همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: هم‌چنین علاوه بر طغیان رودخانه، احتمال وقوع سیلاب نیز در روستاها و مناطق کوهستانی حریم تهران از جمله «کوهسار»، «کن»، «سولقان» و «آبشار» در محدوده مناطق ۵ و ۲۲ وجود دارد. پس از تجربه تلخ طغیان رودخانه کن در سال ۱۳۹۴، مدیران شهری مناطق غرب تهران برای پیشگیری از این اتفاق ناگوار، تدابیری را در دستور کار خود قرار داده‌اند و با انجام اقدامات به موقع توانسته‌اند در این سال‌ها از وقوع این حادثه جلوگیری و بحران‌های ناشی از آن را مهار کنند. به همین دلیل در این سال‌ها با وجود بارش‌های شدید و متوالی، در هیچ‌کدام از محله‌ها و مناطق محدوده غربی تهران خبری مبنی بر سیل و آبگرفتگی گزارش نشده است. امسال نیز پیش از تشدید بارندگی‌ها، فعالیت‌های متعددی در این زمینه انجام شده یا در حال انجام است. در این گزارش به سراغ رئیس اداره مسیل‌های منطقه ۲۱ و مدیر اداره حریم شهرداری منطقه ۵ رفتیم تا از چگونگی این اقدامات مطلع شویم. با توجه به اینکه بخشی از رودخانه کن از منطقه ۲۲ هم می‌گذرد سراغ مسئولان این منطقه هم رفتیم اما به پاسخی نرسیدیم.
- مهم‌ترین دغدغه دهیاری در فصل بارندگی
یکی از نقاط حساس و حادثه‌خیز رودخانه کن، در محدوده سولقان و کن است. «ابراهیم عسگری»، دهیار روستای سولقان، درباره دلایل طغیان این رودخانه می‌گوید: «هر سال با بارش‌های فصلی امکان مسدود شدن مسیر رودخانه کن وجود دارد و این مسئله یکی از دغدغه‌های مهم دهیاری به شمار می‌رود. با توجه به وجود باغ‌ها و اراضی مختلف در جوار مسیر بالادست این رودخانه، پس از هر بارندگی و افزایش میزان آب، حجم قابل توجهی شاخ و برگ، نخاله و تنه درخت وارد بستر رودخانه می‌شود که با وقوع سیلاب به پایین دست آن سرازیر و در دهانه‌های پل‌ها جمع و موجب بسته شدن مسیر گذر آب می‌شود. در همین راستا بازدیـد و نظـارت دقیق از مـسیر رودخانه برای شناخت نقاط آسیب‌پذیر و مرمت محـل‌های بریدگی، شکاف‌ها و فرسودگی‌ها در دیواره‌های سیل‌بندها و خاکریزها، اقدامی ضروری است. هم‌چنین پیش از آغاز بارندگی‌ها، تنه‌های درختان که در مسیر رودخانه می‌افتند با نظارت دهیاری جمع‌آوری می‌شوند. اگر این تنه و شاخه‌ها کنار هم جمع شوند، یک سد به وجود می‌آورند و راه رودخانه را مسدود می‌کنند. به همین دلیل در عملیات‌های پاکسازی این رودخانه، سنگ‌های بزرگ داخل رودخانه توسط بیل‌های مکانیکی، خرد و مسیر عبور آب یکنواخت می‌شود.»
- پاکسازی مسیر رودخانه و زیر پل
رودخانه کن یکی از مهم‌ترین منابع آبی پایتخت است و نقش غیرقابل انکاری در تغذیه سفره زیرزمینی، اکوسیستم، آب و هوا و محیط‌زیست محله‌های غرب تهران دارد. این رودخانه با ۹۵ کیلومتر طول از ارتفاعات شمال غربی تهران سرچشمه می‌گیرد و از مناطق ۵، ۹، ۱۸، ۲۱ و ۲۲ می‌گذرد و به سمت دریاچه «قم» ادامه مسیر می‌دهد. تیرماه سال ۱۳۹۴ این رودخانه به دلایل مختلف از جمله ساخت‌وسازهای غیراصولی، پوشش گیاهی نامناسب و انباشت رسوبات در طول سال‌های متمادی، طغیان کرد و این حادثه، خسارت جانی و مالی بسیاری به دنبال داشت. پس از این، شهرداری منطقه ۲۱ برای پیشگیری از بروز اتفاقات این چنینی، تدابیری را پیش‌بینی و اجرا می‌کند. «امیرحسین قاسمی»، رئیس اداره مسیل‌های منطقه ۲۱، درباره اقدامات این اداره برای لایروبی مسیر رودخانه کن و پیشگری از سیلاب در این بخش می‌گوید: «حدود ۴ کیلومتر از رودخانه کن در منطقه ۲۱ واقع شده است. رودخانه کن در طول سال، ۲ بار برای پیشگیری از وقوع سیلاب و سرازیر شدن آب در ماه‌های تیر یا مرداد و هم‌چنین اوایل زمستان، لایروبی می‌شود.
