همشهری آنلاین _ سحر جعفریان: نمادی که این روزها پا به ۵۰ سالگی خود گذاشته و هنوز هم میراث ملموس و غیرملموس بسیاری در سایه بلند آن حیات دارند. یکی از این میراث خاطره‌انگیز، پیشه عکاسی با دوربین‌های آنالوگ و فوری است که از دیرباز تصویر گردشگران بسیاری را در کناراین نماد تاریخی ثبت کرده‌اند. عکاسانی که از همان سال‌های تأسیس برج، اطراف میدان می‌ایستادند و به دنبال مشتری‌های خاطره باز چشم می‌چرخاندند. تولد ۵۰ سالگی برج آزادی بهانه خوبی است تا ضمن گفت‌وگو با تعدادی از عکاسان قدیمی آن، سری هم به نمایشگاه عکس «قاب‌های آزادی» برج بزنیم و تاریخ و خاطره را با هم بررسی کنیم.
باد پاییزی می‌وزد و آفتابی کم جان می‌تابد. فواره آبنماهای میدان آزادی بعد از سال‌ها، تعمیر شده‌اند و حالا صدای سقوط آب از اوج فواره‌ها به گوش می‌رسد. باغبان‌ها در ۴ طرف میدان به فضاهای سبز رسیدگی می‌کنند و عابرانی هم گهگاه، از کناره‌ها عبور می‌کنند. عکاسان برج با آن کلاه‌های حصیری لبه‌دار و پلاکارت‌هایی در سایز A۴ (نمونه کار) تقریباً همه جای میدان دیده می‌شوند. تعدادشان قابل توجه است. بعضی هاشان به چانه زدنی بر سر قیمت عکس با مشتری‌ها سرگرم هستند و برخی دیگر منتظر نشسته‌اند تا مشتری که اغلب زوج‌های جوان و سربازان از دیگر شهرها هستند، سراغشان بیایند. «حسن آقا» یکی از همین عکاسان است که ۲۸ سال، پای برج آزادی عکاسی می‌کند. خاطره‌های بسیار دارد و تصویر آدم‌های زیادی را با دوربین پلوراید به عکس تبدیل کرده است. حسن آقا می‌گوید: «آن سال‌هایی که برج تأسیس شده بوده از نظر بزرگی و بلندمرتبگی برای گردشگران بسیار جذاب بود.
برای همین هر کسی گذرش به این حوالی می‌رسید، بدون عکس یادگاری برداشتن، نمی‌رفت. عکس‌های فوری قیمت‌شان ۳ تومان بود. روزگار که گذشت، برج‌ها و بلندمرتبه‌های دیگری در شهر قد برافراشت که برج آزادی در برابر آنها، کم اتفاع به نظر می‌رسید. اما آنچه که هنوز هم گردشگران را به عکس برداشتن در کنار این برج وامی داشت، قدمت، زیبایی و با هویت بودن آن بود.»
- پیشه وری پیشینی که اهمیت‌بخشی می‌خواهد
«حسین آقا» هم از دیگر عکاسان برج آزادی است. حدود ۵۰ سال می‌شود که کسب و کارش، همین عکاسی در پای برج آزادی است. لنز دوربین دیجیتالش را با دستمالی مخصوص تمیز می‌کند. او می‌گوید: «شغل ما شاید در نگاه اول، سخت یا خاص به نظر نرسد. به‌ویژه با ظهور دوربین‌های فوق حرفه‌ای و گوشی‌های هوشمندی که همه را به نوعی عکاس می‌کند اما به نظرم جزو مشاغل قدیمی است که باید جایی ثبت شود. ثبت از آن جهت که خاطره‌های این برج تاریخی برای آیندگان محفوظ ماند. البته گاهی بعضی از مدیران فرهنگی از ما تقدیر کرده‌اند که همین موضوع باعث شد به‌رغم کسادی اوضاع و بی‌رونق شدن این کسب و کار، هنوز هم به آن امیدوار باشیم و ادامه دهیم.» وسایلش را به یکی از همکارانش می‌سپارد تا برود آن سوی میدان آزادی جایی که لابراتوری قرار دارد برای چاپ آخرین عکسی که از یکی از مشتری‌ها برداشته است. حسین آقا، آخرین جمله‌اش را این‌طور بیان می‌کند و می‌رود. او می‌گوید: «اگر به کار ما نگاه متفاوتی شود مطمئن باشید گردشگری این محدوده از رکورد خارج می‌شود.»
- شهروندان، دوستشان دارند
عکاسان میدان و برج آزادی را دیگر همه کاسبان و اهالی بومی می‌شناسند حتی «احمد مرکبی» که راننده تاکسی خط میدان امام حسین(ع) _ میدان آزادی است. او می‌گوید: «تا همین ۱۰ سال پیش ساکن محله مهرآباد بودم. قبل از اینکه که راننده تاکسی شوم، من هم یک دوربین عکاسی فوری تهیه کردم و رفتم پای برج آزادی برای عکاسی از گردشگران. ۲ سال کارم همین بود. دوست‌های خوبی در این مدت پیدا کردم که اتفاقاً یکی از آنها باعث شد تا بعدها راننده تاکسی شوم.» «محمد ده کردآبادی» هم از کاسبان محله استادمعین است که می‌گوید: «عکاسان قدیمی برج آزادی برای خودشان یک کتاب تاریخ هستند. خاطره‌هایی دارند که اگر گوش شنوا شویم برایشان، می‌توان ساعت‌ها سرگرم بود. یادم هست حدود ۴۰ سال پیش که آمدم تهران، نخستین‌کاری که کردم، عکس گرفتن با برج آزادی بود که البته عکاسش به رحمت خدا رفته است.»
