همشهری آنلاین_حسن حسن‌زاده: ساکنان کوچه‌های تنگ و ترش محدوده سنگ دوقلو با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند؛ نبود شبکه فاضلاب شهری و شیب تند معابر پلکانی که رفت‌وآمد را برای اهالی و به‌ویژه سالمندان دشوار کرده، تنها گوشه‌ای از محدودیت‌های زندگی در بافت فرسوده محله گلابدره است. این میان، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و آلونک‌هایی که گاهی یک‌شبه در آخرین طبقه یک ساختمان ناایمن سر برمی‌آورند، یکی دیگر از مشکلات و دردسرهایی است که گریبان اهالی محله را گرفته است.
افراد سودجو و متخلفان با ساخت‌وسازهای غیرمجاز، آلونک‌سازی، ساخت طبقات اضافه بدون مجوز و نیز ساخت‌وساز در حریم روددره علاوه بر ایجاد مشکل برای همسایه‌ها، آسیب‌های زیادی هم به طبیعت این محدوده از گلابدره وارد کرده‌اند. به درخواست اهالی سری به این محله زدیم و در گفت‌وگو با اهالی گلابدره، مسئولان محلی و شهری از نزدیک ابعاد مشکل و پیامد ساخت‌وسازهای غیرمجاز را بررسی کردیم.
با گذر از خیابان دهکده، مسیر بالادست محله گلابدره یا همان محدوده سنگ‌دوقلو را در پیش می‌گیریم. معبری پلکانی، خیابان‌های ماشین‌رو پایین دست را به کوچه‌های تنگ و ترش بالادست وصل می‌کند؛ جایی که خانه‌های فرسوده روی شیب تند تپه‌های سنگی بنا شده و انگار از فرط خستگی به سوی کوچه سر خم کرده‌اند. در محدوده سنگ‌دوقلو، کوچه‌هایی که گاهی عرض آنها به کمتر از یک‌متر هم می‌رسد به‌صورت مارپیچ و با شیب تند به یکدیگر وصل می‌شوند. آپارتمان‌های ناایمن، طبقات اضافه غیرمجاز و آلونک‌هایی که به شکل غیراصولی یک‌شبه در بالاترین طبقه خانه سر برآورده‌اند، پرتکرارترین تصویری است که در پسکوچه‌های باریک سنگ‌دوقلو به چشم می‌خورد.
در انتهای یکی از کوچه‌ها به خانه‌ای ۲ طبقه می‌رسیم که به ظاهر قوانین ساخت‌وساز در محدوده سنگ‌دوقلو را رعایت کرده است. اما این خانه هم مثل شماری از خانه‌هایی که روی شیب تند تپه بنا شده‌اند از نمای عمق دره پشت سرش، ساختمانی ۵ طبقه است که کمترین اصول ایمنی در ساخت آن رعایت نشده است.
«رضا ترابی گودرزی» مدیر محله گلابدره که در این گزارش همراهی‌مان می‌کند می‌گوید: «براساس طرح تفصیلی گلابدره، محدوده سنگ دوقلو در پهنه R۲۱۲ قرار دارد که اجازه ساخت یک بنای ۳ طبقه با سطح اشغال ۴۰درصد را به مالک می‌دهد. اما وجود املاک ریزدانه بسیار که گاهی مساحتشان به کمتر از ۴۰مترمربع می‌رسد باعث رواج ساخت‌وساز غیرمجاز و ساخت طبقات اضافه بدون رعایت اصول ایمنی شده است. حدود ۲ دهه پیش خبری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز نبود و بیشتر خانه‌های این محدوده یک یا ۲ طبقه بودند. ولی در چند سال اخیر به دلیل افزایش جمعیت خانوارها و افزایش قیمت ملک، به تدریج ساخت‌وساز غیرمجاز هم گسترش پیدا کرد و افراد سودجو به جان محله افتادند.»
آلونک‌ها و طبقات اضافی غیرمجاز و ناایمن اما در صورت وقوع حوادثی مثل زلزله از پیامدهای ناگوار حادثه در این محدوده خبر می‌دهند. «محمدرضا یزدان پناه» مدیر دفتر توسعه محله ناحیه در این‌باره می‌گوید: «براساس برآورد دفتر توسعه محله از وضعیت ساخت‌وسازهای این محدوده و بررسی نتایج تحقیق یک مؤسسه ژاپنی از پهنه‌های پرخطر تهران، باید گفت وقوع یک زلزله ۵ و نیم ریشتری پیامدهای ناگواری در محدوده تپه آبک به همراه خواهد داشت. علاوه بر اینکه این محدوده در منطقه کوهپایه‌ای قرار دارد که همین مسئله خطراتی مثل رانش زمین را هم در پی خواهد داشت.»
