همشهری آنلاین _ حسن حسن‌زاده:کامرانیه در روزگار گذشته شمیران هم برخلاف‌آبادی‌های کهن اطرافش قدمت چندانی نداشت وآبادی کوچکی بود در جوارآبادی‌های کهنی مثل حصار بوعلی و نیاوران. با وجود این نام کامرانیه برای موسفیدان محله، خاطرات سبز باغی وسیع را زنده می‌کند که روزگاری به دست پسر ناصرالدین‌شاه‌آباد شد و طولی نکشید که‌آبادی کوچکی در همسایگی‌آبادی کهن حصار بوعلی شکل گرفت. سری به محله کامرانیه زدیم و در گفت‌وگو با «علیرضا زمانی» تهران‌شناس تاریخچه شکل‌گیری این‌آبادی قجری و باغ انبوه کامرانیه را مرور کردیم.
اگرچه امروز کامرانیه در فهرست محله‌های منطقه یک جایی ندارد اما نام کامرانیه میان ساکنان محدوده محله‌های حصار بوعلی و فرمانیه زنده است و موسفیدان محله را با خود به روزگار گذشته‌آبادی کوچک کامرانیه و باغ سرسبز کامران‌میرزا می‌برد. برای جست‌وجو در تاریخچه شکل‌گیری‌آبادی کوچکی به نام کامرانیه باید سری به دوره قاجاریه بزنیم. زمانی، تهران‌شناس می‌گوید: «در میان‌آبادی‌های شمیران به روستاهای کوچکی می‌رسیم که در فهرست ۳۳ پارچه‌آبادی کهن و اصیل شمیران جایی ندارند؛ آبادی‌های کوچکی مثل آجودانیه، فرمانیه، کامرانیه و... که برخی از آنها امروز به‌عنوان محله‌های شمال شهر شناخته می‌شوند. این‌آبادی‌های کوچک در دوران قاجار شکل گرفتند و پیش از آن در میان‌آبادی‌های شمیران نام و نشانی نداشتند. از دوره قاجار در میان‌آبادی‌های کهن شمیران، روستاهای کوچکی سربرآوردند که البته بیشتر آنها مجموعه باغ‌هایی بودند که توسط یکی از رجال حکومتی زمان قاجارآباد شده و به تدریج سر و شکل یک روستای کوچک به خود گرفتند. کامرانیه هم یکی از همان‌آبادی‌های کوچکی است که دوره قاجار در جوارآبادی‌های کهنی مثل حصار بوعلی شکل گرفت.»
- اینجا باغ پسر ناصرالدین‌شاه بود
قصه تولدآبادی کوچکی به نام کامرانیه با «کامران‌میرزا» یکی از رجال سیاسی و حکومتی دوران قاجار که در دوره‌ای مسئولیت وزارت لشکر را برعهده داشت گره خورده است. اگرچه اکنون نشانی از محله کامرانیه در فهرست رسمی محله‌های تهران دیده نمی‌شود، اما نام و نشان آن‌آبادی کوچک قجری را باید در دل محله حصار بوعلی و خیابان‌های اطرافش جست‌وجو کرد. اگر از نام سه‌راه کامرانیه که هنوز هم میان اهالی این محدوده رایج است بگذریم، پرسه در کوچه‌ها و معابر خیابان شهید بازدار که امروز به نام کامرانیه شناخته می‌شود، ساکنان قدیمی محله را با خود به روزگار حکمرانی باغ‌های سرسبز کامرانیه می‌برد. اگرچه امروز جای آن درختان قدبرافراشته و طراوت و شادابی باغ کامران میرزا را آپارتمان‌ها و برج‌های سر به فلک کشیده گرفته است اما هنوز هم نشانی از آن‌آبادی کوچک و سرسبز در محدوده کامرانیه وجود دارد.
زمانی می‌گوید: «کامران‌میرزا فرزند ناصرالدین‌شاه و منیرالسلطنه، در دوره‌ای مسئولیت وزارت لشکر را برعهده داشت و صاحب چند باغ وسیع در تهران بود. او علاوه بر باغ وسیعش در محله امیریه، باغ ییلاقی بزرگی را در محدوده کنونی کامرانیه از میرزا سعید خان، وزیر امور خارجه وقت دوره ناصری خرید. همان‌طور که محله امیریه تهران به واسطه لقب کامران‌میرزا که پس از امیرکبیر لقب امیر به او داده شد، امیریه نام گرفت، باغ وسیعش در شمیران هم به نام او یعنی کامرانیه معروف شد. کامران میرزا علاقه زیادی به زیباسازی باغ‌هایش داشت و معروف است حتی از باغبان‌های فرنگی برای تزیین باغ‌هایش استفاده می‌کرد. پس از تملک این باغ توسط کامران میرزا بود که به تدریج سکونتگاه‌ها و خانه‌هایی در اطراف باغ ساخته شده وآبادی جدید و کوچکی به نام کامرانیه در همسایگی حصار بوعلی شکل گرفت. در واقع محدوده‌آبادی کوچک کامرانیه به‌آبادی‌های حصار بوعلی، رستم‌آباد بالا و اراضی چیذر محدود می‌شد. در جنوب کامرانیه هم تپه‌ای معروف به تپه شغالی وجود داشت که خالی از سکنه بود.»
