همشهری آنلاین _ راحله عبدالحسینی: آستانی که برای راز و نیاز و استخوان سبک کردن اهالی شمیران و تهران مأمن و پناه خوبی است. بقعه مبارکه امامزاده با نمای آجری قدمتی بیش از ۱۵۰ سال دارد و به عهد ناصری برمی‌گردد. به همین دلیل هم جزو آثار میراث فرهنگی شمیرانات ثبت شده. با این حال چنان که شایسته است از این بنای تاریخی مذهبی حفاظت نشده و آثار تخریب در پیکر آجرهای قدیمی دیده می‌شود. این موضوع بهانه‌ای شد تا در روزهای محرم سری به این زیارتگاه عاشقان اباعبدالله‌الحسین(ع) بزنیم و از حال و روز گذشته و حال آن بیشتر بدانیم.
ابتدای کوچه منتهی به امامزاده تابلویی نصب شده که مسیر را به زائران نشان می‌دهد. دیوار کاهگلی و کوتاه را می‌گیریم و در سایه درختان چنار و داغدان به ورودی امامزاده می‌رسیم. گنبد و گلدسته‌ای هم در کار نیست. این یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد این مکان معنوی است. همه چیز اصالت خود را حفظ کرده و معماری بنای امامزاده در طول سال‌ها فقط بازسازی شده و چندان دستخوش تغییر نشده. همین‌جا تفاوت دلنشین دیگری به چشم می‌خورد.
صحن امامزاده پایین‌تر از سطح خیابان است. از در ورودی امامزاده تقریباً ۱۰ قدم که برمی‌داریم، پله‌ها برای پایین رفتن و رسیدن به آستان امامزاده خودنمایی می‌کند. امامزاده اسماعیل چیذر(ع) با پرچم‌ها و کتیبه‌های سیاه پوشیده شده است. برنامه‌های عزاداری و سوگواری مثل سال گذشته باید با رعایت فاصله اجتماعی و دستورالعمل‌های بهداشتی انجام شود. صحن امامزاده اسماعیل(ع) کوچک اما با صفاست. ۲ درخت چنار تنومند که حکایت از قدمت و عمر طولانی دارد، درست روبه‌روی شبستان روییده و با سخاوت روی حیاط سایه گسترده‌اند. حوض مرمری وسط حیاط هم فضا را زیباتر و آرام‌تر کرده. دورتادور حوض با گلدان‌های شمعدانی تزیین شده‌است. سنگ قبرهای مسطح با کف حیاط هم دیده می‌شود.
- مرمت همگون با بافت تاریخی
بنای آجری بارگاه امامزاده(ع) از گذر سالیان روایت می‌کند. ضریح امامزاده(ع) قبلاً چوبی بود و این معماری و کاشیکاری مربوط به حدود صد و پنجاه سال پیش و دوران ناصرالدین شاه است و تزیینات خاصی ندارد. بنایی که با توجه به ثبت در میراث فرهنگی نیاز به حفاظت، مرمت و نگهداری دارد. «امین چیذری» یکی از هم‌محله‌ای‌های چیذر که روی اسناد و تاریخ چیذر تحقیق و پژوهش می‌کند در توضیح بیشتر می‌گوید: «بقعه اصلی امامزاده اسماعیل(ع) به دوران ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردد و حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. تولیت امامزاده برعهده اوقاف است. از آنجا که امامزاده در میراث فرهنگی به‌عنوان یکی از آثار تاریخی شمیران ثبت شده، برای نگهداری و مرمت بقعه بین این دو نهاد بحث است.
هر روز شاهد عمیق شدن ترک‌ها در آجرهای قدیمی هستیم و خبری از مرمت از سوی هیچ نهادی نیست. در بخش نمای آجری بنا، ترک‌های زیادی ایجاد شده که نگرانی از تخریب بنا ایجاد می‌کند. مدتی پیش سردر ورودی به شکل ناشیانه مرمت شد و فقط ترک‌های ایجاد شده پوشانده شد. در صورتی که برای مرمت بناهای تاریخی باید کارشناس مرمت نظارت داشته باشد. مرمت آثار تاریخی به این سادگی نیست و هم علم است و هم هنر.»
- چشم انتظار همکاری میراث فرهنگی و اوقاف
در طرح توسعه حرم امامزاده، چند ملک اطراف از سوی اداره اوقاف، خریداری و به حیاط و شبستان امامزاده اضافه شد. در شبستان جلسات قرآن، کلاس‌های نهج‌البلاغه، تفسیر و احکام، تقویت دروس و خیاطی برگزار می‌شد که با شروع کرونا برگزاری کلاس‌ها هم تعطیل شد. مراسم صبحانه بعد از دعای ندبه و سالگردترحیم نیز در شبستان برگزار می‌شد. آسانسور و وضوخانه هم اضافه شد. چیذری در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «پیگیری برای ورود کارشناس میراث فرهنگی به این موضوع و انجام عملیات حفظ و مرمت و نگهداری این بنای تاریخی را با همکاری چند نفر از دوستان و هم‌محله‌ای‌ها انجام دادیم. ولی متأسفانه با ما همکاری نکردند.»
