همشهری- مرضیه حسینی: فلافل را همه به‌عنوان ارزان‌ترین فست‌فود موجود و غذایی که در دسترس اقشار فرودست ازجمله کارگران است، می‌شناسند؛ ساندویچی که مختص جنوب است و تاریخش با شهرهایی چون اهواز و آبادان گره خورده است. این غذای فست‌فودی ارزان اما با رشد ۱۰ برابری قیمت نسبت به ۳ سال گذشته، مدتی است که از جدول ساندویچ‌های ارزان بیرون آمده و از دسترس اقشار فرودست خارج شده است. بدیهی است زمانی که قیمت یک ساندویچ فلافل به ۱۵ تا ۳۰ هزار تومان (بسته به منطقه و محله) برسد، قیمت سایر ساندویچ‌ها و فست‌فودها نیز رشد قابل توجهی را تجربه می‌کند.
افزایش قیمت مواداولیه فلافل
اسدالله احمدی شهریور، رئیس اتحادیه اغذیه‌فروشان تهران، ۵ مرداد ۱۴۰۰ اعلام کرده: براساس نرخ اتحادیه، قیمت یک ساندویچ فلافل که در سال ۹۷، ۳ هزار تومان بود، به ۳۰ هزار تومان رسیده است. این یعنی قیمت فلافل، این ساندویچ مستضعفی، در طول ۳ سال، ۱۰ برابر گران شده است. این افزایش چشمگیر قیمت که باعث تعجب و ناراحتی گروه‌های کم‌درآمدی چون دانشجویان و کارگران شده، به افزایش قیمت مواد تشکیل‌دهنده این ساندویچ برمی‌گردد. قیمت نخود که نقش اصلی را در تهیه فلافل دارد، به کیلویی ۳۵ هزار تومان رسیده. اغلب فست‌فودی‌ها اما زحمت خیس‌کردن و چرخ‌کردن نخود را به‌خود نداده و از فلافل منجمد استفاده می‌کنند که قیمت آن کیلویی ۷۰ هزار تومان است. در این میان باید افزایش قیمت خیارشور، گوجه، کاهو و سایر مواد ازجمله سس‌ها را نیز درنظر گرفت. با این حساب، قیمت یک ساندویچ فلافل، بسته به مواد تشکیل‌دهنده آن از ۱۵ تا ۳۰ هزار تومان متغیر است. یعنی اگر مشتری تقاضا کند به ساندویچش قارچ و پنیر نیز اضافه شود، قیمت ساندویچ در جایی مانند میدان انقلاب به ۲۰ هزار تومان و در مناطق بالای شهر به ۳۰ هزار تومان افزایش می‌یابد.
افزایش قیمت همه فست‌فودها
در افزایش قیمت ساندویچ‌ها باید در کنار گران‌شدن مواداولیه، شیوع کرونا و تعطیلی‌های دائم و موقت اغذیه‌فروشان را نیز درنظر گرفت. در طول ۲ سال گذشته بیش از ۵٠ درصد از اعضای این صنف به‌دلیل عدم‌توانایی در پرداخت اجاره، مجبور به بستن مغازه و تغییر شغل شده و نزدیک به ۲ سال است که صنف اغذیه‌فروشان به حالت نیمه‌تعطیل درآمده است. در کنار فلافل، سایر ساندویچ‌ها و پیتزا نیز افزایش قیمت چشمگیری را تجربه کرده است. قیمت یک پیتزای کوچک بسیار بی‌کیفیت یکی از مغازه‌های زنجیره‌ای به ۴۰ هزار تومان رسیده و پیتزای باکیفیت‌تر بسته به نوع آن بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان قیمت دارد! این مسئله نیز به افزایش قیمت مواداولیه ساندویچ‌ها و پیتزاها برمی‌گردد؛ به‌عنوان مثال، قیمت برخی سوسیس‌های کبابی به بیش از ۲۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلو و قیمت کالباس گوشت هم به کیلویی ۱۵۰ هزار تومان رسیده. ادویه‌هایی که به سوسیس و کالباس اضافه می‌شود نیز بیش از ۱۰۰ درصد گران شده است. علاوه بر آن، سال گذشته مرغ با کیلویی ۱۵ هزار تومان به‌دست کارخانه‌های پروتئینی می‌رسید اما حالا قیمت مرغ به ۴۲ هزار تومان رسیده است. قیمت نوشابه نیز ۳۰ درصد افزایش یافته. گفتنی است افزایش قیمت غذاهای ارزان به فلافل ختم نمی‌شود؛ قیمت آب‌دوغ خیار نیز به شکل عجیبی گران شده است به‌طوری که یک کاسه کوچک آب دوغ خیار بین ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان است!