- باغی که به ۲ محله هویت‌بخشید
باغ وسیع کامرانیه تا زمان مرگ کامران‌میرزا برای خود برو بیایی داشت و کامران‌میرزا هم برای برگزاری برخی محافل و دورهمی رجال سیاسی از این باغ زیبا استفاده می‌کرد. پس از فوت کامران‌میرزا در سال ۱۳۰۷ باغ کامرانیه در اختیار ورثه او قرار گرفت و از این دوره بود که مقدمات لازم برای شکل‌گیری محله‌ای به نام کامرانیه در دوران توسعه و ساخت‌وسازها درآبادی‌های شمال شهر فراهم شد. زمانی می‌گوید: «در سال‌های نخست حکومت رضاشاه، کامران‌میرزا از دنیا رفت و باغ وسیع کامرانیه به دخترش رسید. دختر کامران‌میرزا باغ پدری را به عبدالحسین فرمانفرما فروخت که از رجال پرنفوذ قجری، نوه عباس میرزا و داماد مظفرالدین‌شاه بود. عبدالحسین فرمانفرما هم باغ را به پسر ارشدش فیروزمیرزا نصرت‌الدوله که از رجال دوره پهلوی اول به شمار می‌رفت بخشید. در واقع باغ کامران‌میرزا و فروش این باغ به عبدالحسین فرمانفرما زمینه‌ساز نامگذاری و هویت‌بخشی به ۲ محله معروف شمال شهر شد. نخست محله‌ای به نام کامرانیه و دیگری پس از فروش باغ به خانواده فرمانفرما و با هویت‌بخشی به محله فرمانیه.»
- یادگاری کامران‌میرزا برای اهالی حصار بوعلی
بخشی از هویت محله کامرانیه را اکنون باید در دل محله کهن حصار بوعلی جست‌وجو کرد. «تکیه بالا» یا به قول اهالی محله همان «تکیه آقا» با انبوه خاطراتی که از عزاداری‌ها و دورهمی‌های مذهبی اهالی حصار بوعلی در دل خود جا داده است یادگاری کامران‌میرزا برای اهالی حصاربوعلی است. زمانی می‌گوید: «کامران میرزا تکیه آقا را برای برگزاری مراسم و عزاداری امام حسن مجتبی(ع) وقف کرد. این تکیه بیش از صد سال قدمت دارد و بنای قدیمی آن تخریب و بازسازی شده است. با وجود این هنوز هم چراغ این تکیه روشن است و از مراسم مذهبی اهالی حصاربوعلی میزبانی می‌کند. کامران میرزا که ارادت خاصی به امام حسن مجتبی(ع) داشت، تکیه‌ای را در ضلع شمال این‌آبادی کهن برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسن(ع) بنا کرد. از آنجایی که اهالی حصار بوعلی کامران‌میرزا را آقا خطاب می‌کردند، بعد از ساخت تکیه نام تکیه آقا سر زبان‌ها افتاد و هنوز هم تکیه قدیمی شمال محله حصار بوعلی به همین نام معروف است.»
- محله‌ای که از دل یک باغ سر برآورد
از سال ۱۳۳۵ که بخش زیادی ازآبادی‌های شمیران به‌صورت رسمی در محدوده شهری تهران قرار گرفت، ساخت‌وسازها در محدوده کامرانیه هم آغاز شد. همزمان با توسعه ساخت‌وسازها و افزایش جمعیت این محدوده، خیابان‌کشی‌هایی هم در دل‌آبادی‌ها و باغ‌های به جا مانده انجام شد تا به تدریج محله‌ای کوچک به نام کامرانیه متولد شد. زمانی می‌گوید: «با توسعه ساخت‌وسازها در محدوده کامرانیه و فرمانیه ۲ خیابان اصلی کشیده شد. نخست خیابان فرمانیه که امروز آن را با نام خیابان شهید لواسانی می‌شناسیم و محدوده محله فرمانیه را مشخص می‌کند و دیگری خیابان کامرانیه که امروز به نام خیابان شهید بازدار شناخته می‌شود. پس از خیابان‌کشی بود که از دهه‌های ۳۰ و ۴۰ به تدریج بر شمار سکونتگاه‌ها و خانه‌ها در این محدوده افزوده شد و باغ‌ها و درختان سرسبز کامرانیه پس از قطعه‌بندی جای خود را به خانه‌باغ‌ها و منازل مسکونی دادند. در همین دوره محله کامرانیه شکل گرفت.»