همشهری آنلاین _ حسن حسن‌زاده: از عمر خانه‌های قد و نیم‌قد این محله که روی شیب تپه بنا شده‌اند حدود ۴ دهه و بیشتر از آن می‌گذرد و بافت فرسوده و ناپایدار محله در کنار مشکلات فراوانی که بر سر راه نوسازی وجود دارد، به معضل شماره یک این محله تبدیل شده است. با وجود این، مشکلات ساکنان شهرک نیایش تنها به موانعی که تا امروز نوسازی بافت فرسوده را برای آنها غیرممکن کرده است، محدود نمی‌شود. اهالی این محله از کمبود امکانات شهری و رفاهی مثل مشکلات دفع فاضلاب خانگی و نبود شبکه فاضلاب شهری، نداشتن مدرسه، درمانگاه و وجود معابر پلکانی که عبور و مرور را به‌ویژه برای سالمندان دشوار کرده است، رنج می‌برند. سری به محله شهرک نیایش یا همان اسلام‌آباد سابق زده و در گفت‌وگو با شورایاران، مسئولان شهرداری و مدیر دفتر توسعه محله معضلات شهرک نیایش و راهکارها و اقداماتی که برای حل برخی از مشکلات انجام شده است را بررسی کرده‌ایم.
قدم نخست برای بررسی ریشه مشکلات و کمبودهای محله شهرک نیایش، بررسی تاریخچه و پیشینه شکل‌گیری این محله است. خانه‌های قد و نیم قد این محله که روی شیب تپه‌های غرب بزرگراه شهید چمران بنا شده‌اند حدود ۴۰ سال قدمت دارند. اگرچه از عمر این خانه‌ها سال‌های بسیاری می‌گذرد اما شهرک نیایش یا همان اسلام‌آباد در گذشته بخشی ازآبادی قدیمی و کهن ده‌ونک بود و وجود برخی سکونتگاه‌ها و درختان و فضای سبز در این محدوده عمری به درازای قدمت این‌آبادی دارد. «علی باقری» جانشین دبیر شورایاری محله شهرک نیایش در این‌باره می‌گوید: «در روزگاری که هنوز از برج‌ها و آپارتمان‌های سعادت‌آباد و شهرک غرب خبری نبود، خانه‌ها و سکونتگاه‌های بسیاری در محدوده محله ما به‌عنوان بخشی ازآبادی ده‌ونک ساخته شده بود. تا پیش از ساخت بزرگراه شهید چمران زمین‌های این محدوده بخشی از ده‌ونک بود و در محدوده منطقه ۳ شهرداری قرار داشت. پس از ساخت بزرگراه و در تقسیم‌بندی‌های جدید شهرک نیایش در محدوده شهرداری منطقه ۲ قرار گرفت.»
«یونس توانا راد» مدیر دفتر توسعه محله‌ای شهرک نیایش هم درباره پیشینه این محله و چگونگی توسعه آن می‌گوید: «محله امروزی شهرک نیایش از اراضی ده‌ونک بود که پس از ساخت بزرگراه شهید چمران از ده‌ونک جدا شد. این محدوده هم به‌عنوان بخشی از ده‌ونک یک سابقه روستایی دارد و اراضی آن به‌عنوان زمین‌های پلاک ۷۰ ثبتی در مالکیت مستوفی‌الممالک به‌عنوان مالک اصلی ده‌ونک قرار داشت. پس از فوت مستوفی‌الممالک در پایان دهه ۲۰ شمسی، این اراضی میان ورثه او تقسیم شد. اما زارعان ده‌ونک که در این محدوده به کشت و زرع مشغول بودند، برای مالکیت زمین‌ها با ورثه مستوفی‌الممالک دعوای حقوقی مطرح کردند. سال ۱۳۳۸ هم رأی داوری، صادر و برای زارعان ده‌ونک حقوق زارعانه به رسمیت شناخته شد.» توانا مکثی می‌کند و ادامه می‌دهد: «سال ۱۳۴۲ و همزمان با اصلاحات ارضی این اراضی به دلایل مختلف میان دهقان‌ها توزیع نشد.
