همشهری آنلاین : مهدی اسماعیل‌پور: از یک‌سو شهروندانی که از سر و صدا و آلودگی‌های ناشی از فراز و فرود هواپیماها و بیم رخ دادن حوادث احتمالی، آسایش و آرامششان را از دست داده‌اند و از سوی دیگر، مدیرانی که برای تأمین امنیت و ایمنی پروازها نگران ساختمان‌ها و سازه‌های اطراف فرودگاه هستند و باید پاسخگوی مردمی باشند که هر از چندگاهی صدای اعتراضشان بلند می‌شود و خواستار تغییر مسیر یا ساعت پروازها هستند. پیرامون فرودگاه مهرآباد و قرار گرفتن آن درست در میان بخشی از محدوده مسکونی غرب تهران، شهروندان طرح‌ها، خواسته‌ها و نظراتی دارند که توجه و تن دادن به آنها و اعمال و اجرای بسیاری از این خواسته‌ها به سبب علمی و عملیاتی، تخصصی و همچنین قوانین هوانوردی، غیرممکن است. در گزارش‌های پیشین نقطه نظرها، خواسته‌ها و مشکلات شهروندان همجوار با فرودگاه مهرآباد را منعکس کردیم، این‌بار به سراغ طرف دوم این ماجرا رفتیم. در بازدید از فرودگاه مهرآباد و گفت‌وگو با مدیران بخش عملیات پرواز، خواسته‌ها و مشکلات شهروندان را مطرح کردیم و به دنبال توضیح و پاسخی منطقی و علمی برای آنها بودیم.
- محدوده پرواز مثلثی شکل
یکی از خواسته‌های اصلی شهروندان مناطق و محله‌های همجوار با فرودگاه مهرآباد، تعیین و تعریف خط پروازی برای نشست و برخاست هواپیماهای مسافربری است. به‌گونه‌ای که از آسمان محله‌ها، محیط‌های مسکونی یا همان فضای شهری استفاده نشود. «محمد الهی نیا»، معاون عملیات هوانوردی فرودگاه مهرآباد، قبل از پاسخ به هر سؤالی توضیح می‌دهد که دقیقاً به مشکلات فرودگاه برای مردم واقف هستیم و تلاش می‌کنیم تا آنها را حداقل برسانیم. او می‌گوید: «نشست و برخاست پروازها براساس قوانین هوانوردی و دستورالعملی که ایکائو (سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی International Civil Aviation Organization به‌صورت مخفف ICAO که یک نهاد تخصصی سازمان ملل‌متحد است و مأموریت آن هماهنگ‌سازی استانداردهای بین‌المللی پروازی و مدیریت خطوط هوایی در جهان است) منتشر کرده، انجام می‌شود.
به همین دلیل ناحیه و محدوده‌ای که فاقد هرگونه مانع طبیعی مانند کوه و مصنوعی مانند ساختمان و سازه‌های بلند باشد، برای بلند شدن و نشستن هواپیما از باند فرودگاه، مشخص شده که این محدوده شبیه به یک مثلث است. طراحی و مشخص کردن این ناحیه، الزاماتی دارد که با توجه به موانع طبیعی و مصنوعی اطراف در منطقه ۲۲، موقعیت فرودگاه و طول باند مشخص می‌شود. به عبارت دیگر نشست و برخاست هواپیما بر روی یک خط مشخص انجام نمی‌شود و خلبان با توجه به شرایط و موقعیت پرواز تصمیم می‌گیرد که از کدام قسمت این ناحیه استفاده کند. برای مثال، ممکن است توانایی و قدرت مانور نوعی از هواپیماها اجازه ندهد که خلبان زود بچرخد، در نتیجه زاویه و شعاع بیشتری برای گردش نیاز داشته باشد.
