب آشامیدنی در مسیری به طول ۶ کیلومتر از چشمه جامه‌شوران به سمت مخزن هدایت شد. ساخت مخزن آب آشامیدنی ۷۰۰ هزار لیتری نیز به پایان رسیده و آماده آبگیری است.»
کند علیا نخستین روستای شمیران است که در آن خانه هلال راه‌اندازی شده تا شعبه کوچکی از هلال‌احمر در این روستا باشد. آمادگی در برابر بحران‌ها و مخاطرات، آموزش‌های عمومی و تخصصی هلال‌احمر و انجام فعالیت‌های داوطلبانه و جلب مشارکت‌های مردمی در خانه هلال انجام می‌شود. امکانات آموزشی و فرهنگی دیگری هم در این روستا فراهم شده تا مردم برای دریافت خدمات اولیه مورد نیاز خود مجبور به ترک روستا یا رفتن به روستاهای اطراف نشوند. دهیار روستای کندعلیا می‌گوید: «با افزایش جمعیت روستا در سال‌های گذشته، کمبود امکانات آموزشی مثل مدرسه و کلاس درس بیش از پیش در روستا نمودار شد. در رایزنی با آموزش و پرورش شهرستان شمیرانات و با کمک خیّر مدرسه‌ساز، مدرسه ۹ کلاسهای در حال ساخت است. ساماندهی آرامستان‌های روستا و مسقف کردن قسمت‌هایی از آن نیز پایان یافته. در سال‌های آینده ساخت ساختمان چندمنظوره اداری، بوستان روستایی و سالن چندمنظوره ورزشی و ساماندهی ناوگان تاکسیرانی و آسفالت جاده اصلی روستا در دستور کار دهیاری قرار دارد.»
اقداماتی که طی سال‌های گذشته در روستای کند علیا انجام شده است باعث شده که مردم اقبال بیشتری به ماندن در روستا نشان دهند و باغداری و زندگی روستایی در کند علیا همچنان به حیات خود ادامه دهد.
- معضلات مشترک روستاهای شمیرانات
۸۰ روستای کوچک و بزرگ شمیرانات معضلات و مشکلات مشترکی دارند که در این سال‌ها مردم و دهیاری‌ها مطالبه‌گر آن بودند. یکی از مهم‌ترین مشکلات روستاهای شمیرانات، طرح ممنوعیت ساخت‌وساز در حریم رودخانه‌ها است؛ روستاها همگی در دره‌های این منطقه کوهستانی ساخته شده و همجوار رودخانه‌ها هستند. از طرفی تراکم روستاها هم در این منطقه زیاد است و با طی مسافت کوتاهی، روستایی دیگر در امتداد دره‌ای دیگر نمایان می‌شود. ممنوعیت ساخت‌وساز در حریم ۱۵۰ متری رودخانه‌ها و طرح هادی باعث شده بافت اغلب این روستاها فرسوده و آسیب‌پذیر شود و از طرفی ساخت‌وساز غیرمجاز در روستاها افزایش پیدا کند؛ ساخت‌وسازی که نظارت دقیق برای رعایت ایمنی ساختمان را هم ندارد و حوادث کوچک را می‌تواند به بحرانی بزرگ در این روستاها تبدیل کند.
دومین معضل مشترک اغلب روستاهای شمیرانات، نداشتن مجوز برای ساخت درمانگاه و فعالیت پزشکان در این درمانگاه‌هاست. اداره بهداشت که متولی ارائه این مجوزهاست، هنوز مجوز ساخت درمانگاه و حضور دائمی پزشک در بسیاری از روستاها را نداده است. روستای نیکنام ده و افجه از جمله این روستاها هستند. دریافت این مجوزها درحالی ناکام مانده که دهیاری و شورای روستا به کمک مردم و خیّران، ساخت و تجهیز درمانگاه را برعهده گرفته‌اند.
- افزایش مهاجرت معکوس به روستا
طی دهه‌های گذشته، اهالی روستای مزرعه سادات بازگشت دوباره به این روستا را آغاز کردند؛ درحالی که شغل و حرفه دیگری به جز کشاورزی و دامداری را برای خود انتخاب کرده بودند. به همین دلیل در سال‌های گذشته باغداری و کشاورزی و دامداری در این روستا کمتر به چشم می‌خورد. «سید سامان سیدیوسفی» دهیار نمونه روستای مزرعه سادات می‌گوید: «مطالباتی که مردم این روستا از دهیاری و شورای روستا دارند، دریافت امکانات و خدمات رفاهی است که اغلب در شهرها به چشم می‌خورد.
با این حال ما برای حل مشکلات اهالی و رفع نیازهای روستا تلاش خود را به کار می‌گیریم. ساخت درمانگاه روستایی یکی از مطالبات است که با کمک همین مردم به سرانجام رسید. اکنون ۷ پارچه‌آبادی اطراف هم از امکانات این درمانگاه استفاده می‌کنند. درحالی که اداره بهداشت هیچ امکاناتی به ما نداد و تمام تجهیزات و حتی ساختمان به کمک مردم روستا و خیّران ساخته شد. استقرار پزشک عمومی در درمانگاه باعث شده که مردم روستا برای نیازهای درمانی سطح یک نیاز به مراجعه به شهر نداشته باشند. به‌خصوص در ایام زمستان که تردد در جاده‌های لواسان با سختی همراه است.»
تعویض لوله‌کشی آب آشامیدنی روستا، ساخت زمین فوتبال و بوستان محلی، گازرسانی، تقویت شبکه اینترنت موبایلی، آسفالت معابر و جدول‌گذاری و... از جمله اقداماتی است که طی این سال‌ها با پیگیری دهیاری و همکاری مردم مزرعه سادات انجام شده است.
سیدیوسفی می‌گوید: «افزایش امکانات و زیرساخت‌های روستایی دلیل مهمی برای مهاجرت معکوس از شهرها به روستاست. این اتفاق طی سال‌های گذشته در اغلب روستاهای لواسان در حال رخ دادن است. بهترین کمک این است که در ارائه خدمات اولیه و تأمین نیازهای مردم سرعت بالایی داشته باشیم. طرح هادی و ممنوعیت ساخت‌وساز در روستاهای این منطقه از معضلاتی است که در این سال‌ها حل نشده باقی مانده است و باید برای آن فکری جدی کرد.»