همشهری آنلاین _ سارا جعفرزاده:کمتر کسی از اهالی محله است که این گرمابه را نشناسد. ساختمان قدیمی این گرمابه حدود ۹۰ سال قدمت دارد و اهالی به نوعی آن را شناسنامه محله بیسیم می‌دانند چراکه به گفته اکثر ساکنان محله، گرمابه بستان جزو نخستین ملک‌هایی بوده که در این محله ساخته شده است. اما با گذشت سالیان دراز همچنان در میان اهالی شهرت و پاخور دارد. در روزهای اخیر سری به خیابان ۱۷ شهریور در محدوده تیردوقلو زدیم و به سمت محله بیسیم یا همان طیب فعلی رفتیم تا از نزدیک با حال و هوای این گرمابه قدیمی که روزگاری برای خودش بروبیایی داشته بیشتر آشنا شویم. حمام بستان در خیابان شهید قاسم مهاجر، انتهای کوچه شهید توکلی‌زاده قرار دارد.
- سفر به روزگار گذشته
پیدا کردن حمام بستان اصلاً سخت نیست. از هر کسی که پرس‌وجو کنی نشانی گرمابه را می‌شناسد. از سه‌راه تیر دوقلو وارد خیابان شهید مهاجر شوی، باید به سمت محله بیسیم مسیر را ادامه دهی و بعد از گذشتن از چند کوچه وارد کوچه شهید توکلی‌زاده شوی. روی دیوارهای این کوچه نام گرمابه بستان دیده می‌شود که با رسم یک فلش هررهگذری را به سمت این گرمابه هدایت می‌کند. انتهای کوچه که برسی، سمت راست تابلوی گرمابه بستان قرار گرفته و زیر آن یک لنگ قرمز رنگ قرار داده شده است.
وارد گرمابه که بشوی بوی همان شامپوهای قدیمی تخم‌مرغی که در بسته‌بندی‌های سلفونی در حمام‌ها به فروش می‌رسید، مشام هر تازه واردی را پر می‌کند. کمدهای قدیمی به‌صورت ردیفی در گوشه‌ای قرار گرفته‌اند و نور خورشید از سقف بلند و شیشه‌ای به داخل سالن می‌تابد و فضای زیبایی را به وجود آورده است. محمد رضایی از قدیمی‌های محله که از مشتری‌های این حمام قدیمی است می‌گوید: بیش از ده حمام در حال حاضر در این سالن فعال است و حمام‌ها بدون هیچ تغییری به‌صورت همان سکوهای قدیمی باقی مانده‌اند.» درون حمام تشت‌های کوچک فلزی قرار دارد که برای پرکردن آب از استفاده می‌شود. در این حمام حتی کاشیکاری دیوارها هم تغییری نکرده است.
- حاج عباس مالک حمام بستان بود
ملک گرمابه بستان از همان ابتدا کاربری حمام داشته و در طول این سال‌ها هیچ صنف دیگری در آن فعال نشده است. صاحب این ملک در قید حیات نیست. «بشیر مرتضوی» یکی از اهالی قدیمی محله بیسیم در این‌باره می‌گوید: «تمام کودکی خود را در کوچه حمام گذراندم. اهالی آن زمان به کوچه‌ای که حمام در آن قرار داشت کوچه حمام می‌گفتند و با توجه به اینکه کوچه حمام یک کوچه باریک بود و کوچه‌های بن‌بست بسیاری در همین کوچه قرار داشت، جان می‌داد برایم قایم باشک بازی. مالک این حمام «حاج عباس مرادی» بود. او یکی از حمام‌داران بزرگ تهران بود و در نقاط مختلف تهران حدود ۵ حمام داشت و وضع و روزگار خوبی هم داشت. از زمین ملک ابتدای کوچه در سمت راست تا خود حمام تمام زمین‌ها و ملک‌های ساخته شده متعلق به او است.
پدرم از خاطراتش در مورد حاج عباس می‌گفت: او مرد بسیار خوشنامی بوده و همیشه هوای اهالی محله را داشته است. حالا چند سالی است که حاج عباس به رحمت خدا رفته و دیگر در قید حیات نیست. در حال حاضر هم مالک اصلی گرمابه ورثه او هستند. کارگر خانه زادی به نام عباس هم داشتند که همچنان او این حمام را اداره می‌کند.»
