همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی: در خانه‌ای در محله سادات، فرزندی‌زاده شد که فخر ایران زمین بود. «حسین کریمان» محقق و پژوهشگری که در فرهنگ و ادب، ید طولایی داشت، در عمر ۸۰ ساله خود کتاب‌هایی درباره تاریخ تهران و شمیران نوشت. معروف‌ترین آن «قصران» کتابی ۲ جلدی است. این کتاب پس از سال‌ها تحقیق میدانی و پژوهش درباره تاریخ قصران شمیرانات نوشته شد و هنوز هم به‌عنوان مرجع محققان و علاقه‌مندان شناخته می‌شود.
کریمان، استاد دانشگاه، نویسنده، پژوهشگر و از برجسته‌ترین محققان تاریخ و جغرافیای تاریخی تهران، ری و شمیرانات است. برای گذراندن دوره‌های ابتدایی و متوسطه راهی مدارس تهران شد و تحصیلات خود را در دانشگاه تهران در رشته زبان و ادبیات فارسی ادامه داد. همزمان تدریس در مدارس تهران از جمله مدارس حافظ، منوچهری، ایمان و اتحاد را هم آغاز کرد. «علی میرانصاری» کارشناس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره دوران تدریس دکتر کریمان این‌طور می‌گوید: «ایشان در پاییز ۱۳۲۴ یعنی ۲ سال بعد از تدریس در مدارس تهران، محل خدمت خود را از تهران به قم تغییر داد و در دبیرستان حکیم نظامی که سال ۱۳۱۷ تأسیس شده بود، مشغول به تدریس ادبیات فارسی، عربی و جغرافیا شد.
در این زمان، بسیاری از استادان مجرب در این دبیرستان حضور داشتند و آنجا را به یکی از قطب‌های علمی شهر قم تبدیل کرده بودند؛ استادانی مانند محمدامین ریاحی، امیرحسن یزدگردی، محمدحسین بهشتی، مظاهر مصفا و علی‌اصغر فقیهی. اقامت در قم سبب شد کریمان به این فکر بیفتد که از حوزه علمیه این شهر، نهایت استفاده را ببرد. در جلسه درس کسانی مانند آیات عظام بروجردی، سید محمد کوه‌کمره‌ای (حجت)، صدر، خوانساری، شریعتمدار استرآبادی و محمدصادق نصیری سرابی حضور یافت و از محضر ایشان بهره‌برد.» کریمان نقشه جامع قم را خرداد سال ۱۳۲۸ تهیه کرد که قدم به قدم محله‌های این شهر را زیر پا گذاشت و این نقشه را دستمایه کتابی به نام «جغرافیای شهرستان قم» کرد. اصل این نقشه در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نگهداری می‌شود.
کریمان، استاد دانشگاه، نویسنده، پژوهشگر و از برجسته‌ترین محققان تاریخ و جغرافیای تاریخی تهران، ری و شمیرانات است. برای گذراندن دوره‌های ابتدایی و متوسطه راهی مدارس تهران شد و تحصیلات خود را در دانشگاه تهران در رشته زبان و ادبیات فارسی ادامه داد. همزمان تدریس در مدارس تهران از جمله مدارس حافظ، منوچهری، ایمان و اتحاد را هم آغاز کرد. «علی میرانصاری» کارشناس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره دوران تدریس دکتر کریمان این‌طور می‌گوید: «ایشان در پاییز ۱۳۲۴ یعنی ۲ سال بعد از تدریس در مدارس تهران، محل خدمت خود را از تهران به قم تغییر داد و در دبیرستان حکیم نظامی که سال ۱۳۱۷ تأسیس شده بود، مشغول به تدریس ادبیات فارسی، عربی و جغرافیا شد.