در نتیجه آنها از حقوق عرصه محروم شدند و تنها حقوق زارعانه آنها به رسمیت شناخته شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم وقتی مالکیت عرصه زمین‌ها در اختیار برخی نهادها قرار می‌گرفت، دهقان‌ها حق زارعانه خود بر زمین‌ها را تفکیک و با قولنامه خرید و فروش و اقدام به ساخت بنا کردند. سال‌ها بعد هم گروهی از ساکنان توانستند برای خانه‌های خود سند رسمی بگیرند. در همین دوره بود که ساخت‌وسازها در محدوده فعلی شهرک نیایش توسعه پیدا کرد و این محله به تدریج سر و شکل امروزی‌اش را به خود گرفت. اکنون قریب به ۷۰ خانه پلاک از مجموع پلاک‌های محله سند رسمی دارند و بقیه قولنامه‌ای هستند.»
- مجوز نوسازی، مهم‌ترین درخواست اهالی
با گذر از خیابان فرهنگ به کوچه‌ها و خیابان‌های محله شهرک نیایش می‌رسیم. هرچند برای بررسی مشکلات عمرانی و معضلات بافت فرسوده شهرک نیایش حتی لازم نیست راهی پسکوچه‌های پلکانی این محله شویم. خانه‌های فرسوده و قد و نیم‌قد حاشیه بزرگراه شهید چمران از فاصله‌ای دور هم نمای کاملی از این مشکلات را در معرض دید رهگذران قرار می‌دهند. اهالی می‌گویند که حتی با وجود داشتن سند رسمی هم اجازه نوسازی به آنها داده نمی‌شود و به ناچار با پیامدهای زندگی در بافت فرسوده دست به گریبان شده‌اند. باقری در این‌باره می‌گوید: «حدود ۹۰۰ خانوار در محله ما زندگی می‌کنند. تعدادی از پلاک‌ها سند رسمی دارند و بقیه هم قولنامه‌ای هستند. با وجود این حتی به پلاک‌هایی که سند رسمی دارند هم جواز نوسازی داده نمی‌شود.
بسیاری از خانه‌های محله پیش از انقلاب اسلامی، ساخته و اکنون به بناهای فرسوده تبدیل شده‌اند. حتی در محله خانه‌هایی داریم که عمر آنها به دهه ۳۰ می‌رسد. از آنجایی که شهرداری حتی به مالکانی که سند رسمی دارند هم اجازه نوسازی نمی‌دهد، اهالی نگران بروز حوادثی مثل زلزله و پیامدهای ناگوار ناشی از آن هستند.» از میان همه کمبودها و مشکلات محله، نوسازی خانه‌های فرسوده و حل مشکلات عمرانی مهم‌ترین درخواست اهالی است. «مریم محمدی» دبیر شورایاری این محله هم می‌گوید: «ریشه بسیاری از مشکلات و کمبودهای محله ما با نوسازی بافت فرسوده و حل مشکلات عمرانی برطرف می‌شود؛ مشکلاتی مثل وجود کوچه‌های پلکانی که تردد را برای سالمندان دشوار کرده یا برخی کمبودها مثل متصل نبودن خانه‌ها به شبکه فاضلاب شهری که دردسرهای زیادی برای ساکنان ایجاد کرده است. اما متأسفانه تا امروز حتی آن دسته از ساکنانی که سند رسمی دارند هم نتوانسته‌اند جواز نوسازی دریافت کنند.»
