همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: برهمین اساس، یکی از شاخص‌های کیفیت زندگی در محله‌های شهر تهران، میزان مشارکت و نقشی است که شهروندان در آن دخیل هستند. کارشناسان محیط‌زیست بر این باورند که مهم‌ترین ابزار برای حل مشکلات محیط‌زیستی، مشارکت مردم و استفاده هرچه بیشتر از توان مدیریتی با نگاه محله‌محور است. شاید برخی از شهروندان نگهداشت و حفظ محیط‌زیست را وظیفه دستگاه‌ها متولی و مرتبط با این موضوع بدانند، اما اهالی محله «آبشار» باور دارند اگر قرار است اتفاق مهمی برای محله‌شان رخ دهد، نباید تنها منتظر مسئولان باشند بلکه خودشان کار را به دست بگیرند و برای حفظ و نگهداشت محیط زندگی‌شان تلاش کنند. به همین دلیل سرای محله آبشار با ابتکار «سیده زهرا طالبیان»، مدیر سرا، هر روز هفته را به کار و فعالیت ویژه با رویکرد محیط‌زیست اختصاص داده‌اند. از آبیاری درختان با پساب‌های خانگی گرفته تا جمع‌آوری زباله از محله و غذا دادن به حیوانات بدون صاحب. به بهانه مشارکت زیاد و تلاش بی‌منت شهروندان، با مدیرسرا و اهالی فعال محله گفت‌وگو کردیم تا با طرح‌های روزانه این محله بیشتر آشنا شویم.
شنــبــه‌هــا
- محله‌ای بدون پسماند
روز شنبه هرهفته با عنوان «روز بدون پسماند» نامگذاری شده است. «سوسن رستگار»، دبیر کانون محیط‌زیست سرای محله آبشار، درباره این پویش بیشتر توضیح می‌دهد: «ساکنان محله در طول هفته، باتوجه به آموزش‌هایی که از پیش ارائه شده است، پسماند خشک را در خانه‌هایشان تفکیک می‌کنند. برای مثال، آنها روش آبگیری زباله‌های تر را آموخته‌اند و با انجام آن زباله‌ها را خشک می‌کنند و به غرفه بازیافت تحویل می‌دهند. همچنین به خوبی با شیوه جداسازی زباله‌های خشک و تفکیک شیشه، کاغذ، پت، پلاستیک و وسایل الکترونیکی آشنا هستند. حتی می‌دانند در پسماندهای خشک، یکسری از اقلام مانند روکش‌های مواد غذایی، چیپس، پفک و نسکافه هستند که در ایران به دلیل نداشتن تکنولوژی در این زمینه، بازیافت نمی‌شوند اگر در طبیعت هم رها شوند مانند «سفره»، مانع رسیدن آب به خاک می‌شوند و هوا و اکسیژن به داخل خاک نمی‌روند.
به همین دلیل به آنها آموزش داده شده است تا این زباله‌ها را باریز ریز کردن در بطری‌های نوشابه یک یا ۲ لیتری، فشرده‌سازی کنند و بطری‌ها را به سرای محله تحویل دهند. اکنون قسمتی در سرای محله به این امر اختصاص یافته است. قصد داریم با این اقدام، محیط‌زیست را نجات دهیم. در شرایط بحرانی می‌توان با توری و سیم آنها را به دیوار تبدیل کرد. این پویش روزهای شنبه هرهفته برگزار می‌شود. اهالی ساعت ۱۱ به غرفه بازیافت محله می‌آیند و زباله‌های تفکیک شده خود را می‌آورند. همچنین برخی دیگر از اهالی حامی محیط‌زیست هستند و زباله‌هایشان را نیز تفکیک می‌کنند، اما به دلیل سن یا مشکلات دیگر برایشان دشوار است که خودشان آن را تحویل غرفه دهند. برای همین با اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه و همچنین اپلیکیشن «جاروب» هماهنگ می‌کنیم تا به منازل این شهروندان مراجعه و پسماندها را جمع‌آوری کنند. معمولاً هر هفته بین ۱۰ تا ۲۰ نفر از دوستداران طرح از این طریق با ما مشارکت می‌کنند. در همین راستا برای حمایت از این طرح و تشویق افراد شرکت‌کننده، به آنها گل، بسته‌های کود و یا کیسه‌های پارچه‌ای برای خریدهایشان اهدا می‌کنیم.»