در این زمان، بسیاری از استادان مجرب در این دبیرستان حضور داشتند و آنجا را به یکی از قطب‌های علمی شهر قم تبدیل کرده بودند؛ استادانی مانند محمدامین ریاحی، امیرحسن یزدگردی، محمدحسین بهشتی، مظاهر مصفا و علی‌اصغر فقیهی. اقامت در قم سبب شد کریمان به این فکر بیفتد که از حوزه علمیه این شهر، نهایت استفاده را ببرد. در جلسه درس کسانی مانند آیات عظام بروجردی، سید محمد کوه‌کمره‌ای (حجت)، صدر، خوانساری، شریعتمدار استرآبادی و محمدصادق نصیری سرابی حضور یافت و از محضر ایشان بهره‌برد.» کریمان نقشه جامع قم را خرداد سال ۱۳۲۸ تهیه کرد که قدم به قدم محله‌های این شهر را زیر پا گذاشت و این نقشه را دستمایه کتابی به نام «جغرافیای شهرستان قم» کرد. اصل این نقشه در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نگهداری می‌شود.
- استاد ادبیات دانشگاه‌های تهران و شهید بهشتی
زندگی پرافتخار کریمان سال ۱۳۲۹ با پذیرفته شدن در دوره دکترای ادبیات فارسی دانشگاه تهران در تهران ادامه یافت. در آن زمان از محضر چهره‌های درخشان ادب فارسی مانند ملک‌الشعرا بهار، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی، محمدتقی مدرس‌رضوی، عبدالعظیم قریب، فاضل تونی، لطفعلی صورتگر، سعید نفیسی بهره‌برد.
میرانصاری ادامه می‌دهد: «عنوان رساله دکتری حسین کریمان شیخ طبرسی و تفسیر مجمع البیان بود که به راهنمایی علی‌اصغر حکمت صورت گرفت.» کریمان پس از فراغت از تحصیل، تدریس دانشگاهی خود را از دانشگاه تهران آغاز کرد و در ادامه به استخدام دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق) درآمد. پس از ۴۵ سال تدریس در مقاطع مختلف تحصیلی (از ابتدایی تا دانشگاهی) بازنشسته شد. کریمان سرانجام پس از یک دوره بیماری طولانی در تهران درگذشت و در قبرستان وادی‌السلام قم به خاک سپرده شد.
- پژوهش در جغرافیای تاریخی تهران، ری و شمیرانات
میرانصاری تحقیق و تألیفات دکتر کریمان را در ۳ دسته تصحیح، مقالات دایره‌المعارف تشیع و آثار مستقل تقسیم‌بندی می‌کند: «اگرچه کریمان، خود به‌طور مستقل هیچ یک از متون زبان فارسی تصحیح نکرد ولی به مدت ۱۲ سال کنار بدیع‌الزمان فروزانفر در تصحیح یکی از مهم‌ترین متون کلاسیک زبان فارسی یعنی کلیات شمس حضور داشت. فروزانفر سال ۱۳۳۴ در آغاز تصحیح کلیات شمس از همکاری امیرحسن یزدگردی برخوردار بود. یزدگردی که همکار کریمان در مدرسه حکیم نظامی قم و همدوره او در دوره دکترای دانشگاه تهران بود، او را به فروزانفر معرفی کرد و به این‌ترتیب، پایه یک همکاری ۱۲ ساله بین آنها ریخته شد که تا سال ۱۳۴۶ یعنی تا پایان تصحیح متن کلیات شمس و تنظیم فهرست‌های آن ادامه یافت.»
