همشهری آنلاین _ راحله عبدالحسینی: پرتره‌های نقاشی روی بوم جان می‌گیرد. اینجا آتلیه نقاشی استاد «مرتضی رضایی» است. هم‌محله‌ای ساکن میدان بهرود که به واسطه نقاشی‌های پرتره‌اش از مدافعان سلامت نشان مفاخر منطقه 2 را دریافت کرد. رضایی از 3دهه پیش با کشیدن پرتره شهدای دفاع مقدس، نقاشی را به شکل حرفه‌ای دنبال کرد. بعد از آن نقاشی دیواری و سپس تدریس نقاشی در فرهنگسراهای ملل و ابن‌سینا را دنبال کرد. حالا هم در آتلیه نقاشی خود تجربه‌هایش را به هنرجویان یاد می‌دهد. هفته گذشته از تمبر این هنرمند جانباز رونمایی شد. همسر او «فرحناز محمدی یکتا» نیز استاد خوشنویسی و نقاشیخط است. این زوج در روزگار کرونا طرحی نو درانداختند وبانی شدند تا با همکاری هنرمندان دیگر هزار و 400 تابلوی نقاشی و نقاشیخط به رسم تقدیر به کادر درمان سراسر کشور اهدا شود. به این بهانه با این زوج هنرمند گفت‌وگو کرده‌ایم.
رضایی نقاش سبک رئال و امپرسیونیسم است و مدرک دوره عالی نقاشی از جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران دارد. سال‌ها دبیری نقاشی را نیز در کارنامه دارد. اما نقاشی از پرتره شهدای دفاع‌مقدس در کارنامه هنری او برجسته است. گفت‌وگو با او را از اهدای تابلوی نقاشی به کادر درمان آغاز می‌کنیم و از شروع ایده‌پردازی برای این کار ارزشمند می‌پرسیم: «از شروع قرنطینه کرونا از یک سال و نیم پیش، شرایط سختی برای همه پیش آمد. یکباره آتلیه، تعطیل و ارتباطات کم و کمتر شد. به خانمم گفتم ما به تدریس و کار و ارتباطات عادت داشتیم. پس اگر برای این شرایط فکری نکنیم، برای ما به شدت آسیب‌زاست و قطعاً افسردگی کنار ما ثبت می‌شود.
به همین دلیل تصمیم گرفتیم به‌عنوان قدردانی از افرادی که زحمت می‌کشند تا آمار مرگ و میر همنوعان ما را پایین بیاورندکاری انجام دهیم. اما هنوز دقیقاً و به روشنی نمی‌دانستیم چه برنامه‌ای خواهیم داشت.» جرقه ایده اهدای تابلوی نقاشی به کادر درمان را این‌طور تعریف می‌کند: «برای تهیه قاب به قاب‌سازی رفته‌بودم. دیدم ۳۰۰ تابلوی وان یکاد روی مخمل به اندازه ۱۰ در ۱۰ سانتیمتر قاب شده. پرسیدم جریان این قاب‌های کوچک چیست.
گفتند برای هدیه به پرستارانی است که در این روزهای کرونا شبانه‌روزی کار می‌کنند. همان شب دیدم در شبکه خبر نشان می‌دهد که همان قاب‌های وان یکاد را به پرستاران هدیه می‌دهند. یکی از پرستاران هم با خوشحالی گفت: مهم این است که مردم برای کار ما ارزش قائل باشند. همین جمله جرقه‌ای شد تا برای اهدای تابلوهای نقاشی به کادر درمان همت کنم. برای این کار تابلوهای نقاشی خودم و تابلوهای نقاشیخط و خوشنویسی همسرم را که جمعاً ۳۰۰ تابلو شد، برای هدیه به کادر درمان انتخاب کردم. تا پیش از این تصمیم تمام این تابلوها برای فروش در آتلیه بود. در همین حین دوستان هنرمندم که این موضوع را شنیدند با من همراه شدند و روی هم هزار و ۴۰۰ تابلوی نفیس برای هدیه به کادر درمان برای قدردانی از زحماتشان آماده کردیم.»
