معاون سلامت وزیر بهداشت، به بهانه روز پزشک، در این‌باره توضیح می‌دهد.
- آقای دکتر، به نظر شما نظام سلامت فعلی ما نیازمند چه اصلاحاتی است؟
اصلاحات در نظام سلامت به ایجاد تحول و تغییراتی که به بهبود وضعیت بهداشت و نظام سلامت منجر شود، گفته می‌شود. یکی از نظرات اصلاحات که در نظام سلامت از آن یاد می‌شود نوعی است که با تغییرات اقتصادی و با استفاده از مکانیسم‌های بازار، مسائل را تجزیه و تحلیل می‌کند؛ یعنی بودجه‌ای که برای نظام سلامت هزینه می‌شود با منابعی چون تولیدات ناخالص ملی هر کشوری ارتباط مستقیمی دارد.
یعنی سلامت را نوعی کالا تلقی می‌کنند که برای به دست آوردن آن باید هزینه پرداخت. با توجه به این که چنین نظریه‌ای را متفکران غربی مطرح کرده‌اند، بسیاری بر این باور بودند که اصلاحات، اینگونه در نظام سلامت کشورهای درحال توسعه کارساز نیست. این شیوه اصلاحات مورد انتقاد زیاد متفکران سلامت در کشورهای در حال توسعه است و سپردن موضوع سلامت جامعه و افراد را صرفا به مکانیسم‌های بازار غیرعلمی و غیراصولی می‌دانند.
- با این توضیحات یعنی نمی‌شود الگوهای خارجی را برای کشور ما پیاده کرد؟
در کشورهای در حال توسعه تعمیم اینگونه نظرات اصلاحی وضعیت سلامت را دشوار می‌کند و بر مشکلات سلامت این کشورها می‌افزاید. البته در این بین اقدام دولت جمهوری اسلامی ایران برای اجرای پروژه عظیم پزشک خانواده و نظام ارجاع که اصلاح نظام سلامت را درپی دارد مورد توجه صاحب‌نظران قرار گرفت.
این پروژه که از 3 سال گذشته اجرای آن آغاز شده و در سطح وسیعی از روستاهای کشور به انجام رسیده است، می‌تواند تحول عظیمی در نظام سلامت کشور ایجاد کند. این طرح بدون اینکه سلامت را کالا بداند تنها یک موضوع را اصل قرار می‌دهد و آن ساماندهی درمان، بهداشت و سلامت مردم است. البته اجرای صحیح این طرح تلاش و همت سختی را می‌طلبد. بدیهی است ادامه دادن طرح نظام ارجاع از آغاز آن مشکل‌تر است و هماهنگی دستگاه‌ها و سختکوشی مسئولان و پزشکان می‌تواند به اجرای صحیح آن کمک زیادی کند.
- استقرار پزشکان خانواده در تمامی شهرها که از برنامه‌های وزارت بهداشت است، به کجا رسید؟
مقدمات استقرار پزشکان خانواده از سطح روستاها و مناطق محروم به سطح شهرهای بزرگ انجام شد و بسته‌های خدمتی آنها نیز تدوین شده است و در حال حاضر در دست کارگروه و دولت است که مصوب کند و با اعلام سازمان‌های بیمه‌گر و وزارت رفاه وارد فاز اجرایی شود.
یکی از مشکلات اصلی این طرح این است که سطح اول که همان پزشک خانواده در روستاست با سطح دوم و سوم که مربوط به مراکز کلینیکی، بیمارستان و خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی است به خوبی عملیاتی نشده است. اگر زنجیره سطوح نظام ارجاع تکمیل و نواقص موجود مرتفع شود یک موفقیت بسیار بزرگ است. علاوه بر این جلب اعتماد عمومی نیز بسیارمهم است، مردم باید اعتماد داشته باشند که اگر آنچه در طرح پیش‌بینی شده، اجرا شود به نفع آنهاست.
- برخی می‌گویند تعریف درستی از پزشک خانواده وجود ندارد. قبول دارید؟
پزشک خانواده مسئول ارائه خدمات جامع سلامت و پاسخگویی مستمر به افراد تحت پوشش خود (اعم از سالم و بیمار) بدون توجه به اختلاف سنی، جنسی، اقتصادی، فرهنگی و نوع بیماری از قبل از تولد تا لحظه مرگ است. پزشک خانواده موظف به ارائه خدمات با کیفیت، جامع و متناسب با نیاز مردم برای تامین حفظ و ارتقای سلامت فرد، خانواده و جامعه بوده و مسئول ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی جمعیت تعریف شده تحت پوشش وی است.