یکــشنبـــه‌هــا
- آبیاری نهال‌ها با پساب‌های خانگی
یکشنبه‌ها ویژه آبیاری فضای سبز و درختان محله است، اما نه با آب شرب و مصرفی. بلکه اهالی با پساب‌های خانگی این درختان سبز را سیراب می‌کنند. «زهرا نجات‌پور»، از شهروندان فعال در این پویش، درباره این طرح می‌گوید: «متأسفانه امسال، خشکسالی است و آبیاری از سوی پیمانکاران فضای سبز شهرداری به سختی انجام می‌شود. در گذشته اگر هفته‌ای ۲ بار آبیاری انجام می‌دانند، اکنون ۲ هفته یک‌بار است. به همین دلیل تصمیم گرفتیم پسآب‌های خانگی حاصل از شستن برنج، سبزی، حبوبات یا در واقع همان آب خاکستری که قابل شرب نیست را جمع‌آوری و برای آبیاری فضای سبز استفاده کنیم. آبیاری درختان بخشی از فعالیت‌های شهروندان برای نگهداشت درختان و حفظ فضای سبز است. از این پس می‌خواهیم هر شهروند یکی از درختان محله را انتخاب و در طول هفته چه شهرداری آبیاری کند یا نکند، آبیاری آن را برعهده بگیرد.
با این کار مسئولیت نگهداشت هر درخت به یک شهروند واگذار می‌شود. در واقع درختان محله صاحب پدر و مادر خواهند شد و آنها مانند فرزندشان به این موجود زنده نیز توجه و رسیدگی می‌کنند. برای مثال، اکنون نهال‌هایی که در روز «درختکاری» سال گذشته به دست خود اهالی کاشته شده است خود شهروندان آبیاری می‌کنند. همچنین علاوه بر این فعالیت‌ها قصد داریم به‌صورت آزمایشی طرحی را در این زمینه اجرا کنیم. در این طرح شهروندان کنار ساقه درخت را کمی گود می‌کنند و بطری نوشابه‌ای را که انتهای آن را سوراخ کرده‌اند در این حفره می‌گذارند و مقداری آب داخل آن می‌ریزند. این آب به مرور وارد خاک می‌شود و نمی‌گذارد بستر خاک و ریشه درخت خشک شود. وقتی یک‌بار آبیاری می‌کنیم، آب بیشتر جذب خاک می‌شود. اما با این روش ریشه همواره سیراب خواهد بود. پس از مدتی این روش را بررسی می‌کنیم که این درختان در مقایسه با درختان دیگر، شاداب و سرسبزترند یا خشک و زردتر.
دوشنــبه‌هــا
- خداحافظی با زباله‌های پراکنده
منطقه ۲۲ نقاط گردشگری بسیاری دارد و به همین دلیل گردشگران و شهروندان بسیاری به این محدوده تردد دارند. «رقیه تیمورپور»، شهروند فعال، در این زمینه می‌گوید: «اغلب شهروندان علاقه‌مند به محیط‌زیست در فواصل زمانی مختلف زباله‌های رها شده از سوی گردشگران را در محوطه‌های دریاچه، جنگل چیتگر، رودخانه کن، آبشار یا فضاهای دیگر جمع‌آوری و محیط را پاکسازی می‌کنند. اکنون در این طرح، در روزهای دوشنبه، شهروندان به جای فضاهای دیگر، زباله‌های ریخته شده محله زندگی خود را جمع می‌کنند. زباله‌ای که در گوشه و کنار محله می‌بینیم به دست من شهروند ریخته شده است. برای همین خودم ریختم، خودم باید آن را جمع کنم. در همین راستا روزهای دوشنبه، شهروندان در پویش «محله‌ای بدون زباله، زباله‌های رها شده» حضور دارند و با مشارکت آنها پارک‌ها، فضای سبز شهرک‌ها و مکان‌ها دیگر محله نظافت می‌شود.