- افراد سودجو همسایه‌ها را تهدید می‌کنند
با گذر از کوچه سپهر به آخرین ردیف از خانه‌های بالادست محدوده سنگ دوقلو می‌رسیم؛ جایی که خانه‌ها روی شیب دره‌ای کم عمق بنا شده‌اند. برای دسترسی به عمق دره و مظهر قنات قدیمی سنگ‌دوقلو باید از پله‌هایی پایین برویم که در واقع راه پله خانه‌های روی شیب است. در عمق دره جا برای سوزن انداختن نیست. نخاله‌های ساختمانی، کیسه‌های پر و خالی گچ و سیمان و انبوهی از کیسه‌های زباله مظهر قنات و درختان را محاصره کرده‌اند. یک شیب تند و غیرقابل عبور، قنات و درختان اطرافش را به رودخانه گلابدره وصل می‌کند. از فاصله‌ای نه چندان دور، جایی که خانه‌ها در کمترین فاصله ممکن با رودخانه ساخته شده‌اند، صدای سقوط نخاله‌های ساختمانی به حاشیه رودخانه،
هر چند دقیقه سکوت طبیعت اطراف را می‌شکند. همسایه‌ها از انجام یک ساخت‌وساز غیرمجاز دیگر در حاشیه رودخانه خبر می‌دهند و ظاهراً قرار است ساختمان ناایمن دیگری از میان خانه‌های فرسوده سر برآورد. زن میانسالی ساکن یکی از خانه‌های اطراف که از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و پیامدهای آن به ستوه آمده است می‌گوید: «ما همسایه‌ها روز و شب نداریم. هر روز با صدای سقوط نخاله‌های ساختمانی به دره از خواب بیدار می‌شویم. عرض کوچه‌ها کم است اما افراد سودجو که به دنبال ساخت‌وساز غیرمجاز هستند، مسیر رفت‌وآمد کوچه را از مصالح ساختمان پر می‌کنند.
چند روز پیش به آنها اعتراض کردیم اما با تهدید و ارعاب جوابمان را دادند. وقتی قانون سقف مجاز ساخت‌وساز را تعیین کرده است آنها چطور می‌توانند با این ساخت‌وسازهای غیرمجاز برای همسایه‌ها مشکل ایجاد کنند؟» یکی دیگر از همسایه‌ها هم می‌گوید: «شهرداری در ورودی‌های محله، چند بازرسی برای جلوگیری از انتقال مصالح ساختمانی توسط افراد غیرمجاز قرار داده است. اما شاهد بودیم که برخی افراد سودجو تیرآهن‌ها را تکه تکه کرده و در صندوق ماشین شخصی جاساز می‌کنند. سپس با جوش دادن آنها اسکلت ساختمان را می‌سازند. آیا خانه‌ای که به این روش ساخته شود قابل سکونت است؟»
- بنای غیرمجازی که در کمتر از یک ماه ساخته شد
برای دسترسی به حاشیه رودخانه گلابدره، راهی خیابان گلبرگ می‌شویم. در طول مسیر، مصالح ساختمانی در گوشه خیابان و زوایای پنهان و آشکار کوچه‌ها جلب توجه می‌کنند. تپه‌ای از کیسه‌های گچ و سیمان، نیمی از ورودی یک کوچه پلکانی را مسدود کرده و در انتهای این کوچه بن‌بست هم ساختمانی نیمه‌کاره و طبقات غیرمجاز آن خودنمایی می‌کند.
بانوی میانسالی شروع به گلایه می‌کند: «سر و صدای ساخت‌وساز شبانه یک مشکل است و نخاله‌هایی که صبح ورودی کوچه را می‌بندد مشکل دیگر. سازنده‌ها نخاله‌ها را گوشه خیابان رها می‌کنند و کسی هم پاسخگو نیست.» در انتهای خیابان گلبرگ، معبری پلکانی ما را به حاشیه رودخانه گلابدره می‌رساند. در این نقطه از محله، خانه‌ها در کمترین فاصله با رودخانه بنا شده‌اند. گودرزی می‌گوید: «بسیاری از ساخت‌وسازهای این محدوده، چند دهه پیش انجام شده و متأسفانه محدوده حریم رودخانه رعایت نشده است. بسیاری از همسایه‌ها سیل سال ۱۳۶۶ گلابدره را به خاطر دارند. اگر یکبار دیگر چنین اتفاقی رخ دهد، پیامدهای آن قابل جبران نیست.»