- حماسه هنری برای تجلیل از مدافعان سلامت
هنرمندان دیگر هم در این طرح سهیم شدند. رضایی می‌گوید: «سهیل محمودی، شاعر به من زنگ زد که برای این کار می‌آیم. دکتر حسین کرمانپور، رئیس بخش اورژانس بیمارستان سینا و مدیر روابط‌عمومی سازمان نظام‌پزشکی را هم با خود همراه کرده‌بود. ایشان گفت:کاری که می‌کنی حماسی و دلی است؛ مثل دوران جبهه و جنگ. دکتر کرمانپور با کل بیمارستان‌های درگیر کرونا در کشور ارتباط گرفت و قرار شد پزشکان و پرستاران شاخص حوزه کرونا را برای دریافت هدیه معرفی کنند.» از سوی دیگر دوست و آشنا و مردم هم همراه شدند و کمک‌های نقدی‌شان را اهدا کردند تا هدیه خریداری شود. رضایی ادامه می‌دهد: «حدود ۳۵ میلیون تومان جمع‌آوری شد. به‌عنوان مثال دختر یکی از دوستانم که نقاش بود قرار شد تابلویی هدیه کند. دختر ۲۵ ساله بود که چند روز بعد کرونا گرفت و از دنیا رفت.
مادرش ۵ میلیون به من داد و گفت به جای تابلویی که دخترم می‌خواست به کادر درمان هدیه بدهد، شما قاب و بوم بگیرید و تابلویی نقاشی کنید و هدیه بدهید.» هنرمند هم‌محله‌ای نخستین نقاشی پرتره «نرجس خانعلی‌زاده» پرستار بیمارستان میلاد لاهیجان را کشید که ۶ اسفند ۱۳۹۸ به دلیل ابتلا به کرونا درگذشت و نخستین شهید مدافع سلامت خوانده‌شد.
- چهره شهدای آتش‌نشان روی بوم نقاشی
بعد از این طرح و اهدای آثار نقاشی به کادر درمان، دکتر کرمانپور، احمد مسجدجامعی و چند نفر از دوستان پیشنهاد تازه‌ای به استاد رضایی دادند: نقاشی پرتره از پزشکان و پرستاران فعال و اثرگذار که بر اثر کرونا جان خود را از دست دادند: «۱۸۷ اثر از کادر درمان کل کشور شد. همه را خودم نقاشی کردم. از ۵ صبح بیدارم و مشغول نقاشی.» او برنامه دیگری هم دارد که این‌طور توضیح می‌دهد: «هنوز کرونا ادامه دارد. پس چه باید بکنیم؟ به ذهنم رسید برای چهره‌های شاخص جامعه آتش‌نشان و پاکبان هم این کار را انجام دهم. یعنی پرتره آنها را نقاشی کنم و هدیه بدهم. همسرم هم تابلوهای نقاشیخط آماده کرده. این طرح را از عید امسال شروع کردم. برخی از هنرجویانم پیشنهاد دادند که در این پروژه با من همراه باشند. به آتلیه می‌آیند و نقاشی پرتره می‌کشند تا در این حرکت جمعی سهمی داشته باشند.»
- نقاشی پرتره ۲ هزار شهید دفاع‌مقدس
از او درباره مهارتش در کشیدن نقاشی پرتره می‌پرسم. ماجرا به دوران جنگ تحمیلی برمی‌گردد: «وقتی در عملیات‌های جنگی آسیب می‌دیدم، بین ۳ تا ۵ ماه مرخصی می‌آمدم و باید دوران نقاهت را می‌گذراندم. این دوران را با نقاشی می‌گذراندم. بعد از ۲ سال حضور در مناطق جنگی، کارم در بنیاد شهید این بود که چهره شهدا را نقاشی می‌کردم. باورتان نمی‌شود اگر بگویم روزی ۱۰ تابلو می‌کشیدم. خودم تکنیکی داشتم که بتوانم با سرعت کارم را پیش ببرم. در حالی که شبیه‌ترین چهره نقاشی به عکس باشد. از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ بیش از ۲ هزار عکس شهید را نقاشی کردم که از سوی بنیاد شهید به خانواده‌ها هدیه می‌شد. به همین دلیل دستم در این نوع نقاشی سرعت بالایی دارد. از دهه ۶۰ در خدمت شهدا و رفاع مقدس و انقلاب اسلامی بودیم.
از زیر گردن تا زانویم پر از تیر و ترکش است. حس گذشت و ایثار را درک می‌کنم. هر کسی جسارت ورود به این حوزه را ندارد. الان پرستاران و پزشکان مدافعان سلامت هستند و همان راه را ادامه می‌دهند.» رضایی می‌گوید: «طرح نخست که هدیه آثار به پرستاران بود با اقبال روبه‌رو شد. اما بعد از آن استقبال برای طرح‌های بعدی ضعیف شد. اما من عقب‌نشینی نکردم و با همان قدرت ادامه می‌دهم. ما عادت کردیم زیر بارش تیر و ترکش زندگی را ادامه دهیم. ما در آن شرایط بار آمده‌ایم.»
