همشهری آنلاین _ سحر رمضانعلی پور: اگر خیابان ولی‌عصر(عج) را با چنارهایش به یاد می‌آوریم و اگر چنار ۳۰۰ ساله کاشانک دیگر به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت این محله تبدیل شده، کم‌آبی و خشکسالی اما در برخی از محله‌ها دامن این درختان زیبا را گرفته است. فرحزاد هم یکی از آن محله‌هایی است که چنارهای قدبرافراشته و کهنسالش از دیرباز زبانزد بود. اگر روزگاری در هر کوی و برزن‌آبادی کهن فرحزاد ده‌ها درخت چنار رهگذران را از گزند تیغ آفتاب در امان نگه می‌داشتند، چند سالی است که در سایه کم‌آبی، تغییر مسیر قنات‌های فرحزاد و برخی محدودیت‌ها برای آبیاری این درختان، سایه چنارهای فرحزاد کوتاه‌تر شده است. شماری از چنارهای کهنسال فرحزاد به دلیل کم‌آبی خشکیده‌اند و تنه نحیف چنارهای باقیمانده هم برای زنده ماندن نیازمند رسیدگی بیشتر است. در این گزارش سری به محله فرحزاد زدیم و ابعاد این معضل را بررسی کردیم.
قصه غم‌انگیز ۲ چنار کهنسالی که سایه‌سارشان بیش از ۲ قرن در ورودی‌آبادی کهن فرحزاد و در محدوده فعلی میدان فرحزادی وعده‌گاه اهالی بود، روایت کاملی از شرایط نابسامان برخی چنارهای محله فرحزاد است. از آن ۲ چنار تنومند و کهنسال که خنکای سایه خود را بی‌هیچ منتی به مسافران امامزاده داود(ع) می‌بخشیدند، دیگر جز خاطره‌ای دور در ذهن اهالی محله چیزی باقی نمانده است. بیش از ۱۵ است که جای آن ۲ چنار تنومند که مثل ۲ یار قدیمی شانه به شانه هم ایستاده بودند را ۲ تنه قطع شده گرفته است.
«عباس بهشتی» یکی از اهالی و باغداران قدیمی فرحزاد می‌گوید: «نهر خیابان شهید فرحزادی لایروبی نشده و اگر سال‌ها پیش آب قنات از این نهر پای درختان و چنارهای خیابان می‌ریخت، حالا دیگر خبری از آب جاری در این نهر نیست. ۲ چنار تنومند و کهنسال محله ما که در محدوده میدان فرحزاد قرار داشت هم حدود ۲ دهه پیش به دلیل تعریض خیابان و البته کم‌آبی از بین رفتند و حالا فقط ۲ تنه قطع شده و خشکیده از آنها باقی مانده است.»
اگرچه مدتی پیش گروهی از اهالی فرحزاد با همکاری دفتر توسعه محله به جای آن ۲ چنار کهنسال ۲ نهال چنار کاشته‌اند اما اهالی دغدغه‌مند فرحزاد معتقدند که در صورت ادامه بی‌مهری‌ها و رسیدگی نامناسب به دیگر چنارهای فرحزاد، بعید نیست که این سرنوشت شوم در انتظار آن درختان باشد.» کمی بالاتر از میدان فرحزادی، تنه خشکیده یک چنار تنومند دل را می‌خراشد. چنار کهنسالی که به دلیل کم‌آبی خشکید و حالا دیگر نشانی از حیات ندارد. بهشتی ادامه می‌دهد: «در امتداد خیابان فرحزادی تا انتهای محله بیش از ۲۰ چنار دیگر داریم که به دلیل کم‌آبی و نبود آب جاری مستمر در حل خشکیدن هستند.»
- روزگار ناخوش چنارهای خیابان فرحزادی
روزگار ناخوش چنارهای فرحزاد تنها به سرنوشت تلخ چنار خکشیده میدان فرحزادی محدود نمی‌شود. از میدان اصلی محله که به سوی حاشیه روددره می‌رویم بر شمار درختان افزوده می‌شود و فرحزاد در این محدوده بیشترین شباهت را با آن‌آبادی خوش آب و هوای گذشته پیدا می‌کند. اما در حاشیه روددره فرحزاد، جایی که باغ‌های میوه، درختان توت، گردو و... مثل حلقه‌ای سبز حاشیه روددره را دربرگرفته‌اند هم جای خالی برخی چنارهای کهنسال و دیگرگونه‌های ارزشمند مثل درختان گردو ۲۰۰ ساله و... به چشم می‌خورد. سرنوشت تلخ برخی چنارهای تنومند این محدوده که حالا دیگر نشانی از آنها باقی نمانده است دلیل دیگری دارد. «حسن صداقت» عضو قرارگاه اسلامی محله فرحزاد و یکی از اهالی این محله می‌گوید: «باغ‌ها و درختان حاشیه روددره قدیمی‌ترین درختان محله‌اند.