در انتهای مسیر، نمایی از خانه‌های بالادست تپه پیش رو ما قرار می‌گیرد. آپارتمانی که روی تپه بالادست بنا شده، مثل یک غول سنگی بدقواره از لابه‌لای درختان سر برآورده است. یکی از اهالی می‌گوید: «چند ماه پیش به جای این ساختمان غول‌پیکر یک ملک ریزدانه قرار داشت. سازنده‌ها که شروع به ساخت‌وساز کردند، ناگهان دیدیم تعداد طبقات آن دارد از ۷ طبقه هم عبور می‌کند. جالب اینکه تمام مراحل ساخت در مدت کوتاهی انجام شد. این آپارتمان روی خانه‌های ما سایه انداخته و اگر حادثه‌ای رخ دهد آوار این ساختمان ناایمن و غیرمجاز نصیب ما می‌شود.»
- چند راهکار دیگر برای جلوگیری از تخلف
تجمیع و نوسازی پلاک‌های ریزدانه محدوده تپه آبک و سنگ‌دوقلو با یک مانع بزرگ روبه روست. یزدان پناه ادامه می‌دهد: «ریشه بسیاری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز، ناایمن و آلونک‌سازی‌های محدوده تپه آبک و سنگ‌دوقلو را باید در وضعیت مالکیتی املاک این محدوده جست‌وجو کرد. چون حدود ۶۰درصد املاک این محدوده قولنامه‌ای هستند.
همین مسئله به مانعی جدی برای ترغیب مالکان به نوسازی املاک فرسوده شده است. با وجود این، دفتر توسعه محله به‌زودی کارگروه‌هایی را با هدف تشکیل پرونده برای ثبت و دریافت سند رسمی برگزار خواهد کرد تا مالکانی که شرایط لازم را برای دریافت سند دارند، این فرایند را با سرعت بیشتری طی کنند. این میان مواردی مثل بازنگری در پهنه‌بندی گلابدره و اعطای بسته‌های تشویقی مثل سطح اشغال یا طبقات بیشتر در برابر تجمیع پلاک‌های بیشتر می‌تواند باعث تشویق و افزایش انگیزه مالکان به تجمیع یا ساخت‌وساز مجاز و قانونی شود.»
- نخاله‌های ساختمانی بلای جان طبیعت گلابدره
درختان حاشیه روددره گلابدره و فضای سبز اطراف قنات سنگ‌دوقلو هم از پیامدهای ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تخلیه وقت و بی‌وقت نخاله‌های ساختمانی در امان نمانده‌اند. چند قدم آن سوتر از مظهر قنات سنگ‌دوقلو، جایی که درختان کهنسال گلابدره سایه‌ساز خود را نصیب رهگذران و اهالی محله می‌کنند، بسیاری از درختان جوان‌تر تا نیمه در نخاله‌های ساختمانی و زباله‌های رها شده فرو رفته‌اند.
یکی از اهالی محله می‌گوید: «افراد سودجو و متخلفان به درختان هم رحم نمی‌کنند. حاشیه روددره گلابدره که روزگاری تفرجگاه اهالی محله بود، حالا به محل انباشت نخاله‌ها تبدیل شده و پای هر درخت تپه‌ای از نخاله‌های ساختمانی دیده می‌شود. تنه و شاخه تعدادی از درختان آسیب دیده و شماری از آنها هم در حال خشک شدن هستند.» گودرزی هم می‌گوید: «در صورت ادامه این وضع، آسیب به قنات سنگ‌دوقلو دور از انتظار نیست.»
- برخورد با متخلفان در سریع‌ترین زمان ممکن
نگاهی گذرا به ساختمان‌های در هم تنیده محدوده سنگ‌دوقلو، توجه هر رهگذری را به انبوهی از تخلفات انجام شده در ساخت‌وسازها به‌ویژه ساخت غیرمجاز طبقات اضافه و ناایمن جلب می‌کند. جنگروی از خلأ قانونی در برخورد با متخلفان می‌گوید: «افزایش ارزش ملک مهم‌ترین عاملی است که در چند سال اخیر باعث افزایش انگیزه افراد سودجو برای انجام ساخت‌وسازهای غیرمجاز در این محدوده شده است.
اگرچه برای متخلفان رأی ماده صد صادر شده اما زمانبر بودن اجرای این رأی، فرصت مناسبی در اختیار افراد متخلف قرار می‌دهد. یکی از مشکلات جدی ما برای برخورد مناسب با متخلفان و این افراد سودجود، خلأ قانونی در برخورد با آنهاست. اگر ساخت‌وساز غیرمجاز از تخلف به جرم تبدیل شود، انگیزه متخلفان کمتر می‌شود و برخورد با افراد سودجو هم سرعت بیشتری می‌گیرد.» جنگروی از پیگیری‌های شهرداری منطقه برای برخورد با متخلفان می‌گوید: «از آنجایی که برای ساخت‌وسازهای غیرمجاز این محدوده رأی ماده صد صادر شده است، در جلسه شهردار منطقه، فرماندار شمیرانات و نماینده دادستانی قرار شد در سریع‌ترین زمان ممکن اقداماتی برای برخورد با متخلفان و تخریب ساخت‌وسازهای غیرمجاز انجام شود.»