۲ سال پر ضرر و زیان برای فلافل‌فروشی‌ها
یکی از دلایل اقبال به ساندویچ ارزانی چون فلافل، کاهش فزاینده قدرت خرید مردم در چند سال اخیر بوده است. گروهی از طرفداران فلافل، پیش‌تر ساندویچ‌های دیگری مانند همبرگر، ژامبون، مغز و حتی کباب می‌خوردند. افزایش چشمگیر قیمت این طیف از اغذیه اما افراد کم‌درآمد را وادار به خرید فلافل کرد؛ فلافلی که حالا با افزایش ۱۰ برابری قیمتش در طول ۳ سال گذشته، مانند سایر غذاها از دسترس افراد کم‌برخوردار خارج شده است. این افزایش قیمت، فلافل‌فروشی‌ها را با چالشی جدی مواجه کرده، از طرفی بازار تاب فروش فلافل به قیمت ۱۵ و ۲۰ هزار تومان (تازه بدون نوشابه) را ندارد، از طرف دیگر افزایش ۳ برابری مواداولیه و کاهش ۵۰ درصدی فروش راهی جز افزایش قیمت باقی نگذاشته. با وجود این افزایش قیمت، باز هم فروشندگان فلافل امیدی به جبران ضرر و زیان‌های ۲ سال اخیر ندارند. تعطیلی دانشگاه‌ها از آنجا که دانشجوها ازجمله هواداران پر و پاقرص ساندویچ فلافل بودند، یکی از دلایل این وضعیت است. گروه‌های کم‌درآمد دیگر مانند کارگران یا بیکاران نیز با افزایش قیمت فلافل که از ویژگی عدم‌ثبات نیز برخوردار است، کمتر از خرید فلافل استقبال می‌کنند. افزایش قیمت گاهی حتی در هفته چندبار رخ می‌دهد، به‌عنوان مثال قیمت نوشابه قوطی از ۲۵۰۰ تومان ناگهان به ۳۵۰۰ رسیده!
افت ارزش غذایی
یکی دیگر از گروه‌هایی که به‌دلیل افزایش قیمت فلافل و اساساً ساندویچ‌ها متضرر شده و مشتری‌هایشان را از دست داده‌اند، کسانی‌اند که ساندویچ‌هایی مانند کتلت مرغ، کتلت گوشت، برگر، فیله مرغ و فلافل را به‌صورت خانگی درست کرده و در اماکنی مانند پارک‌ها یا مغازه‌های کوچک چند متری می‌فروشند. این افراد اغلب زنانی هستند که سرپرستی خود یا خانواده‌شان را برعهده دارند. گرانی مواد اولیه هم تهیه این ساندویچ‌ها را دشوار کرده و هم فروش‌شان را. تا قبل از موج گرانی‌ها، مشتریان عمدتاً هوادار ساندویچ‌های کتلتی و مرغ که از ارزش غذایی و سلامت بیشتری برخوردارند، بودند، بعد از شروع موج گرانی‌ها اما تقاضا برای این ساندویچ‌ها کمتر شد و مشتریان اغلب سفارش فلافل می‌دادند. با گران‌شدن فلافل در ماه‌های اخیر، تقاضا برای این نوع ساندویچ نیز کاهش یافته، حتی افزایش قیمت هم نتوانسته گرانی مواد اولیه را جبران و سود قابل توجهی را نصیب فروشندگان کند. چنین وضعیتی سبب شده که از تنوع ساندویچ در اغذیه‌فروشی‌ها کم شده و به ساندویچ‌های بی‌کیفیت و فاقد ارزش غذایی محدود شود.