اما ۱۵ سال پیش و همزمان با آغاز پروژه بوستان نهج‌البلاغه به تدریج بسیاری از درختان کهنسال این محدوده از بین رفتند. ابتدا قرار بود بوستان نهج‌البلاغه تا محدوده پل خوشمرام در محله فرحزاد امتداد پیدا کند اما این پروژه به دلایل مختلف در محدوده بزرگراه نیایش متوقف شد. این میان مدیریت گذشته شهرداری که برای ادامه این پروژه، شماری از املاک حاشیه روددره را خریداری و بناهای موجود در املاک را تخریب کرده بود، زمینه‌ساز از بین رفتن مسیر برخی از قنات‌ها و نهرها شد. تا زمانی که باغداران مسئولیت حفاظت از باغ‌های خود و فضای سبز حاشیه رودخانه را در اختیار داشتند، مشکلی برای درختان پیش نیامده بود.» صداقت ادامه می‌دهد: «پس از بین رفتن مسیر برخی از قنات‌ها، مجراهای سیمانی و نهرهای آبی که باغداران برای آبیاری باغ‌های خود ایجاد کرده بودند، بسیاری از درختان کهنسال پایین دست به دلیل بی‌آبی از بین رفتند.»
- پای چنارها بتن شده است
در این روزهای گرم تابستان که کم‌آبی و خشکسالی بیشتر از گذشته گلوی درختان را می‌فشارد، شرایط برای چنارهایی که در کوچه‌های باریک و تنگ و ترش فرحزاد روزگار می‌گذرانند سخت‌تر است. از حاشیه روددره که به سمت بالادست محله حرکت می‌کنیم، کوچه‌ها باریک‌تر می‌شود و دسترسی به برخی معابر جز با خودرو به سختی امکانپذیر است. کوچه‌های پلکانی و کم‌عرض مسیر دسترسی تانکرهای آب را مسدود کرده‌اند و برای چنارهای این محدوده معنایی جز تشدید تشنگی و کم‌آبی ندارند. با توسعه ساخت‌وسازهای غیرمجاز در برخی نقاط محله و تغییر مسیر آب جاری قنات‌های بالادست هم بسیاری از چنارهایی که در این کوچه‌ها قرار داشتند از نعمت آب جاری محروم شدند و حالا آبیاری این درختان به معضلی جدی تبدیل شده است.
صداقت می‌گوید: «متأسفانه در محله ما خبری از آبیاری چنارها و درختان معابر با تانکر آب نیست. از طرفی در برخی از کوچه‌های کم‌عرض هم امکان تردد این خودروها وجود ندارد. پای بسیاری از چنارهای خیابان فرحزادی بتن و آسفالت شده و آبیاری این درختان را دشوار کرده است. اگرچه در برخی نقاط اهالی تا حد امکان پای چنارها باغچه‌ای کوچک درست کرده‌اند اما در سال‌های گذشته به دلیل بی‌توجهی برخی پیمانکاران شهرداری پای درختان آسفالت و بتن شده است که کار را برای آبیاری درختان سخت می‌کند.»بهشتی که از باغداران قدیمی فرحزاد است می‌گوید: «برای آبیاری مناسب درخت باید پای هر درخت حدود یک‌متر به‌عنوان حریم در نظر گرفته و آجرچینی شود. در حالی که متأسفانه پای بسیاری از چنارها آسفالت شده و چنارها تنها از طریق نفوذ ریشه در خاک بخشی از آب مورد نیاز را تأمین می‌کنند.»
- اهالی هوای چنارها را دارند
با وجود مشکلاتی که در مسیر آبیاری چنارهای فرحزاد وجود دارد، آب جاری نهرها و برخی قنات‌های فرحزاد فرصتی مناسب برای آبیاری به موقع، مرتب و مستمر چنارهای فرحزاد در اختیار مسئولان شهری قرار می‌دهد. صداقت از راهکار قرارگاه محله اسلامی فرحزاد برای حل این مشکل می‌گوید: «تنها در خیابان فرحزادی و ابتدای کوچه سرآسیاب ۶ چنار تنومند خشکیده وجود دارد. چنارهایی که در صورت آبیاری مستمر و مرتب با تانکرهای آب یا احیای نهرها به این روز نمی‌افتادند. چنارهای خیابان فرحزادی هم فاصله زیادی با خشک شدن ندارند. اگر شهرداری پای این درختان باغچه‌ای کوچک درست کند، حتی اهالی و کاسبان حاضرند آبیاری درختان را برعهده بگیرند. با وجود این، اعضای قرارگاه اسلامی محله فرحزاد با همراهی اهالی محله سال گذشته ۷ نهال چنار و ۶گونه درختی دیگر در خیابان فرحزادی کاشتند تا جای چنارهای خشکیده محله پر شود.»