- نظارت جدی‌تر در ورودی‌ها
ماجرای تخلفات متعدد در ساخت طبقات اضافه، آلونک‌های ناایمن و ساخت‌وساز در محدوده حریم را با «علی جنگروی» معاون شهردار ناحیه ۳ منطقه یک در میان می‌گذاریم. جنگروی با بیان اینکه شهرداری برای جلوگیری از انتقال مصالح ساختمانی به بالادست محله گلابدره و مقابله با ساخت‌وسازهای غیرمجاز، ۴ بازرسی در مسیرهای منتهی به محله گلابدره قرار داده است می‌گوید: «طی ۶ ماه اخیر فقط یک مورد ساخت‌وساز غیرمجاز در این محدوده داشتیم.
اما در سال‌های گذشته تخلفات بسیاری توسط افراد سودجو در محدوده تپه آبک و سنگ‌دوقلو رخ داده است. اگرچه شهرداری با نصب ۴ گیت در مسیرهای منتهی به این محدوده تلاش کرده از انتقال مصالح توسط افراد سودجو به بالادست محله جلوگیری کند ولی متأسفانه این افراد با روش‌هایی مثل جاسازی کیسه‌های گچ و سیمان در خودرو سواری یا با ارعاب و تهدید نگهبان‌ها مصالح را منتقل کرده‌اند. از طرفی این افراد با کمک اراذل و اوباش، مأموران شهرداری و حتی گاهی جسارت کرده و مأموران انتظامی را هم تهدید می‌کنند.
به‌عنوان مثل در همان یک مورد ساخت‌وساز غیرمجازی که در ۶ ماه اخیر رخ داده است، مأموران ما برای تخریب و جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز در محل حاضر شدند اما متأسفانه مورد ضرب و شتم قرار گرفتند.» جنگروی از هماهنگی‌های انجام شده با نیروی انتظامی برای نظارت جدی‌تر در ورودی‌های محله می‌گوید: «در این شرایط تصمیم گرفتیم با هماهنگی نیروی انتظامی از کمک مأموران انتظامی در گیت‌ها استفاده کنیم. نامه‌نگاری‌ها انجام شده و امیدواریم با حضور مأموران نیروی انتظامی و تقویت ورودی‌ها، بیشتر از گذشته جلو انتقال مصالح توسط افراد سودجو را بگیریم.»
- کاهش انگیزه متخلفان با تشویق مالکان به تجمیع
اگرچه برای جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز در محدوده تپه آبک و حریم روددره گلابدره، شهرداری ۴ گیت بازرسی قرار داده تا از انتقال مصالح ساختمانی جلوگیری کند اما به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین راهکارهای جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز، کاهش انگیزه مالکان برای تخلف در ساخت‌وساز باشد.
«محمدرضا یزدان‌پناه» مدیر دفتر توسعه محله ناحیه یک در این‌باره می‌گوید: «بخش‌های زیادی از محله گلابدره در پهنه‌بندی طرح تفصیلی در پهنه ارزشمند روستایی یا پهنه R۲۱۲ قرار دارد که امکان ساخت بنای ۳ طبقه با سطح اشغال ۴۰درصد را به مالکان می‌دهد. در حالی که بسیاری از پلاک‌های محدوده تپه آبک املاک ریزدانه‌ای هستند که چند خانوار در طبقات متعدد این پلاک‌ها زندگی می‌کنند.
به همین دلیل بسیاری از مالکان به نوسازی ترغیب نشده و به‌صورت غیرمجاز اقدام به ساخت طبقات اضافی و البته ناایمن کرده‌اند. اکنون علاوه بر ساخت طبقات اضافه و غیرمجاز در معابری که عرض بسیار کمی دارند، تخلف ساخت‌وساز بیش از سطح اشغال مصوب هم از رایج‌ترین تخلفاتی است که در ساخت‌وسازهای محدوده تپه آبک و سنگ‌دوقلو مشاهده می‌شود. در این شرایط، تشویق مالکان به تجمیع پلاک‌های ریزدانه و نوسازی بهترین راهکار ممکن برای کاهش انگیزه‌های ساخت‌وساز غیرمجاز است.»