«منیژه اکبری» هنرجویی است که برای گذران دوره‌های هنری به مجموعه ایران‌سرا حوالی میدان آزادی رفت‌وآمد می‌کند. اکبری می‌گوید: «برج آزادی ۵۰ ساله می‌شود اما کسی حواسش به عمری که این عکاسان پای برج گذراندن نیست. شغل آنها ارزش هویتی دارد. بارها دیده‌ام که چطور خاطرات برج و رویدادهای مرتبط با آن را برای شهروندان و گردشگران تعریف می‌کنند. هوا اگر مساعد و شرایط جور باشد اینجا گعده‌نشینی‌های خاطره‌انگیزی بین عکاسان و بومی محله برگزار می‌شود.» «علی تبسم» یکی از گردشگرانی است که همراه خانواده راهی میدان آزادی شده است تا این نماد فاخر را از نزدیک بازدید کند. او می‌گوید: «قدرتی که عکس در روایتگری دارد، هزار کتاب ندارد. واقعیت این است، عکسی هم که عکاسان اینجا می‌گیرند شاید ساده و معمولی باشد اما دلچسب است.»
- جالی خالی ما در نمایشگاه‌ها
بنرهای اطلاع‌رسانی نمایشگاه عکسِ «قاب‌های آزادی»، ورودی درب شرقی برج آزادی دیده می‌شود. یکی از عکاسان که تمایل چندانی به صحبت ندارد به بنر نمایشگاه اشاره می‌کند و می‌گوید: «جای ما عکاسان در این نمایشگاه خالی است. چه کسی بهتر از ما می‌تواند قاب‌های زیبایی در طول سال‌ها از برج آزادی ثبت کرده باشد؟ این نمایشگاه می‌توانست با هنر و تجربه ما بازخورد بیشتری داشته باشد.» جمله آخرش را تمام نکرده، روی برمی‌گرداند و می‌رود سراغ چای فروش میدان آزادی که گاهی ساندویچ‌های خانگی برای فروش در بساطش پیدا می‌شود. تعدادی از بازدیدکنندگان و گردشگران، با هدایت همان بنرهای اطلاع‌رسانی، راهی طبقه همکف برج آزادی می‌شوند. بعد از سالن موزه تخصصی دوربین‌های عکاسی، سالن نمایشگاه که تابلوهای بزرگ و کوچک مختلفی در کنج و زاویه‌های آن، نصب شده، نمایان می‌شود.
تابلوهایی که موضوع اصلی آنها، برج آزادی در نماهای گوناگون است. یکی از بازدیدکنندگان مقابل تابلویی توقف می‌کند و می‌گوید: «برج آزادی هم تاریخی است و هم خاطرانگیز برای نسل ما که حتماً توی آلبوم خانوادگی‌هایمان یکی، دو تا عکس یادگاری در کنار برج وجود دارد. فقط افسوس که این برج با این همه کاربری، جایگاه واقعی خود را در شهر به دست نیاورده است. به نظرم برگزاری نمایشگاه‌ها و مسابقاتی این چنین می‌تواند تا حدود زیادی توجه اذهان را به سوی این نماد فاخر جلب کند.» گردشگر دیگری می‌گوید: «عکاسانی که اطراف برج عکاسی می‌کنند هم سوژه خوبی برای این نمایشگاه هستند و هم شرکت‌کنندگان باتجربه‌ای که کاش می‌شد برای آنها هم نمایشگاهی‌ترتیب داد. حتماً در بین عکس‌هایشان، تصاویر دیدنی و ماندگاری وجود دارد که برای همه ما جذاب است؛ نمایشگاهی با عنوان «عکاسان برج آزادی» که تاکنون برگزار نشده است.»
- شناسایی و توسعه ظرفیت‌های برج آزادی ضروری است
روز «تهران» و پنجاهمین سالگرد گشایش برج آزادی، بهانه‌ای برای برگزاری جشنواره عکس با عنوان «قاب‌های آزادی» شد. «علیرضا خامسیان»، معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۹ در این ارتباط می‌گوید: «این نمایشگاه ثمره مسابقه عکس با همین عنوان در آغاز سال ۱۴۰۰ است که، ۱۰۵ عکاس و هنرمند با ارسال بیش از ۳۵۰ اثر تصویری در آن شرکت کردند. از این تعداد آثار، بنا به رأی هیئت داوران، ۷۰ قطعه عکس از ۴۷ عکاس و هنرمند به بخش نهایی راه یافتند.» خامسیان می‌افزاید: «از میان آثار راه یافته به بخش نهایی، ۳ اثر برگزیده شد و طی مراسمی از صاحبان آنها تقدیر نیز به عمل ماند. برگزاری نمایشگاه قاب‌های آزادی، در حاشیه جشنواره صورت گرفت تا بازدیدکنندگان از بخش‌های مختلف برج، فرصت بهره‌مندی از این رویداد فرهنگی و هنری را داشته باشند.» معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ضمن تأکید بر ضرورت توسعه ظرفیت‌های اجتماعی برج آزادی می‌گوید: «ظرفیت‌های برج آزادی اگر به‌طور کامل و جامع، شناسایی شود می‌توان از آن در جهت افزایش رضایتمندی شهروندان و رونق محلی، بهره‌مند شد.»