همشهری آنلاین _ شهره کیانوش‌راد: زایگان در دل کوه‌های شمیران و در کنار رودخانه‌های پرآب جا قدمتی چندین هزارساله دارد و مردمانی باصفا که با پرورش درختان میوه در باغ‌هایی که از گذشته به یادگار مانده است روزگار می‌گذرانند. طبیعت بکر و زیبایی که روستا را احاطه کرده است گردشگران بسیاری را به‌ویژه در فصول بهار و تابستان راهی این روستا می‌کند. اما این روستا چرا به این نام شهرت یافته است؟ چند تن ازپژوهشگران واهالی محلی درباره قدمت روستا و نام زایگان روایت‌های مستندی برایمان نقل کرده‌اند.
روستای زایگان یا به گویش محلی زاگون در مسیر روستاهای سادات روته، لالان، آبنیک و گرمابدر واقع شده است. زایگان در رودبار قصران و میانه کوه‌ها، تاریخی چند هزار ساله دارد که «غلامرضا کسرائی» از اهالی روستا با بررسی شواهد تاریخی به آن می‌پردازد: «رودبار قصران در منطقه قصران قرار دارد و همان‌طور که در اسناد تاریخی آمده است قصران به بخش کوهستانی ری باستان اطلاق می‌شد. بنابراین می‌توان گفت زاگون جزو رودبار قصران و عضوی از پیکره ری باستان است.
ری باستان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین شهرهای تاریخی است که با نام‌های‌ام المشایخ، ام البلاد (مادر شهرها) و عروس البلاد (زیباترین شهرها) و شیخ البلاد (بزرگ شهرها) شهرت داشته است. آن‌طور که دکتر حسن کریمان در کتاب ارزشمند قصران نوشته است، زندگی و حضور انسان در قصران و رودبار قصران به اندازه تاریخ ری قدمت دارد. یعنی اگر ری ۶، ۷ هزار سال تاریخ مدنیت و شهرنشینی دارد، قدمت قصران نیز با ری برابری می‌کند. بنابراین می‌توان گفت که قصران به تبع ری هویتی ۶، ۷ هزار ساله دارد. آثار باستانی که نشاندهنده قدمت تاریخی رودبار قصران است، در روستای ایگل و روستاهای اطراف پیدا شده که بر قدمت تاریخی این منطقه دلالت دارد. بررسی نامه‌ها و اسنادی که دست ما رسیده است این موضوع را برای ما ثابت می‌کند که از حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش در زاگون زندگی جریان داشته و اگر بپذیریم که زاگون قسمتی ازرودبار قصران است، هویت چند هزار ساله این روستا دور از ذهن نیست.»
- درمسیر تردد به مازندران
به جز اسناد و نامه‌های به یادگار مانده چه شواهد دیگری می‌تواند تاریخ و قدمت این روستا را اثبات کند؟ کسرائی در پاسخ به این سؤال از چند دلیل دیگر نام می‌برد که به موقعیت جغرافیایی این روستا مربوط است: «زاگون یکی از راه‌های دسترسی و تردد به استان مازندران و شهرستان بخش نور بوده است. برای رفتن به شهرستان نور یا برای رفتن به بلده بهترین راه این بود که از فشم به سمت زاگون، گرمابدر و لار رفته و بعد از رسیدن به بلده به سمت نور حرکت کنند. پس می‌توان گفت که زاگون محل تردد مسافران بوده است.» سرسبزی درختان و باغ‌های میوه در کنار ۲ رودخانه زاگون این روستا را به یکی از جاذبه‌های گردشگری شمیرانات تبدیل کرده است. زاگون میان «دو رون» یا (دو رود) واقع شده است. یکی از رودخانه‌ها از سمت لالون و کوه‌های ورزا و رودخانه دیگر از سمت لار و اشتر به زاگون می‌رسد. کسرائی دومین دلیل برای قدمت زاگون را جاری بودن این رودخانه‌ها می‌داند و اضافه می‌کند: «هر جا رودخانه باشد زندگی هم جریان دارد. به همین دلیل از گذشته تا امروز در کنار این رودخانه‌ها باغ‌های میوه و مزارع کشاورزی وجود داشته است و مردمی که به دامداری و باغداری اشتغال داشته‌اند.»
- محلی امن در دل کوه
«سرقلاع» که صخره سنگی بزرگی است و اهالی آن را کشک می‌نامند سال‌هاست در این روستا جا خوش کرده است. به گفته کسرائی، سرقلاع مانند سپری زاگون را از خطر سیل‌های مهیب محافظت کرده و اگر هم سیل اتفاق افتاده باشد فقط بخش کوچکی از زمین‌های زاگون آسیب زده است. کسرائی همجواری با سرقلاع که مانند دژی محکم از ساختمان‌ها و خانه‌های روستاییان در برابر سیل محافظت کرده را دلیلی بر تداوم زندگی در زاگون می‌داند.