- طرحی به نام حیاط تهران
وجود ساختمان‌های فرسوده‌ای که انگار از فرط خستگی به سوی کوچه سر خم کرده‌اند، نوسازی بافت فرسوده و ناپایدار در این محله را به مهم‌ترین درخواست اهالی شهرک نیایش تبدیل کرده است. درخواستی که البته زیر سایه تصویب و اجرای طرح روددره اوین‌ـ درکه یا همان طرح «حیاط تهران» قرار دارد و امید است با تصویب و اجرای این طرح ریشه بسیاری از مشکلات و کمبودهای این محله برطرف شود. توانا از ویژگی‌های این طرح می‌گوید: «روددره اوین‌ـ درکه یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های طبیعی شهر است. بنابراین بدون برنامه‌ریزی برای این روددره نمی‌توان برای سکونتگاه‌های اطراف آن برنامه‌ریزی کرد. اما نخستین اصل طرح روددره اوین درکه به رسمیت شناختن حق سرپناه ساکنان است. بنابراین در چهارچوب این طرح باید لکه‌هایی در همین محدوده پیش‌بینی شود تا این سکونتگاه‌ها در آن جانمایی شوند.
در این طرح، ساکنان شهرک نیایش همچنان حق سکونت در این محدوده را خواهند داشت. در واقع طرح حیاط تهران، سکونت را در محدوده روددره اوین‌ـ درکه برای همه ساکنان شهرک نیایش(اسلام‌آباد) به رسمیت می‌شناسد. این طرح اکنون در دست تهیه است اما تا قبل از تهیه، تصویب و انجام ملاحظات اجرایی آن، ساخت‌وساز در این محدوده مجاز نیست. درواقع هرگونه ساخت‌وساز غیرمجاز مشمول دریافت هیچ‌گونه حقوقی که منبعث از اجرای طرح باشد نخواهد شد. زیرا تمام بناهای موجود در یک مقطع زمانی مشخص، مستندسازی و تصویربرداری شده است.»
- از پیامدهای نبود شبکه فاضلاب شهری
مشکلات و کمبودهای محله شهرک نیایش به همین‌جا ختم نمی‌شود. ساکنان این محله در همسایگی محله‌های برخورداری مثل سعادت‌آباد و شهرک غرب از بسیاری امکانات رفاهی و شهری محروم مانده‌اند. یکی از مهم‌ترین معضلات این محله که هزینه‌های بسیاری هم روی دست اهالی می‌گذارد، متصل نبودن خانه‌ها به شبکه فاضلاب شهری است. ساکنان شهرک نیایش مثل ساکنان بخشی از محله‌های گلابدره و فرحزاد، هنوز هم به ابتدایی‌ترین شکل ممکن فاضلاب خانگی را با حفر چاه دفع می‌کنند. خانه‌هایی که روی شیب تپه‌های این محدوده بنا شده و به‌ویژه خانه‌هایی که در کوچه‌های پلکانی قرار گرفته‌اند هر بار مجبورند هزینه تخلیه چاه پرداخت کنند.
باقری می‌گوید: «لوله اصلی شبکه فاضلاب یا همان اگو شهری از بلوار میرمالک در نزدیکی محله ما عبور کرده اما از آنجایی که لوله‌گذاری‌ها و انشعابات در هیچ‌کدام از کوچه‌ها و خیابان‌های محله انجام نشده است، اهالی هنوز هم به سنتی‌ترین شکل ممکن و با حفر چاه فاضلاب خانگی، فاضلاب سرویس‌های بهداشتی را دفع می‌کنند. اگر از مشکلات پر شدن چاه فاضلاب بگذریم، اهالی مجبورند هر ۳ یا ۴ ماه برای تخلیه چاه فاضلاب هزینه کنند که هزینه‌های زیادی روی دست خانوارها می‌گذارد.» معضلات نبود شبکه فاضلاب شهری به همین‌جا ختم نمی‌شود. آب مصرفی خانه‌ها به ناچار به دل کوچه‌ها و جوی‌ها می‌ریزد و سر از روددره در می‌آورد. با وجود این مهم‌ترین معضل اهالی شهرک نیایش که به‌ویژه در روزهای گرم تابستان زمینه‌ساز انتشار بوی بد فاضلاب در کوچه‌های نزدیک روددره می‌شود، ریخته شدن فاضلاب برج آتی‌ساز به رودخانه است.