- در حال حاضر مهم‌ترین چالش‌های موجود در حوزه سلامت کدامند؟
مشکلاتی که هم‌اکنون در نظام سلامت با آن مواجه هستیم، 20 سال قبل خیلی از کشورهای دنیا با آن روبه‌رو بوده‌اند و باید نگاه کلان به مقوله سلامت داشته باشیم و تکلیف مردم در سلامت و بیماری معلوم شود. وی با اشاره به اهمیت پزشک خانواده در ارتقای نظام سلامت کشور می‌گوید: این نگاه که پزشک به ازای ویزیت بیشتر بیمار، پول بیشتری بگیرد، در طرح پزشک خانواده تغییر کرده و عکس این موضوع عمل می‌شود و درصورت وجود چنین نگاهی در نظام سلامت «ویزیت زیاد درآمد بیشتر» برای پزشکان شاهد چالشی خواهیم بود که بیمه‌ها با آن مواجه شدند و آن افزایش خدمات تکراری به مردم است. قطعا برای استقرار کامل برنامه‌های این طرح حداقل 10 سال زمان نیاز است و قرار است پزشک خانواده علاوه بر درمان، در غربالگری نیز وارد شود تا تشخیص بیماری‌ها زودتر صورت گیرد و هزینه‌های درمان کاهش یابد.
- آیا تحولات اخیر در نظام ارجاع منجر به ارتقای شاخص‌های سلامت شده است؟
شاخص‌ها نشان می‌دهد که هم مسئله بهداشت و هم درمان در روستاها از کیفیت خوبی برخوردار شده است. همین افزایش مراجعات ایرانیان مقیم خارج و یا حتی افراد خارجی برای طی فرایند درمان به کشور ما و همچنین به صفر رسیدن اعزام بیمار به خارج از کانال دولتی برای درمان نشانگر مطلوب بودن کیفیت و ارزان بودن خدمات درمانی در کشورمان است. مرگ و میر و انواع بیماری‌ها کاهش یافته و تحولاتی در حال وقوع است. 2300 مرکز بهداشتی درمانی روستایی و 2300 مرکز شهری در کشور وجود دارد، اما چون در شهرها امکانات بیشتری وجود دارد مردم چندان مشکل ندارند. البته برنامه‌هایی برای روستائیان در دست بررسی است که اگر آنها در خط ارجاع مراجعه کنند، برای درمان خود هزینه نپردازند.
نظام‌های سلامت در دنیا چارچوب و سطح‌بندی خاصی دارد و چنین نیست که مثل کشور ما فرد در یک روز بدون مراجعه به پزشک خانواده خودسرانه به متخصص و فوق تخصص مراجعه کند. مثلا بیمار در ابتدای کار به فوق‌تخصص قلب مراجعه می‌کند بدون اینکه قبل از آن به پزشک عمومی مراجعه کرده باشد. این درحالی است که فقط افراد نیازمند جراحی قلب باید به این پزشک مراجعه کنند و الزاما باید مراحل قبلی را طی کرده و آماده باشند. این یک بحث فنی و علمی است و همه دنیا از نظام سطح‌بندی در سلامت برخوردارند. نظام سلامت به دلایل متعدد از این 3 حوزه خارج نیست: 1-دلایل علمی 2-دلایل اقتصادی 3- دلایل اخلاقی(عدالت) اگر سطح‌بندی نباشد عدالت رعایت نمی‌شود. هیچ کشوری منابع نامحدود برای ارائه خدمات سلامت ندارد. منابع همه کشورها محدود است.
- مهم‌ترین برنامه‌های معاونت سلامت در سال جاری چیست؟
رعایت عدالت اجتماعی و فراهم کردن خدمات پزشکی درمانی در مناطق محروم کشور و ساخت بیمارستان‌ها و بالا بردن سطح زندگی مردم در جهت ارتقای سلامت. علم پزشکی در کشور از مهم‌ترین برنامه‌های معاونت سلامت است. کشور ما در زمینه پیشرفت علم پزشکی با توجه به دستاوردهای به دست آمده در منطقه از وضعیت خوبی برخوردار است و تمامی نیروهای انسانی کارآمد و استعدادهای کشور در کشورهای مختلف جزو متخصصین برجسته مطرح هستند. با تولید داخلی توسط متخصصین در تمام زمینه‌ها از جمله ساختار و منابع فیزیک در طول سالیان اخیر پیشرفت چشمگیری حاصل شده است.
در 4 سال اخیر در مناطق محروم کشور با سرمایه‌گذاری در زمینه آموزش منابع فیزیکی و خدمات پزشکی، پیشرفت خوبی داشتیم و می‌توان گفت، مهم‌ترین انگیزه‌ها، رعایت ارائه خدمات سلامت و درمان است.