- حفظ بنای قدیمی امامزاده
طرح توسعه آستان امامزادگان طرحی است که برای استفاده بهتر و بیشتر شهروندان از این اماکن معنوی اجرا می‌شود. نکته اینجاست که در بافت تاریخی باید تناسب و همگونی نیز به‌عنوان یک اصل رعایت شود. چیذری ادامه می‌دهد: «حسینیه کنار امامزاده، وضوخانه، دارالقرآن و دیگر مراکز مذهبی دیگر که در طرح توسعه کنار بقعه قدیمی امامزاده اسماعیل(ع) چیذر ساخته شده است هیچ سنخیتی با بافت قدیمی و نمای آجری ندارد. ساختمان‌های جدید از سنگ مرمر است و کاملاً بافت متفاوتی دارد و نمای بصری مشترکی ایجاد نشده. با این حال حفظ بنای قدیمی امامزاده برای هم‌محله ای‌ها به‌عنوان میراث و هویت محله بسیار اهمیت دارد.»
- از روزگار رفته حکایت
قدیمی‌های شمیران هر وقت به امامزاده اسماعیل(ع) سر می‌زنند یادشان می‌آید که قناتی از زیر حیاط امامزاده، رد و صدای آب روان شنیده می‌شد. یادشان است که کنار حیاط ۲ اتاق کوچک بود که خادم امامزاده در آن زندگی می‌کرد. یادشان است که با نذر نان و پنیر و سبزی در شب‌های جمعه حاجت روا می‌شدند. امامزاده اسماعیل(ع) از پسران امام موسی کاظم(ع) است.
- از بافت تاریخی حفاظت کنیم
طرح توسعه در محله‌های قدیمی‌خواه ناخواه در محدوده حریم اماکن و آثار تاریخی از جمله بقاع متبرکه و امامزادگان نیز رخ می‌دهد. اما این طرح‌ها با چه شکل و شمایلی باید پیش برود که به حریم تاریخی این اماکن خدشه‌ای وارد نشود؟ این سؤال را از «مهدی معمارزاده» کارشناس مسئول میراث فرهنگی استان تهران می‌پرسیم. او می‌گوید: «طرح‌های توسعه در تهران و سایر شهرستان‌ها اتفاق می‌افتد و از آن گریزی نیست. طرح تفصیلی تهران به روستاهای قدیمی تهران هم پرداخته که در هماهنگی با اداره میراث فرهنگی پیش رفته‌است. چیذر به‌عنوان یکی از روستاهای قدیمی شمیران شناخته می‌شود. اگر در طرح توسعه به قدمت و اصالت این روستای قدیمی توجهی نشود، اصالت را از معماری بناهای آن گرفته‌ایم و دیگر اصالتی برای آن باقی نمی‌ماند.»
معمارزاده صحبت‌هایش را با اشاره به قدمت امامزاده‌های روستاهای شمیران پی می‌گیرد و ادامه می‌دهد: «نگاهی به بافت قدیمی روستاهای شمیران نشان می‌دهد که سکونت در اطراف امامزاده شکل گرفته است. به این صورت که امامزاده در مرکز روستا قرار داشت. دور آن هم مغازه‌ها و خانه‌ها ساخته شدند. در تهران هم در محدوده حصار صفوی و ناصری به همین شکل است. اگر اهمیت و اصالت این موضوع در طرح توسعه مورد بی‌مهری قرار بگیرد، طبیعی است که تأثیر مذهبی و تاریخی که پیش از این داشته‌اند را از دست می‌دهند. توجه داشته‌باشید که بنای تاریخی یک شأن دارد. این، نکته مهمی است که در طرح توسعه کمتر به آن توجه شده‌است. دکتر حناچی در دوران مدیریت خود در شهرداری به این موضوع توجه داشت. مخصوصاً در بافت حصار ناصری.»
معمارزاده از ظرفیت‌های تاریخی و مذهبی پایتخت می‌گوید و یادآوری می‌کند: «هر شهری برای خود ظرفیت‌های مختلفی دارد. لازم است در ظرفیت طرح‌های توسعه‌ای تهران به حفظ ارزش‌های تاریخی توجه کنیم و حفاظت از آنها را مورد توجه قرار دهیم. آستان امامزاده اسماعیل(ع) چیذر هم در طرح توسعه‌ای قرار گرفته و باز هم اطراف آن ساخت‌وساز خواهد شد. اما لازم است در این رهگذر به ارزش‌های محیطی و ساختاری این بنای تاریخی توجه کنیم.»