محمدی می‌گوید: «ساکنان محله ما برای دفع فاضلاب خانگی چاه حفر کرده‌اند اما فاضلاب برج آتی‌ساز به رودخانه اوین – درکه می‌ریزد و بوی بد و مشکلات زیست‌محیطی آن سهم اهالی محله ما و حتی دیگر خانه‌های پایین‌دست می‌شود.» توانا از پیگیری‌هایی که در این زمینه انجام شده است می‌گوید: «متأسفانه برج آتی‌ساز هم به شبکه فاضلاب شهری متصل نیست و فاضلاب این مجتمع به رودخانه اوین – درکه می‌ریزد. علاوه بر ایجاد مشکلات زیست‌محیطی، بوی تعفن فاضلاب باعث نارضایتی اهالی شهرک نیایش شده است. خوشبختانه با ورود دادستانی به این موضوع، بحث تعدیل تصفیه‌خانه آتی‌ساز مطرح شده و دفتر توسعه محله هم در جلسات مختلف پیگیری حل این مشکل است.»
- ساخت زمین بازی برای کودکان
اگرچه کمبود امکانات شهری و مشکلاتی مثل نبود مدرسه، درمانگاه و شبکه فاضلاب شهری مشکلات بسیاری برای ساکنان شهرک نیایش ایجاد کرده است ولی طی چند ماه اخیر اقدامات روبنایی مناسبی برای حل برخی از کمبودهای این محله در حال انجام است. توانا می‌گوید: «نبود زمین بازی مناسب برای کودکان یکی از کمبودهای محله شهرک نیایش بود. بسیاری از خانواده‌ها مجبور بودند برای گذران اوقات فراغت کودکان و استفاده از وسایل بازی رایج در بوستان‌ها راهی محله‌های دیگر شوند. طی ۳ ماه اخیر چند زمین بازی کودک در دل محله ساخته و تجهیز شد. از طرفی اقدامات روبنایی دیگری مثل آسفالت برخی از معابر که نیاز اضطراری به مرمت داشتند نیز در حال انجام است.»
- راه طولانی مدرسه
اگرچه حدود ۵ هزار نفر در محله شهرک نیایش زندگی می‌کنند اما این محله از داشتن مدرسه هم محروم است. تنها مدرسه شهرک نیایش حدود یک دهه پیش تعطیل شد و اکنون دانش‌آموزان مقاطع مختلف این محله مجبورند مسافت طولانی تا نزدیک‌ترین مدارس محله‌های اطراف را طی کنند. اگرچه پس از همه‌گیری ویروس منحوس کرونا و تعطیلی مدارس، مشکل نداشتن مدرسه کمتر به چشم می‌آید اما دیر یا زود با بازگشایی مدارس یکبار دیگر هزینه‌های سرویس مدرسه و مشکلات نبود مدرسه در محله سراغ ساکنان این محله خواهد آمد. باقری می‌گوید: «تنها مدرسه محله ما که دانش‌آموزان مقطع دبستان در آن درس می‌خواندند حدود یک دهه پیش تعطیل شد. با تعطیلی آن مدرسه خانواده‌ها با مشکلات مختلفی روبه‌رو شدند. با توجه به شرایط محله و قرارگیری آن در محاصره بزرگراه‌ها، دسترسی دانش‌آموزان به مدارس محله‌های اطراف دشوار است و خانواده‌ها مجبورند برای هرکدام از فرزندان دانش‌آموز خود سرویس بگیرند.