- تدریس نقاشی در فرهنگسراهای ملل و ابن‌سینا
رضایی را به نقاشی‌های دیواری از چهره شهدا در دیوارهای شهر هم می‌شناسیم: «بعد از جنگ تحمیلی هم چهره شهدا را به‌صورت نقاشی دیواری کار می‌کردم. بعد از آن هم در فرهنگسراهای ملل و ابن‌سینا نقاشی تدریس می‌کردم. حالا هم در آتلیه خودم تدریس می‌کنم. در همه این دوران همسرم در کنارم بود و همکاری می‌کرد.»
- از نقاشی دیواری تا برپایی گالری در نگارگذر مترو
رضایی که نقاشی دیواری شهید گمنام در تقاطع خیابان‌های موسوی و طالقانی و نقاشی از شهدای جاویدالاثر را در کارنامه دارد درباره نقاشی‌های دیواری پایتخت می‌گوید: «فرم‌های انتزاعی و کاشیکاری در دیوارهای شهر از سوی شهروندان با استقبال روبه‌رو شده‌است.» او در نگارگذر مترو شهید بهشتی هم نمایشگاهی برپا کرده است: «مترو قرار بود به موزه یا نمایشگاه دائمی تبدیل شود و شهروندان را به آرامش دعوت کند. نوع انتخاب طرح‌ها در مترو نسبت به سطح شهر به دلیل فضای محدودی که دارد متفاوت است.»
- هنر چاشنی شیرین روزهای تلخ است
هنر چطور در این روزگار تلخ و سخت کرونایی به داد ما می‌رسد؟ استاد این‌طور پاسخ می‌دهد: «حافظ می‌گوید: غیر از هنر که تاج سر آفرینش است/ بنیاد هیچ منزلتی جاودانه نیست. برای من مدیتیشن در سکوت سه‌پایه است. آلودگی و ترافیک تهران را احساس نمی‌کنم. هر کجا آتلیه داشتم، خانه‌ام هم همان نزدیکی بوده. با ترافیک سر وکاری ندارم. چون از زندگی‌ام حذف کردم. عصبانی شدن پشت چراغ قرمز را نمی‌دانم چیست. هنر شرایط سخت را برای ما آسان می‌کند. وقتی امکان نقاشی ندارم، شعر می‌گویم. برای چاپ کتاب‌هایم عجله‌ای ندارم. این شعر را برای شهدای سلامت گفته‌ام: تصویر تو را که می‌کشم/ نگران رنگ‌ها هستم/ باران گرمی که درون رنگ‌ها می‌ریزد/ سبز آبی‌ها را سیل می‌کند/ تا در بستر بوم آرام گیرد/ رنگ‌های خاکستری ابرها را فرا می‌خواند/ تا پس از رفتنت رنگین کمان مهرت باقی بماند».
- زندگی برای خدمت‌کردن ارزشمند است
در زندگی باید اثرگذار باشیم. دوست دارم سال‌های سال عمر کنم. اصلاً از زندگی خسته نیستم. وقتی احساس کفایت بکنی از تداوم زندگی راضی هستی. بعد از نقاشی پرتره پاکبان و شهدای آتش‌نشان به بهزیستی سری می‌زنم. آنجا هم افراد شایسته تجلیل زیادی هستند. ۲۰۰ سال هم از خدا عمر بگیرم برای خدمت کردن کم است. شهردار منطقه ۲ قول همکاری داد تا بتوانم پرتره قریب به هزار و ۲۰۰ شهید منطقه ۲ را نقاشی کنم.
- رونمایی از تمبر هنرمند جانباز مرتضی رضایی
تمبر استاد مرتضی رضایی در حال نقاشی پرتره دکتر محمود ایروانی رونمایی شد. دکتر ایروانی، متخصص بیهوشی بود که اردیبهشت ۱۳۹۹ بر اثر ابتلا به کرونا درگذشت. حسن صفات، شهردار منطقه ۲ در مراسم رونمایی از تمبر گفت: «جانبازان و ایثارگران دوران دفاع مقدس، هنرمندانی هستند که ایثار و ازخودگذشتگی را در جبهه‌ها خلق کردند و امروز هم شاهد هستیم که کادر درمان در جبهه‌های سلامت ایثار و نوعدوستی را به تصویر می‌کشند. آثار هنری به‌عنوان یک جریان پویا نقش مهمی در جاودان کردن ارزش‌ها و ازخودگذشتگی‌های این عزیزان دارد.»
