همشهری آنلاین _ پروانه بهرام‌نژاد: مدیریت بوستان جنگلی سرخه‌حصار معتقد است از زمان شیوع ویروس کرونا و محدود شدن تردد خودرویی شهروندان در این مجموعه، فضا برای حضورگونه‌های جانوری امن شده و آنها هر روز شاهد دسته‌های حیوانات در دل این مجموعه ۶۱۲ هکتاری هستند. «کامران قاسمی» مدیر بوستان جنگلی سرخه‌حصار که از ۱۵ سال پیش در این مکان فعالیت دارد، برای ما از اقداماتی می‌گوید که منجر به حفظ حیات‌وحش سرخه‌حصار شده است.
- احساس امنیت حیوانات
کل و میش، آهو، گراز، روباه، خرگوش، سنجاب و جوجه تیغی عمده‌ترین‌گونه‌های حیوانی هستند که از مدتی پیش به راحتی می‌توان آنها را در ساعات‌های مختلف روز در دسته‌های چندتایی و تکی در دل بوستان جنگلی سرخه‌حصار مشاهده کرد. «کامران قاسمی» مدیر بوستان جنگلی سرخه‌حصار با تأکید براینکه وضعیت حضور حیات‌وحش سرخه‌حصار تا قبل از اسفند سال ۱۳۹۸ و شیوع ویروس کرونا متفاوت بود، دراین‌باره می‌گوید: «تا قبل از شیوع کرونا و بسته‌شدن درهای جنگل به روی مردم و خودروها، جمعیت زیادی در پارک حضور داشتند و ضمن تخریب محیط‌زیست، منجر به آلودگی‌های محیطی و صوتی هم می‌شدند اما با بسته شدن درهای پارک، تخریب فضای سبز و ابنیه و مبلمان شهری و حیات‌وحش به شدت کاهش پیدا کرد.
از طرف دیگر این موضوع باعث تنوع زیستی شد. یعنی زیست گیاهی و جانوری پارک رشد و گسترش پیدا کرد. به‌طوری‌که ما در سال‌های قبل گله‌ها را بیشتر در تابستان (به ندرت البته) وقتی هوا گرم می‌شد و آب کم بود، می‌توانستیم ببینیم اما اکنون از اوایل بهار حتی در زمستان هم حیوانات متعددی در بوستان می‌چرخند بدون آنکه ترس و دلهره داشته باشند.» او می‌افزاید: «اکنون هم حیات وحش سرخه‌حصار احساس امنیت می‌کنند و هم مردم از حضور آنها نمی‌ترسند. چون افرادی که الان در بوستان حضور دارند، عمدتاً برای تفریح سالم مثل پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری می‌آیند ولی قبلاً از هر قشری می‌آمدند و حیات‌وحش و زیست گیاهی را اذیت و تخریب می‌کردند. اینک فقط دوستداران محیط‌زیست و ورزشکاران در اینجا حضور دارند و همین باعث شده که حضور حیوانات حیات‌وحش در بوستان زیاد شده با امنیت و آرامش در بوستان می‌چرخند.»
- ساخت آبشخور
برای حفاظت از حیات‌وحش سرخه‌حصار فعالیت‌های متعددی انجام شده که یکی از آنها ایجاد شبکه آب خام در پارک است. قاسمی می‌گوید: «شبکه آب خام در کل عرصه پارک گسترش پیدا کرده اما مخازن منابع اصلی ما در اراضی حفاظت شده است. ما در اراضی حفاظت شده هیچ برنامه پروژه‌ای نداریم و فقط حفاظت محیط‌زیست و حیات‌وحش آن مدنظرمان است. منابع آبی بیشتر در آن مناطق است و به خاطر همین است که حیوانات می‌توانند از منابع آبی ما استفاده کند، بیشتر جذب پارک سرخه‌حصار می‌شوند. ما در حاشیه جنوبی سرخه‌حصار حدود ۱۰۰ هکتار اراضی محافظت شده داریم که همجوار با اراضی ملی سرخه‌حصار است. در اراضی حفاظت شده سرخه‌حصار وضعیت به‌گونه‌ای است که حیوانات در آنجا احساس امنیت می‌کنند.
قبلاً ۷ حلقه چاه داشتیم که آب این چاه‌ها جوابگوی آبیاری پارک نبود، اکنون مخازن ذخایر آب خام را در ۱۵ نقطه از پارک ساخته‌ایم که آب چاه‌ها در آن مخازن ذخیره می‌شود و بعد از طریق لوله‌کشی به نقاطی که می‌خواهیم آبیاری شود، آب را هدایت می‌کنیم که هم تلفات آب بسیار پایین آمده است هم سرعت آبیاری افزایش یافته و همین جاری بودن آب در نهرها و پای درختان باعث شده حیات وحش به راحتی به این آب دسترسی پیدا کرده و استفاده کند.» او ادامه می‌دهد: «برای همین با هماهنگی انجام شده با سازمان محیط‌زیست قرار است در اراضی ۱۰۰ هکتاری چند آبشخور بسازیم تا حیوانات بتوانند از منابع آبی به راحتی استفاده کنند. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده جانمایی آبشخور در ۱۰ نقطه را شروع کرده‌ایم. این طرح توسعه خواهد یافت.»