حتی اهالی برای حضور در این پویش، زباله‌های جلو در خانه‌هایشان را جمع‌آوری می‌کنند و عکس‌های این پویش را برای مدیرسرا می‌فرستند. تصاویر ارسالی آنها برای تشویق شهروندان دیگر در گروه «دوستداران محیط‌زیست سرای محله آبشار» منتشر می‌شود. ما باور داریم تنها آموزش کافی نیست. بلکه چشم شهروند باید هر روز این رفتارهای صحیح را ببیند و یاد بگیرد تا فرد دیگری نیز با دیدن این رفتار به انجام آن تشویق شود. علاوه بر محله و پیاده‌روها، تمیز نگه داشتن جوی‌ها هم از اهمیت بسیاری برخوردار است. نظافت نکردن جوی‌ها و کنار سطل‌های زباله نه تنها سبب ایجاد بوی نامطبوع می‌شود، بلکه موجب سرریزشدن شیرابه و آب کثیف در خیابان می‌شود و صحنه زشتی را در محله به وجود می‌آورد. متأسفانه برخی حتی به خود زحمت نمی‌دهند تا این زباله‌ها را در کیسه بریزند. وجود این زباله‌ها سبب تجمع حیوانات موذی مانند «موش» و «گربه» در محله می‌شود. در حالی‌که تفکیک زباله‌های خشک از زباله‌های تر و ریختن آنها در کیسه در بسته در سطل‌ها نه تنها سبب پاکیزکی محله و معابر می‌شود بلکه از هزینه جداسازی آن نیز می‌کاهد.»
سه‌شنــبه‌هــا
- از پیاده‌روی تا مشکل‌گشایی
سه‌شنبه‌های هر هفته به‌عنوان «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» نامگذاری شده است. این طرح در همه مناطق شهر تهران اجرا می‌شود، اما مدیر سرای محله آبشار برای این شعار ایده‌ای نوینی خلق و با اجرای آن برخی از مشکلات محله را مرتفع کرده است. «محمد آبیار» از اعضای شورایاری محله آبشار و اعضای کانون محیط‌زیست درباره پویش سه‌شنبه‌ها می‌گوید: «روزهای سه‌شنبه همان‌گونه که شهرداری برنامه سه‌شنبه‌های بدون خودرو را اجرا می‌کند، ما نیز این طرح را به نوبه خودمان انجام می‌دهیم، اما کمی متفاوت‌تر. محله آبشار، شیب‌دار و کوهستانی است و شهروندان نمی‌توانند در آن دوچرخه‌سواری کنند. به همین دلیلی به جای دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی می‌کنیم. هرچند که این پیاده‌روی با پیاده‌روی‌های دیگر متفاوت است. در طول مسیر پیاده‌روی، محله را دور می‌زنیم و شهروندان با نگاه‌های تیزبینشان مشکلات محله را شناسایی می‌کنند. متأسفانه یکی از مشکلات مهم این محله، نداشتن «فاضلاب شهری» است. اگر مشکلی را ببینند مانند گرفتگی نهر یا ایجاد چاله و خشک شدن درخت، از آن عکس می‌گیرند و این عکس به همراه شرح آن برای پیگیری و رفع به معاونت خدمات شهری شهرداری ارسال می‌شود. تلاش می‌کنیم تا مشکلات محله حل شود، چراکه حل مشکلات در افزایش رفاه و آسایش شهروندان تأثیرگذار است. علاوه بر رفع و رجوع معضلات نقاط مختلف، در این بازدیدها می‌توان ظرفیت‌های محله را به شکل دقیق‌تر مورد رصد و پایش قرار داد و با برنامه‌ریزی‌های اصولی، این محدوده را به سمت آبادانی و توسعه‌یافتگی رهنمون کرد.»