در محله خبری از وسایل حمل‌ونقل عمومی نیست و اگر دانش‌آموزی بخواهد برای رفتن به مدرسه از اتوبوس استفاده کند باید پیاده تا بزرگراه چمران و پل مدیریت برود که با توجه به وجود بزرگراه‌ها خطراتی هم به همراه دارد.» نزدیک‌ترین مدارس دولتی به محله شهرک نیایش، مدرسه حکمت میدان کاج، مدرسه متوسطه هدی در شهرک غرب و مدارس شهرک مخابرات است. اگر از هزینه‌های سرویس مدرسه بگذریم، ثبت‌نام و درس خواندن در این مدارس پیامدهای دیگری هم به همراه دارد. باقری توضیح می‌دهد: «برخی از از خانوارهای کم‌درآمد به سختی هزینه سرویس مدرسه و رفت‌وآمد فرزندان خود را به محله‌هایی مثل سعادت‌آباد، شهرک غرب و... تأمین می‌کنند. اما همین که فرزندانشان وارد کلاس درس می‌شود، مشکلات دیگری به وجود می‌آید. تفاوت سطح درآمدی خانواده‌ها برای دانش‌آموزان آزاردهنده است. فرزندان ما در این مدارس با دانش‌آموزانی همکلاسی می‌شوند که بیشتر آنها از طبقات مرفه هستند و همین مسئله دردسرهای دیگری به همراه دارد.»
- افزایش کیفیت محیطی در محله اسلام‌آباد
با توجه به رویکرد مدیریت شهری در توسعه محله‌ها، ارتقای کیفیت محیطی در محله اسلام‌آباد هم در دستور کار مدیران شهری منطقه قرار گرفته است.
«حسن صفات» شهردار منطقه ۲ در تشریح آخرین اقدامات اجرایی در اسلام‌آباد می‌گوید: «محله اسلام‌آباد با ۶۹۳ پلاک ساختمانی، حدود ۵ هزار نفر جمعیت در روددره اوین – درکه و حاشیه آن واقع شده است و با توجه به رویکرد مدیریت شهری در محله‌های دارای بافت فرسوده، همزمان با طرح ساماندهی روددره اوین‌ـ درکه، انجام اقدامات خدمات‌رسان به ساکنان این محله دردستور کار قرار گرفت.» صفات با اشاره به تشکیل کمیته راهبری طرح اوین‌ـ درکه در منطقه ادامه می‌دهد: «پس از برگزاری جلسات کارشناسی طرح و بازدید میدانی، نیازهای محله براساس مطالبات ساکنان و بررسی کارشناسی، شناسایی و اولویت‌بندی شد.»
شهردار منطقه ۲ از اقدامات اجرایی در این محله می‌گوید: «گود رها شده زیر پل ولایت که در محله اسلام‌آباد شمالی قرار داشت ایمن‌سازی و تسطیح شد. همچنین با هدف هدایت آب‌های سطحی در محدوده روددره اوین – درکه، ساخت حوضچه تعدیل سیلاب با همکاری شرکت خاکریز آب در دستور کار قرار دارد و اکنون جانمایی حوضچه انجام شده است. بهسازی و ساخت فضای بازی کودکان در اسلام‌آباد شمالی و تجهیز فضا در اسلام‌آبادجنوبی و استقرار کانکس بهزیستی خدمات‌رسان هم از دیگر اقدامات اجرایی برای افزایش رضایت ساکنان این محله است.» صفات از تشکیل بانک اطلاعاتی پلاک‌های ساختمانی این محله می‌گوید: «بانک اطلاعاتی پلاک‌های ساختمانی این محله هم با هماهنگی اداره املاک منطقه تشکیل شده است. اکنون تمامی مالکیت‌ها در سامانه ثبت و جانمایی شده‌اند. امکان‌سنجی برای ساخت بازار میوه و تره‌بار در محله اسلام‌آباد درآینده نزدیک یکی از اقداماتی است که برای افزایش رضایت اهالی محله در حال انجام است.»