- جمع‌آوری سگ‌های ولگرد
جمع‌آوری سگ‌های ولگرد از محدوده جنگل سرخه‌حصار یکی دیگر از اقدامات انجام شده برای حفظ حیات‌وحش این بوستان است. مدیر بوستان جنگلی سرخه‌حصار دراین‌باره معتقد است: «جمع‌آوری سگ‌های ولگرد به حفظ حیات‌وحش مجموعه کمک خواهد کرد چون سگ‌ها به حیات‌وحش طبیعی پارک مثل سنجاب، خرگوش و کبوترها خسارت وارد می‌کنند. از این‌رو یک مرکزی برای نگهداری سگ‌های ولگرد آماده شده به‌زودی راه‌اندازی می‌شود و سگ‌هایی که داخل پارک هستند، جمع‌آوری و در آن مرکز نگهداری می‌شوند تا ضمن پیشگیری از خسارت به حیات‌وحش، مردم راحت‌تر بتوانند در بوستان تردد کنند.» او می‌افزاید: «این مجموعه نزدیک به ۱۷ هزارمترمربع وسعت دارد و حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ قلاده سگ را پذیرش می‌کند.»
قاسمی ادامه می‌دهد: «حیات‌وحش سرخه‌حصار صبح‌ها برای تغذیه و آب به سمت جنگل می‌آیند و بعدازظهر دوباره به سمت اراضی ملی برمی‌گردند. تقریب۳ بار در روز اینجا تردد دارند. قبلاً حیوانات به‌صورت تکی و نهایت در گله ۱۰ تایی می‌آمدند اما الان بیش از ۱۰۰ حیوان همدیگر را همراهی می‌کند که علت آن هم احساس امنیت در بوستان جنگلی سرخه‌حصار است.» همچنین با بسته شدن درهای بوستان جنگلی به روی خودروها، تصادفات حیوان و خودرو تقریباً به صفر رسیده‌است. مدیر پارک می‌گوید: «قبلاً وقتی حیوانات برای آب خوردن به پایین‌دست پارک می‌آمدند به علت تردد زیاد ماشین‌ها با آنها برخورد می‌کردند اما خوشبختانه در این مدت تصادف نداشتیم. همچنین وقتی دیوار حاشیه بزرگراه کامل نبود، حیوانات وارد بزرگراه می‌شدند وضمن تصادف، برای مردم هم خطر جانی داشتند. برای همین مرز حاشیه شمالی پارک که با دیوار و فنس محصور است امسال تکمیل می‌شود تا هیچ‌گونه ترددی از حاشیه شمالی پارک به داخل پارک وجود نداشته باشد.»
- نصب لانه برای پرندگان
نصب لانه و آشیانه برای پرندگان یکی دیگر از فعالیت‌های این مجموعه است. مدیر بوستان جنگلی سرخه‌حصار دراین‌باره می‌گوید: «در همین راستا یک آشیانه پرنده با چندین لانه در بوستان جنگلی سرخه‌حصار و محدوده منطقه نصب شده و تعدادی آشیانه جدید هم در نقاط دیگر پارک اجرا و نصب می‌شود. در این آشیانه ۵۵ لانه مجزا طراحی شده‌است.» قاسمی می‌افزاید: «خزندگان، پرندگان و پستانداران متعددی در حیات‌وحش سرخه‌حصار دیده می‌شوند اما عمده‌ترین‌گونه‌هایی که ما اینجا می‌بینیم غزال، روباه، کل و میش، کفتار، گراز، خرگوش، گربه، سنجاب، سگ و جوجه تیغی است. یک‌گونه نادر پلنگ هم همکاران ما در اداره کل محیط‌زیست در اراضی ملی مشاهده کرده‌اند.» یکی دیگر از طرح‌های این حوزه ایجاد اکوپارک سرخه‌حصار است.
مدیر بوستان جنگلی سرخه‌حصار می‌گوید: «در راستای حفاظت از محیط‌زیست و حیات وحش بوستان سرخه‌حصار طراحی اکو پارک را در دست اجرا داریم که براساس آن مردم از نزدیک می‌توانند حیات وحش اینجا را ببینند. برای همین آموزش‌های فرهنگی در این راستا مهم است تا افراد طرز رفتار با حیات وحش را بیاموزند.» پارک ملی سرخه‌حصار ۹ هزار هکتار مساحت دارد که ۶۱۲ هکتار آن تحت مدیریت منطقه ۱۳ نگهداری می‌شود. در قرارداد ۳۰ ساله که اسفندماه سال گذشته بسته شد، تا ۳۰ سال نگهداری و بهره‌برداری این بوستان به شهرداری رسیده‌است. سال ۱۳۴۶ پارک در دوره پهلوی اول با هدف ایجاد کمربند سبز تهران همزمان با پارک‌های جنگلی چیتگر ولویزان ساخته شده است. قاسمی می‌گوید: «نگهداری پارک برعهده یک پیمانکار فضای سبز است که ۱۲۰ نفر از کارکنان پیمانکاری اینجا هستند و ۳ نفر از شهرداری منطقه به‌عنوان ناظر پارک، مدیر و مسئول اجتماعی فرهنگی حضور دارند.»