آفتابی به وسعت آسمان زاگون
«روستای زاگون از تابش آفتاب خالی نیست.» این توصیفی است که کسرائی برای روستای محل زندگی‌اش بیان می‌کند و می‌گوید: «روستای زاگون به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش همیشه و در تمام ساعت‌های روز از تابش آفتاب بهره‌می‌برد. آفتاب از نخستین ساعات صبح و تا آخرین لحظات روز بر زاگون می‌تابد. به نظر من این نیز دلیلی بر پربار بودن مزارع کشاورزی و باغ‌های این منطقه است و می‌توان در مجموع این شرایط را از دلایل قدمت این روستا برشمرد.»
- گنج گردن
زاگون آبشارهایی دارد که در تابستان منبع تأمین آب آشامیدنی و در زمستان مانند یخچال عمل می‌کرد. «علی‌اکبر آب‌محله» از اهالی قدیمی در وصف این آبشارها می‌گوید: «نخستین منظره طبیعی و دیدنی این روستا دره حسندر و آبشار آن است. زمانی که خبری از یخچال نبود، این آبشار یخی در بهار و تابستان منبع تأمین یخ بود. از جاذبه‌های کوهنوردی این روستا می‌توان از کوه خاجرو نام برد. بالاتر از این کوه به ملارسم می‌رسیم. گنج گردن، مرتفع‌ترین قسمت این روستاست که از بالای قله آن شعله‌های نفت شهرری دیده می‌شود.» باغ‌های میوه سیب شمیران و گلابی شاه میوه، زردآلو و گردو زایگان از محصولاتی است که تابستان‌ها مشتری‌های فراوانی دارد. به گفته اهالی زاگون کمبود خدمات رفاهی، امکانات ورزشی و اماکن تفریحی و از مشکلاتی است که در این روستا وجود دارد. این خطه هنرمندانی را نیز در دل خود جا داده است؛ مانند شعرایی مثل بنیامین آب محله، داود آقاملایی و پیکرتراشان و مجسمه سازانی مثل محمد آقاملایی و علی‌اکبر آب‌محله.
- زاگـون یا زرگـون
روستایی که اکنون به نام زایگان شناخته می‌شود گویش‌های دیگر هم دارد که به وجود معادن مربوط است. در تحقیقی که «محمد نادی» و «ابوالقاسم میرمحمدی میگونی» از شاعران و پژوهشگران شمیران درباره ریشه‌های مرتبط با این نام انجام داده اند آمده است: «زاج ماده‌ای است معدنی که معادن آن در انواع و رنگ‌های گوناگون در برخی نقاط کشورمان موجود است و برخی از انواع آن مصارف طبی دارد. در جاده هراز در منطقه آب اسک رود کوچکی جاری است که در حوضچه‌های آن رسوبات زاج قابل مشاهده است. آب زاج این حوضچه برای افرادی که مشکل پوستی دارند مفید است. مکان‌هایی که در آن زاج یافت می‌شود را زاجکلان یا زاچکلان یا به اختصار زاکان یا زایگان می‌گویند. چنانچه زاکان قزوین روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان قزوین و زاجکان(سفلی و علیا) روستایی از توابع طارم سفلی است. به نظر می‌رسد زایگان از روستاهای قصران نیز مانند این روستاها همگی نام خود را از ماده معدنی زاج گرفته‌اند. برخی دوستان در منطقه این نام را به زاغون نسبت داده‌اند که دلیل آن به داشتن چهره‌ای روشن و چشمانی زاغ مربوط است. برخی دیگر معتقدند زاکان در زبان طبری به معنی فرزندان است اما به نظر نمی‌رسد این نام ارتباطی با کلمه زایش و زادگاه داشته باشد.»
«ابوالقاسم میرمحمدی میگونی» از پژوهشگران رودبار قصران نیز درباره نام این روستا با استناد به مطلبی از استاد علی بیگی می‌گوید: «رنگ سبز در زبان پهلوی با واژه‌های سبز، زرگون و زریون آمده است (اگرچه زرگون و زریون به معنی زرد طلایی هم اطلاق می‌شود). به همین دلیل سرزمین‌های سبز و خرم با این واژگان نام گرفته‌اند مانند: زرگان(در خوزستان)، زرقان(در آذربایجان شرقی و فارس) و... بنابراین این احتمال که روستای زاگون در رودبار قصران نیز ممکن است در اصل همان زرگون باشد دور از ذهن نیست.»