همچنین هرکدام از شرکت‌های هواپیمایی مسافربری که تعداد آنها به ۱۸ شرکت می‌رسد، با توجه به نوع هواپیماهایی که در اختیار دارند، دستورالعمل مشخصی دارند که خلبان باید براساس آن پرواز کند. ارتفاع پرواز هواپیما یکی از همین موارد است که شرکت‌های هواپیمایی در محدوده مجاز و استاندارد تعریف شده، ارتفاع پرواز را برای خلبان‌های خود تعیین می‌کنند. به شکل ساده‌تر ناحیه و محدوده‌ای که برای نشست و برخاست پروازها مشخص شده است را می‌توان به بزرگراهی با چندین لاین تشبیه کرد که راننده خودرو مجاز است با توجه به شرایط، موقعیت و مسیر مانند سرعت (حداقل و حداکثر سرعت مجاز) و نوع وسیله نقلیه (سواری، موتورسیکلت، کامیون، اتوبوس و...) و شرایط (حمل بار، تعداد مسافر، وضعیت فنی وسیله نقلیه و...) در یکی از آنها حرکت کند. خلبان با توجه به مواردی مانند قدرت مانور هواپیما و شرایط جوی، در این محدوده مشخص به پرواز درآمده یا فرود می‌آید.»
- عبور از صنعتی‌ترین قسمت منطقه
یکی از انتقادها و اعتراض‌هایی که ساکنان محله‌های مسکونی نسبت به فرودگاه مهرآباد دارند، مسیر پرواز هواپیماها از روی محدوده مسکونی است و بر این باورند که باید به بخش صنعتی منتقل شوند که مزاحمت و خطر کمتری برای مردم داشته باشند. الهی‌نیا در پاسخ به این موارد می‌گوید: «در زمینه مسیر پروازی هواپیماها و الزامات آن به‌طور کامل و شفاف توضیح داده شد. اینکه برخی از شهروندان می‌گویند مسیر پروازها به جای محدوده مسکونی باید بر فراز بخش‌های صنعتی باشد، براساس نقشه‌ای که مسیر پروازها را نشان می‌دهد، نشست و برخاست پروازهای مسافربری از فرودگاه پس از بزرگراه «آزادگان» و در صنعتی‌ترین بخش منطقه انجام می‌شود که کمترین بخش مسکونی در این محدوده وجود دارد.» در ادامه، معاون عملیات هوانوردی فرودگاه مهرآباد، نقشه مورد نظر را به ما نشان می‌دهد که محدوده و مسیر پروازها در آن سوی بزرگراه آزادگان که اغلب بافت صنعتی دارد، انجام می‌شود و این ادعا را تأیید می‌کند.»
- از ساعت ۲۴ تا ۵ صبح، پرواز برنامه‌ریزی شده‌ای نداریم
ساعت پرواز هواپیماها از فرودگاه مهرآباد، موضوع دیگری است که همسایه‌های مسکونی فرودگاه مهرآباد به آن معترض هستند. پروازهایی که بنا بر ادعای برخی از شهروندان، تعداد زیادی از آنها بین ساعت‌های ۲۴ تا ۷ صبح که زمان استراحت مردم است، انجام می‌شود. با این حال، مدارک و آمارهای ارائه شده از سوی فرودگاه مهرآباد خلاف این موضوع را نشان می‌دهد! الهی‌نیا در این‌باره می‌گوید: «براساس آمار، کمترین پروازهای مسافربری بین ساعت‌های ۱۲ شب تا ۵ صبح انجام می‌شود که در شلوغ‌ترین زمان، از بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ پروازی که در طول شبانه‌روز از فرودگاه مهرآباد نشست و برخاست می‌کنند، حداکثر ۱۰ پرواز بین بازه زمانی ۱۲ شب تا ۵ صبح انجام می‌شود. در برخی از روزها اصلاً پروازی در این ساعت‌ها انجام نمی‌شود.
دلیل این موضوع تأخیری است که امکان دارد در نخستین پرواز رخ دهد و همین تأخیر موجب می‌شود تا هواپیما مجبور شود تا بین ساعت‌های ۲۴ تا ۵ صبح نشست و برخاست داشته باشد. اگر نه ۵ سالی است که پرواز برنامه‌ریزی شده‌ای در این بازه زمانی نداریم. اگر نخستین پرواز با ۱۵ دقیقه تأخیر انجام شود، این تأخیر تا آخر شب به ۲ ساعت می‌رسد. از سوی دیگر، مسافران نیز به پروازهایی که در این بازه زمانی انجام می‌شود، اقبالی نشان نمی‌دهند. با شیوع ویروس «کرونا» تعداد پروازها کم شده است. با توجه به این موضوع برای کاستن از ازدحام جمعیت در فرودگاه‌ها ساعت آغاز پروازها یک ساعت به جلو آمده است و می‌تواند به جای ۵ صبح از ۴ صبح آغاز شود. در گذشته فرودگاه در ۲۴ ساعت شبانه‌روز، ۱۹ ساعت فعال و ۵ ساعت تعطیل بود که به دلیل شیوع کرونا ۲۰ ساعت فعالیت دارد و ۴ ساعت تعطیل است.