- سرخه‌حصار را بیشتر بشناسید
بوستان جنگلی سرخه‌حصار در شرق پایتخت برای خیلی‌ها نام‌آشناست. پارک ملی سرخه‌حصار ۹ هزار هکتار مساحت دارد که ۶۱۲ هکتار آن تحت مدیریت منطقه ۱۳ نگهداری می‌شود. این مجموعه از سمت شمال به بزرگراه شهید یاسینی، از ضلع جنوب به اراضی محیط‌زیست و محدوده نظامی، از سمت غرب به بزرگراه شهید دوران و از ضلع شرق به جاده دماوند متصل است. اینجا در سال ۱۳۴۶ توسط اداره کل منابع طبیعی استان تهران ساخته شده و در سال ۱۳۶۹ براساس قراردادی از طریق منابع طبیعی به سازمان پارک‌ها و شهرداری منطقه ۱۳ تحویل داده شده‌است. براساس آنچه درباره گذشته اینجا در کتاب‌های تاریخی آمده: «سرخه‌حصار به‌عنوان منطقه‌ای که در گذشته سنگ‌های سرخی داشت در دامنه کوه سر تپه در جنوب‌شرقی ایران واقع شده است.
آب و هوای معتدل و باغ‌های میوه آن هنوز هم پابرجاست و چشمه‌های متعدد باغ‌های میوه را سیراب می‌کند. در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار در زمره نقاط خوش آب و هوای تهران و جزو قرق سلطنتی و دربار بوده که عمدتاً برای تفریح، ییلاق، شکارگاه، چراگاه و محل پرورش اسب و اموری از این قبیل مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در دوره ناصرالدین شاه و بعد از آن در زمان حکومت پهلوی منطقه مذکور همچنان به‌صورت قرق و شکارگاه باقی‌مانده هرچند که پارک جنگلی سرخه‌حصار تقریباً در آخرین مراحل رشد و گسترش شهر تهران به‌عنوان پارک شهری در محدوده شهر تهران مورد توجه قرار گرفته است که به دلیل موقعیت مناسب و دارا بودن آب و هوای مساعد از زمان‌های قدیم مورد توجه بوده است اما قبلاً شکارگاه بوده که از دو منطقه پارک ملی سرخه‌حصار پارک جنگلی سرخه‌حصار تشکیل شده است. مطالعات تاریخی نشان می‌دهد غرب منطقه ۱۳ از زمان شاه طهماسب مورد توجه بوده و در زمان‌های متمادی کم‌کم مناطق شرقی نیز وارد عرصه‌های شهری شدند به نحوی که این حرکت در انتهای دوره پهلوی اول بسیار کند بوده که در دوره پهلوی دوم مناطق شرقی منطقه ۱۳ تهران راه تهرانپارس وارد عرصه‌های کالبدی شهر شده و محدوده کالبدی شهر به مرز منطقه سرخه‌حصار نزدیک شده است.
در همین زمان توجه به منطقه سرخه‌حصار به‌عنوان یک محدوده پارک ملی آغاز شده و منطقه از حالت شکارگاه خارج شده و جنگلکاری و ایجاد حصار سبز شهری در آن نیز مصادف با همین دوران است. جنگلکاری در عرصه سرخه‌حصار همزمان با کشت سایر فضاها و همچنین پارک چیتگر از سال‌های ۴۵ـ ۴۶ توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع در مساحت محدودی تحت عنوان کمربند سبز شهر تهران شروع شده و متعاقبا در سال‌های بعد نیز توسعه پیدا کرده است تا سال ۱۳۶۹ زیر نظر حوزه معاونت وزارت کشاورزی از سرپرست سازمان جنگل‌ها و مراتع اداره می‌شد.»
۱۱۳ گونه پرنده تاکنون در محدوده سرخه‌حصار رؤیت شده‌است.
۲۳ گونه خزنده جزو حیات وحش سرخه‌حصار محسوب می‌شود.
۳۵ گونه پستاندار در منطقه سرخه‌حصار وجود دارد.
۳۰ پرنده مهاجر زمستانی در این منطقه رصد شده است.
۴۴ گونه پرنده تابستان‌گذران در سرخه‌حصار ثبت شده‌است.
۳۲ گونه پرنده مهاجر بومی تاکنون در اراضی سرخه‌حصار مشاهده شده‌است.
۷ گونه پرنده مهاجر عبوری از محدوده سرخه‌حصار گذر کرده‌اند.
۹۰۰ هکتار پارک ملی سرخه‌حصار مساحت دارد که ۶۱۲ هکتار آن تحت مدیریت منطقه ۱۳ نگهداری می‌شود.