چهــارشنبه‌هــا
- کاشت هسته میوه‌های مصرفی
فعالان محیط‌زیست محله آبشار با جمع‌آوری هسته‌های دورریز میوه‌های مصرفی خانگی و کاشت آن در محله به دنبال ایجاد باغ مثمری در محله هستند تا با ابتکار آنها در سال‌های آتی، این هسته‌ها به بار بنشینند. «بهزاد غلام‌پور»، یکی از اعضای فعال کانون محیط‌زیست از به صفر رساندن تولید پسماند در منازل و نهادینه کردن این فرهنگ به‌عنوان هدف اصلی این حرکت یاد می‌کند و درباره کاشت هسته‌های دورریز میوه در محله می‌گوید: «با آغاز طرح «کاپ»، تصمیم گرفتیم هسته‌های دورریز میوه را خشک کنیم و در دل خاک بکاریم. قصد داریم هر شهروند یک هسته میوه درخت، حتی میوه «کاج» در زمین به امانت بگذارد تا در سال آینده رشد کند و سبز شود. دیگران کاشتند و ما خوردیم، ما بکاریم و دیگران بخورند. در همین راستا هسته میوه درخت‌هایی مانند «خرمالو»، «زالزالک»، «گیلاس»، «سیب» و «سنجد» کاشته شده است.
حدود یک تا ۳ سال زمان می‌برد تا این هسته‌ها به نهال تبدیل شوند. اینها نیاز به مراقبت و آبیاری به موقع دارند. پس از رشد نهال‌ها، آنها را به پارک‌ها و کنار خیابان‌ها منتقل می‌کنیم و به یاری خدای بزرگ، در طی سال‌های آینده، محله را پر از درخت میوه خواهیم کرد. هسته‌ها را می‌کاریم یا سبز می‌شوند یا در خاک از بین می‌روند. هسته خواص مختلفی دارد و انواع ویتامین‌های خاک را فراهم می‌کند. حتی می‌توان به‌عنوان زغال آنها را سوزاند. برای تهیه زغال باید درختی از بین برود. ما بر این باوریم توسعه و کاشت درختان میوه، سرزندگی و زیبایی عرصه‌های فضای سبز را برای منطقه به دنبال دارد. از سوی دیگر با انجام این اقدام، مواد مغذی برای پرندگان و حیوانات که در این محدوده زندگی می‌کنند، تولید می‌شود.»
پنــجشنبــه‌هــا
- غذاهای دورریز سهم سگ‌های بدون صاحب
شهروندان این محله، هفته‌ای یک یا ۲ بار غذاهای اضافه و دورریز خود را به سرای محله آبشار تحویل می‌دهند تا از این طریق غذای بیش از ۵۰۰ سگ بدون صاحب را در «دهکده مهربانی» بوستان «چیتگر» تأمین کنند. «عشرت‌نژادشیخ»، از شهروندان فعال محیط‌زیستی، درباره اجرای این طرح می‌گوید: «با توجه به اینکه در محدوده‌ایی از منطقه ۲۲، سگ‌های بی‌صاحب و ولگرد نگهداری می‌شوند. شهروندان با جمع‌آوری غذاهای مانده و بدون استفاده و دورریختنی منازل و رستوران‌ها به حیوانات غذا می‌رسانند. روزهای پنجشنبه به این موضوع اختصاص دارد. این غذاها شامل نان خشک، برنج، ماکارونی، سیب‌زمینی سرخ شده، نخاله و اسکلت مرغ (غذاهای پخته) است که به شهروندان درباره شیوه جمع‌آوری آنها آموزش داده شده است. با این اقدام به این باور رسیده‌ایم که تأمین و تهیه غذای حیوانات بی‌صاحب جنبه‌های مثبت و غیرقابل انکار بسیاری دارد. با تحویل این غذاها بخش عمده‌ای از زباله‌های‌تر خانه‌ها جمع‌آوری می‌شود. زمانی که شما از سر دلسوزی و دوست داشتن به حیوانات غذا می‌دهید، از پرنده تا گربه و سگ، به محض گرسنگی به سوی خانه شما یا مکانی که در گذشته غذا گذاشته‌اید، می‌آیند.