- قنات جاری در کوچه
قناتی از زیر محله بیسیم و زیر کوچه حمام رد می‌شد که باعث شده بود حدود ۶۰ سال پیش ملکی که ابتدای کوچه حمام قرار دارد نشست کند و بخشی از ملک تخریب شود. همین موضوع باعث شده بود ترس به جان اهالی بیفتد که نکند خانه آنها هم تخریب شود. تا قبل از این اتفاق، کوچه حمام به دلیل وجود حمام یکی از بهترین وآبادترین کوچه‌های محله بیسیم بوده است. بنا به گفته اهالی، بعد از تخریب ملک ابتدای کوچه حمام، حدود ۵۰ کامیون بتن در این قنات ریختند تا توانستند آن را پر کنند چون امکان داشت تمام خانه‌های کوچه به‌ویژه حمام بستان هم تخریب شود. در این میان برخی از اهالی از این کوچه رفتند و در اطراف شوش و میدان خراسان ساکن شدند. همین موضوع باعث شد از آن زمان به بعد کوچه حمام کمی خلوت‌تر شود. امروزه هم بیشتر تردد افراد در این کوچه به دلیل حمام بستان صورت می‌گیرد.
- تهرانی‌ها، نخستین سکنه کوچه حمام
ساکنان اولیه کوچه حمام، تهرانی‌های اصیل بودند. البته دیگر خبری از اهالی قدیمی نیست؛ یا به خارج از کشور رفته‌اند و مقیم شدند یا نقاط شمالی شهر را برای سکونت انتخاب کرده‌اند. «شاهین امیرزاده» یکی از ساکنان کوچه حمام در خصوص اهالی قدیمی می‌گوید: «محله بیسیم دیگر حال و هوای قدیم را ندارد. بیشتر بچه‌های محله مقیم خارج از کشور شدند. خاطرم هست نخستین ساکنان کوچه اکثراً تهرانی‌های اصیل از جمله اهالی شوش و میدان خراسان بودند و بعدها آذری‌ها و شمالی‌ها هم به جمعیت این کوچه اضافه شدند. از سال ۶۳ به بعد افراد از نقاط مختلف کشور برای کار و زندگی به محله بیسیم آمدند که باعث شد محله شلوغ‌تر از قبل شود. اما امروزه بیشتر شاهد حضور کردها در این کوچه هستیم که به‌صورت طایفه‌ای در اینجا ساکن هستند. تنها بازماندگان قدیمی این کوچه به‌صورت انگشت‌شمار در این کوچه ساکن هستند.»
- قدیمی‌ها مشتری پر و پا قرص حمام
یکی از ویژگی‌های بارز حمام بستان این است که ساختمان این حمام حدود ۹۰ سال قدمت دارد و با این وجود همچنان پابرجاست و پذیرای مشتریان است. «هوشنگ میرزایی» یکی دیگر از اهالی قدیمی محله بیسیم در خصوص این حمام قدیمی می‌گوید: «تمام روزگار جوانی اهالی در کوچه این حمام رقم خورده است تا صحبت از عروسی و مهمانی می‌شد همه برای استحمام به حمام بستان می‌رفتند و چون مساحت بزرگی داشت‌گاه افراد خانوادگی به قسمت‌های عمومی حمام مراجعه می‌کردند. درست است که این حمام مانند گذشته مشتریان زیادی ندارد اما هویت این محله است و هنوز هم اهالی قدیمی وقتی حال و هوای گذشته به سرشان می‌زند به این حمام می‌روند و مشتری پر و پا قرص این حمام هستند. بنای حمام به‌صورت یک طبقه است و دو تا دور آن را پنجره فراگرفته که بچه‌ها حین استحمام از همین پنجره‌ها بیرون را نگاه می‌کردند که برای خودش شور و حال خاصی داشت.»
- آینده نامعلوم حمام بستان
بیشتر اهالی کوچه حمام از اینکه قرار است حمام بستان به فضای سبز تبدیل شود صحبت می‌کنند. این درحالی است که ورثه حمام می‌خواهند حمام را تخریب و کاربری آن را مسکونی کنند. «رسول حاجی پور» یکی از کاسبان قدیمی محله در این‌باره می‌گوید: «در کشورهای خارجی اگر بنای قدیمی در جایی وجود داشته باشد آن را بازسازی و حفظ می‌کنند اما در کشور ما بناهای ارزشمند را تبدیل به آسمان خراش‌های چندین طبقه می‌کنند که موضوع دلگیری است. اگر این ملک تخریب و به فضای سبز تبدیل شود یا مالکش آن را به‌صورت مسکونی درآورد، دیگر نامی از کوچه حمام باقی نمی‌ماند این حمام هویت یک محله را تشکیل می‌دهد.»