همچنین برای بهسازی باند اصلی هواپیماها برای نشست و برخاست، از باند دوم فرودگاه استفاده می‌کنند که با توجه به این موضوع، محدودیت ساعت پروازها در این مدت کمتر شده است. با وجود این آمارها نشان می‌دهند که مسافران و شرکت‌های هواپیمایی از این موضوع استقبال نکرده‌اند و همان‌گونه که اشاره شد، کمترین تعداد پرواز بین ساعت‌های ۱۲ شب تا ۵ صبح انجام می‌شود. البته پروازهای نظامی و اورژانسی از این قاعده پیروی نمی‌کنند و مدیریت و کنترل این نوع پروازها با مدیریت فرودگاه مهرآباد نیست.»
- گرمای هوا و بلندتر شدن صدای هواپیماها
برای بازدید از باند فرودگاه به قسمت انتهای آن یعنی جایی که هواپیما از زمین بلند می‌شود و در اصطلاح «تی کاف» می‌کند، می‌رویم. جایی که در کمال تعجب با ساختمان‌های ۲ طبقه مسکونی روبه‌رو می‌شویم که دیوار به دیوار باند پرواز قرار دارند. این خانه‌ها در محدوده منطقه واقع شده‌اند و این در شرایطی است که براساس استانداردهای جهانی، باید بین فرودگاه و بخش مسکونی دست‌کم ۱۵ کیلومتر فاصله وجود داشته باشد، این خانه‌ها حتی ۱۵ سانتیمتر هم از مهرآباد فاصله نگرفته اند!
موضوعی که با وجود پیگیری‌های زیاد مدیران فرودگاه در طول سالیان گذشته بی‌نتیجه مانده است. در ادامه موضوع اعتراض شهروندان به آلودگی صوتی فرودگاه و شرایط پروازی به‌ویژه در چند ماه اخیر، الهی‌نیا گرمای زیاد هوا را یکی از دلایل اصلی بیشتر شنیده شدن صدای هواپیماها طی این مدت عنوان می‌کند: «سرعت هواپیما در هنگام بلند شدن از باند بین ۲۴۰ تا ۳۰۰ کیلومتر است که می‌تواند به ۳۵۰ کیلومتر نیز برسد. شرایط جوی تأثیر مستقیمی بر روی نشست و برخاست هواپیما دارد. اینکه پرواز در شب انجام می‌شود یا در روز تفاوت دارد. اینکه رطوبت هوا چقدر است. هرچه رطوبت بیشتر باشد، هواپیما دیرتر اوج می‌گیرد و برعکس هرچه هوا خشک‌تر باشد، هواپیما زودتر اوج خواهد گرفت. اگر جهت وزش باد، غرب به شرق باشد، زودتر اوج می‌گیرد و برعکس اگر جهت وزش باد شرق به غرب باشد، اوج‌گیری هواپیما طولانی‌تر می‌شود.
در شرایط جوی نامساعد از جمله هوای گرم، هواپیماها در ارتفاع کمتری پرواز می‌کنند. با توجه به گرمای هوا در چند ماه اخیر و پرواز هواپیماها در ارتفاع کمتر، احتمالاً صدای آنها بلندتر و بیشتر به گوش شهروندان می‌رسد و همین موضوع هم سبب شده است تا گمان کنند طی این مدت تغییری در مسیر و ساعت پروازها ایجاد شده است. ذکر این نکته نیز ضروری است که همه هواپیماهای مسافربری که نوع موتور آنها قدیمی بوده و عبور آنها باعث ایجاد صدای مهیب و گوشخراشی می‌شد و شیشه‌ها را می‌لرزاند، جمع‌آوری شده‌اند و غیر از چند موردی که در بخش نظامی استفاده می‌شود، دیگر چنین هواپیماهایی در فرودگاه مهرآباد وجود ندارند.»