سگ‌ها حس محبت یا ترس شما را می‌فهمند و برای نوازش و غذا به سمت شما بر می‌گردند. برخی افراد از سگ می‌ترسند یا به حیوانات علاقه‌ای ندارند. به همین دلیل با پرتاب سنگ و ابراز خشونت می‌خواهند آنها را از خود دور کنند که کار درستی نیست. بهتر است دیگر شهروندان محله نیز غذاهای مازاد منزلشان را در روز مشخص به‌سرا بیاورند تا آن را به دهکده مهربانی ببریم.» همچنین جمعه‌های هرهفته نیز شهروندان فعال به مکان‌های گردشگری و طبیعی محله مانند «لتمال» و «آبشار» می‌روند و از گردشگران می‌خواهند که زباله‌هایشان را بر روی زمین رها نکنند و آنها را در سطل‌های زباله بیندازند. هرچند که متأسفانه در برخی از نقاط مانند لتمال، تعداد سطل‌های زباله بسیار اندک است. اما این فعالان محیط‌زیست به شهروندان توصیه می‌کنند که زباله‌ها را با خود تا نزدیک‌ترین سطل زباله حمل کنند.
- مشارکت شهروندان در «آبشار»
سیده زهرا طالبیان، مدیر سرای محله آبشار، درباره پویش‌های هفتگی این محله می‌گوید: «هدف ما از راه‌اندازی پویش «هفت روز، هفت اقدام زیست‌محیطی»، آموزش، جذب و مشارکت شهروندان و در نهایت داشتن محله‌ای بدون آلودگی و زباله است. برهمین اساس شعار «محله‌ای بدون زباله، محله‌ای سبز» را انتخاب کردیم و آن را سرلوحه اقداماتمان قرار دادیم تا محله‌ای سبز داشته باشیم. در همین راستا برای محقق شدن این شعار و رسیدن به اهداف تعیین شده، حدود یک‌سال است که قدم به قدم با اجرای برنامه‌های متعدد، در ایام هفته پیش می‌رویم. روزهای اختصاص یافته به پویش‌ها تنها جنبه نمادین دارند و هرکدام از شهروندان در طول هفته می‌توانند این فعالیت‌ها را در محل سکونت خود اجرا کنند. برای اجرای بهتر و مؤثرتر این طرح‌ها مسئولان و مدیران شهری باید خودشان پیشقدم باشند.
اگر شهردار این کار را انجام دهد، معاونانش نیز آن را تکرار می‌کنند. همین‌گونه پشت سرهم از رئیس تا کارمند و در نهایت شهروند همه با الگو گرفتن از یکدیگر، این کار مفید را انجام می‌دهند. به مرور، این فعالیت نهادینه و در نهایت به فرهنگ تبدیل می‌شود. نباید منتظر باشیم تا نهادهایی همچون شهرداری در این راه پیشقدم شوند، بلکه باید از خودمان آغاز کنیم.» به گفته طالبیان، محله آبشار به شکل یک مستطیل است و ۲ سوی آن را بزرگراه «شهید خرازی» و بلوار «هاشم‌زاده» یا «جنگلبان» احاطه کرده است. به همین دلیل اغلب برنامه‌ها در بخش مرکزی محله صورت می‌گیرد و اصل مشارکت در شهرک‌های «دژبان»، «نمونه» و «سیمان تهران» اتفاق می‌افتد.