- گپ‌وگفت با فرحناز محمدی یکتا، خوشنویس
هنر، فریادرس ما در این زمانه است
فرحنار محمدی یکتا، همسر مرتضی رضایی در بخش دیگری از آتلیه نقاشی مشغول تدریس تکنیک‌ها و اصول نقاشیخط به هنرجوست. او که عضو رسمی انجمن خوشنویسان ایران است سال‌ها به‌عنوان دبیر هنر رشته خوشنویسی در مدارس منطقه یک تدریس کرده و چند بار در فرهنگسراهای مختلف از جمله نیاوران و ملل و موزه هنرهای معاصر نمایشگاه خوشنویسی و نقاشیخط برپا کرده‌است. از او درباره لزوم خوش خطی در روزگار تکنولوژی می‌پرسم. اینکه در دنیای مجازی امروز، خوشنویسی چقدر به کار ما می‌آید؟ می‌گوید: «۲۸ سال است که خوشنویسی کار می‌کنم. نهایت خوشنویسی ظاهر دستخط ما نیست. خوشنویسی یکی از سخت‌ترین هنرهای تجسمی است. با یکی ۲ سال نمی‌شود خوشنویس حرفه‌ای شد. در دنیای پرشتاب امروز، یک شیوه مداوای روح و روان هنر است. هرچه به سمت تکنولوژی می‌رویم از آرامش خودمان دور می‌شویم. پس یادگیری خوشنویسی فقط خوش خط شدن نیست. تمرین آرامش و خودسازی است. حدیث داریم که کسی که یک بسم‌الله زیبا بنویسد، بهشت را بر خود واجب کرده. زیرا در تمرین برای زیبانویسی، آلودگی‌ها را از وجودمان دور کرده‌ایم.» خوشنویس هم‌محله‌ای که خوشنویسی انگلیسی هم یکی دیگر از هنرهای اوست، کتابی با عنوان آموزش خوشنویسی برای کودکان منتشر کرده است. او توضیح می‌دهد: «آموزش خط را به‌صورت فرمولی درس می‌دهم؛ مثل ریاضی. یک فرمول یاد می‌گیریم و هزاران مسئله را براساس آن حل می‌کنیم.»
- برپایی نمایشگاه در کرواسی
محمدی یکتا درباره تجربه برپایی نمایشگاه خوشنویسی در کشور کرواسی می‌گوید: «شروع کارم در فرهنگسرای قیطریه بودم. از همانجا برای برپایی نمایشگاه در کرواسی رفتم. ۱۰ سال هم در فرهنگسرای ابن‌سینا مشغول بودم. در کشور خارجی مخاطب چیزی از نوشته و خط ما دریافت نمی‌کند اما گرافیک خط ما برای آنها جذاب است. به نظر من حتی اگر در روزمره چیزی نمی‌نویسیم، برای زیباسازی وجودمان خوشنویسی را یاد بگیریم.»
- آموزش در کلاس آنلاین
او خوشنویسی با مداد و بعد خودکار را برای بزرگسالان ۳ تا ۶ ماهه و به دانش‌آموزان ۳ تا ۹ ماهه آموزش می‌دهد. در روزهای کرونا، تجربه کلاس آنلاین هم دارد: «در آموزش آنلاین خیلی پیشرفت چشمگیری محقق نمی‌شود. ولی با توجه به شرایطی که پیش آمد، با شرایط همسو شدیم. ۶۰ هنرجو داشتم که با آموزش آنلاین در همان سطح تمرین می‌کردیم تا عقب‌گرد نکنیم. ما مثل یک اعضای خانواده هستیم و با هم دوست هستیم.»
- پیشنهاد خانم خوشنویس برای گذراندن روزهای کرونا
«دوران کرونا بسیار سخت می‌گذرد. اما به لطف هنر نه حوصله‌مان سر می‌رود و نه احساس تنهایی می‌کنیم. صد موضوع و عنوان برای کار نقاشیخط در ذهنم دارم که فرصت نمی‌کنم. در روزهای کرونا کار همه ما بیشتر شده. تعداد هنرجو را باید در کلاس کم کنم و در نتیجه ساعت بیشتری وقت می‌گذارم. هنر سرمایه‌ای است که در دوران سالمندی فریادرس ماست. از همین ساعت هر رشته هنری را که دوست دارید دنبال کنید.»