- اولویت با ایمنی و امنیت پرواز است
معاون عملیات هوانوردی مهرآباد تأکید می‌کند: «باید به این نکته توجه داشت که در کنار قوانین و محدودیت‌ها باز هم بخشی از تصمیم‌گیری‌ها در پروازها در اختیار خلبان است. یعنی اگر خلبان تشخیص بدهد که برای نشست و برخاست ایمن و بدون خطر باید در زاویه، ارتفاع و مسیر مشخصی حرکت کند، نمی‌توانیم به او فشار بیاوریم، چون در این صورت اگر حادثه‌ای رخ دهد، مسئولیت آن با ما خواهد بود. از این مهم‌تر موضوع حفظ جان و سلامت مسافران و خدمه هواپیما، همواره در اولویت است. در نشست و برخاست هواپیما مواردی مانند شرایط جوی از جمله گرما یا سرما، مقدارسوخت موجود در باک هواپیما، تعداد مسافر و مقدار بار و در مجموع وزن هواپیما تأثیر مستقیم دارد. هر چقدر که هواپیما سنگین‌تر باشد، برای نشست و برخاست، مسافت و فضای بیشتری نیاز دارد. همچنین در هوای سرد به دلیل متراکم‌تر بودن هوا، هواپیما راحت‌تر نشست و برخاست می‌کند و در گرما این کار سخت‌تر می‌شود. به‌طور کلی در این‌باره نکات فنی و ملاحظات فراوانی وجود دارد و نمی‌توان یک دستورالعمل کلی و یکسان که غیرقابل تغییر باشد، برای نشست و برخاست همه پروازها تعیین کرد.»
- استفاده از پوشش گیاهی برای کاهش سر و صدای هواپیماها
در شهرهای بزرگی مانند «لندن» و «پاریس» و «نیویورک» که با گسترش شهرها فرودگاه‌ها در داخل بافت مسکونی قرارگرفته‌اند، برای کاهش آسیب‌ها و مشکلات ناشی از پرواز هواپیماها از جمله سر و صدای زیاد آنها، از پوشش گیاهی ویژه‌ای استفاده می‌شود. این موضوع می‌تواند الگویی برای تهران و فرودگاه مهرآباد نیز باشد. «مهدیه حسین‌زاده»، مدیر مرکز تحقیقات، آموزش، مشاوره و فضای سبز منطقه ۲۱، درباره استفاده از پوشش گیاهی برای کاهش سر و صدا و آلودگی‌های ناشی از فرودگاه‌ها به همشهری محله می‌گوید: «در کشورهایی مانند «استرالیا» و «آمریکا» که فرودگاه‌ها در داخل بافت شهری قرار دارند، برای کاهش سروصدای هواپیماها ازگونه‌های خاص گیاهی استفاده می‌شود که از جمله نمونه‌هایی که در داخل کشور نیز وجود دارد می‌توان به «مگنولیا»، «زبان گنجشک» و «چنار» اشاره کرد.
در تهران و تبریز نمونه مشابهی داریم که برای کاهش سر و صدای ناشی از عبور و مرور وسایل نقلیه از درختانی مانند چنار، «اقاقیا»، «بلوط» و «کاج» در حاشیه بزرگراه‌ها استفاده شده است. موضوعی که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که پوشش گیاهی مناسب باید در اطراف فرودگاه ایجاد شود، اما برای انجام چنین‌کاری فضای کافی و مناسب در اطراف فرودگاه مهرآباد وجود ندارد و با خانه‌ها و بزرگراه‌ها احاطه شده است.»
- باید راهکاری پیدا شود
«یوسف غیاثوند» از فعالان اجتماعی منطقه ۲۱ و ساکنان قدیمی شهرک «استقلال» که پیگیر مشکلات مربوط به فرودگاه مهرآباد است، درباره توضیحات معاون عملیات هوانوردی فرودگاه مهرآباد به همشهری محله می‌گوید: «توضیحات ارائه شده درست، منطقی و قانع‌کننده است. با وجود این از آنجا که موضوع سلامت جسمی و روانی مردم در میان است، باید راهکار و راه‌حلی برای این موضوع پیدا شود. حتی اگر آخرین و تنها راه‌حل موجود، انتقال فرودگاه باشد، این کار باید در دستور کار قرار گیرد. آنچه مسلم است، تحمل این شرایط برای مردم سخت است.»