امسال نیز این عملیات از ۱۰ روز آینده آغاز می‌شود و قرار است در این عملیات از محدوده بزرگراه «شهید فهمیده» تا جنوب بزرگراه «فتح» لایروبی و پاکسازی شود. در همین راستا فاز نخست این طرح از بزرگراه «شهید لشکری» تا میدان فتح در دستور کار قرار گرفته است و در این فاز، لایروبی محدوده باند فرودگاه در اولویت قرار دارد. چون ارگان‌های دولتی بسیاری در این محدوده قرار دارند، برای انجام عملیات لایروبی باید از این ارگان‌ها مانند فرودگاه «مهرآباد» و هم‌چنین سازمان «هواپیمایی» اجازه گرفته شود. خوشبختانه برای انجام عملیات پیش رو، این مجوزها اخذ شده است و در چند روز آینده این عملیات آغاز می‌شود. علاوه بر لایروبی مسیر رودخانه، زیرگذرها و زیر پل‌های باریک و تنگ نیز پاکسازی خواهند شد.»
- سرشاخه‌های دردسرساز
اشیای بسیاری سبب گرفتگی مسیر رودخانه و طغیان آن می‌شوند. به گفته قاسمی، سرشاخه‌های شکسته درختان، اصلی‌ترین و بیشترین حجم زباله‌ها را در عملیات لایروبی به خود اختصاص می‌دهند. او در این‌باره توضیحات بیشتری ارائه می‌دهد: «سرشاخه‌های درختان مشکل اصلی گرفتگی مسیر آب و دلیل لایروبی رودخانه کن است. چون رستوران‌دارها سر شاخه‌های درختان را قطع می‌کنند و در مسیر آب می‌ریزند. هم‌چنین لاستیک و زباله‌های رها شده در بستر رودخانه از دیگر دلایل آبگرفتگی به شمار می‌روند. به همین دلیل گرفتگی در زیر پل‌ها ایجاد می‌شود. با جمع‌آوری به هنگام و لایروبی به موقع، ۴ تا ۵ سال است که در مسیر این رودخانه آبگرفتگی و سیلاب به وجود نیامده است. علاوه بر این اقدامات، سال گذشته در برخی از پایه‌های پل که به مرمت نیاز داشت مانند پل زیر باند فرودگاه و محدوده شن و ماسه ارتش، از سوی فرودگاه مهرآباد بازسازی شد تا شاهد آبگرفتگی در این نقاط نباشیم.»
- خطر در کمین حریم
نگرانی اصلی طغیان رودخانه و سیلاب در منطقه ۵ به حاشیه رودخانه کن، میان‌رود، روستاها و مسیل‌هایی که در حریم منطقه قراردارند، بازمی‌گردد. «محمدرضا مقیمی»، مدیر اداره حریم شهرداری منطقه ۵، با اشاره به این موضوع درباره رودخانه کن می‌گوید: «حدود ۲۵ کیلومتر از رودخانه کن در حریم منطقه ۵ قرار دارد که از تجمع آب برف همه قله‌های غربی رشته کوه «البرز» اعم از «توچال»، «بازارک»، «لوارک»، «سیاه‌سنگ»، «پشت‌بند سنگان»، «لیچه» و چشمه‌های دامنه آن سرچشمه می‌گیرد. رودخانه کن، یکی از پر آب‌ترین رودخانه‌های تهران محسوب می‌شود. به همین دلیل یکی از راه‌های پیشگیری از وقوع سیلاب، بسترسازی طبیعی مناسب برای گذر سیلاب است و از مهم‌ترین اقدامات انجام لایروبی مناسب در سطح رودخانه از حیث رسوبات و نیز پاکسازی سنگ‌های بزرگ در مسیر رودخانه به شمار می‌آید. پس از تجربه سیلاب سال ۱۳۹۴ در این منطقه، با دغدغه پیشگیری از خسارات جانی و مالی، بیش از ۳میلیارد تومان بودجه توسط اداره آب امور منطقه‌ای تأمین و رودخانه لایروبی شد. علاوه بر این اقدام، حدود ۱۰هزار مترمکعب لجن و رسوبات رودخانه‌ای از مسیر رودخانه خارج شد. باید این موضوع را یادآور شوم که شاید انجام اقدامات لایروبی و پاکسازی رودخانه از وقوع سیلاب جلوگیری نکند، ولی تا حد زیادی از وقوع خسارت به دلیل پس زدن و منحرف شدن مسیر سیلاب جلوگیری می‌کند.»
- جلوگیری از ساخت‌وساز در حریم رودخانه
به گفته مقیمی، سیلاب یک اتفاق طبیعی است. او در این‌باره می‌گوید: «آن چیزی که سبب ایجاد خسارت می‌شود، وجود موانع طبیعی و غیرطبیعی در مسیر سیلاب است که بخشی از آن طبیعی و در مرور زمان و بخشی دیگر از سوی عامل انسانی با برخی ساخت‌وسازهای غیرمجاز ایجاد می‌شود. به‌طور کلی برای پیشگیری از خسارات وقوع سیلاب، علاوه بر اقداماتی از قبیل پاکسازی و لایروبی و معدوم‌سازی سنگ‌های مسیر رودخانه باید از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه جلوگیری کرد. پس از سیلاب سال ۱۳۹۴، بیش از ۳۲ مورد از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حاشیه رودخانه کن مانند رستوران و ویلای مسکونی در عملیات اجرای مشترک با دستگاهای متولی تخریب شد. تأثیر این اقدامات در سیلاب سال ۱۳۹۸ کاملاً مشهود بود و توانست خساراتی را که در آن سال، اعم از کشته شدن ۱۲ شهروند و تخریب صدها هکتار از باغ‌های مردم را شاهد بودیم، دیگر رخ ندهد.»