او کتاب‌های تاریخ تهران را در دسته آثار مستقل کریمان این‌طور عنوان می‌کند: «این آثار که در ۲ قالب کتاب و مقاله جا می‌گیرند و بیشتر آنها منتشر شده‌اند، با ۳ موضوع مرتبط هستند. رجال و تاریخ شیعی، ادب فارسی و جغرافیا. جغرافیا با رویکرد به جغرافیای تاریخی در حوزه تهران، ری و شمیرانات و جغرافیای اساطیری شاهنامه. آثار کریمان در حوزه جغرافیا (تاریخی و اساطیری) مشتمل بر ۷ کتاب و بیش از ۴۰ مقاله است که عمده آنها چاپ و منتشر شده‌اند. آثاری مانند ری باستان، برخی از آثار برجا مانده از ری قدیم، تهران در گذشته و حال و قصران. از میان این آثار کتاب قصران (کوهسران) به‌طور مستقیم به جغرافیای تاریخی منطقه وسیعی از جمله شمیران مربوط می‌شود.»
از آثار کریمان می‌توان از طبرسی و مجمع البیان در ۲ جلد، قم را بشناسید، ری باستان در ۲ جلد، آثار بازمانده از ری قدیم، قصران در ۲ جلد، تهران در گذشته و حال، سیره و قیام زید بن علی، فرهنگ‌نویسی در ایران، جغرافیای دره رودبار، پژوهشی در شاهنامه فردوسی، کمک در تصحیح دیوان شمس با استاد فروزانفر و همکاری دکتر امیرحسن یزدگرد، همکاری در تألیف دایره‌المعارف تشیع و بیش از ۸۰ مقاله و رساله در موضوعات دینی و علمی و ادبی و تاریخی را نام برد. او کتابخانه خود را وقف دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه شهید بهشتی کرد. در سال ۱۳۷۳ از سوی دانشگاه، یادنامه‌ای از دکتر کریمان با عنوان «نامه کریمان» چاپ شد.
- خانه موزه کریمان در روستای آهار
خانه موزه کریمان در محله سادات روستای آهار، همان خانه اجدادی حسین کریمان هست. خشت‌ها و آجرهای خانه، قدمت صد ساله این بنا را به رخ می‌کشند، خانه دکتر کریمان ۵ سال پیش به جرگه خانه موزه‌های تهران پیوست تا هم مرکزی باشد برای حفظ و نگهداری آثار و لوازم دکتر کریمان و هم‌محلی برای یک بازدید خاطره انگیز. البته پیش از اینکه خانه دکتر کریمان به‌عنوان خانه موزه معرفی شود توسط اقوام و آشنایان مورد بازدید قرار می‌گرفت.
از زمان افتتاح رسمی این خانه موزه خصوصی، هر علاقه‌مندی با هماهنگی قبلی می‌تواند از این خانه بازدید کند. دریکی از اتاق‌های این خانه، تصاویر و عکس‌های کوچک و بزرگ استاد در مراسم و مناسبت‌های مختلف به چشم می‌خورد. در این اتاق تعدادی از تابلوهای خوشنویسی مرحوم کریمان، دستنوشته‌ها، نقشه‌های جغرافیایی و آثار پژوهشی او نگهداری می‌شود. حیاط خانه‌موزه زیبا، سرسبز و پر ازدار و درخت است و تماشای آن از بهارخواب مرتفع خانه لذت‌بخش است.
طبقه پایین خانه‌موزه به آپارتمان‌ها و سوئیت‌های نقلی تبدیل شده که معماری سنتی دارد و برای سکونت موقت و تابستانی اعضای خانواده فراهم شده است. بخشی از حیاط که در گذشته مطبخ و انبار مواد غذایی بود با بنایی مختصر و استفاده از تزیینات سنتی به سالن دنج و کوچکی برای برگزاری مراسم هنری و فرهنگی تبدیل شده است.
- مردم‌شناسی قصران
به باور کریمان، قصران دارای محدوده‌ای با این مشخصات بوده است: از جنوب به کوه بی‌بی شهربانو، از شرق به کوه دماوند، از شمال به نور مازندران و از غرب به دره کرج. کتاب قصران در ۲ جلد و ۳ باب نوشته شده. باب اول شامل ۴ فصل است و موضوعاتی شامل تاریخچه، حدود، ویژگی‌های جغرافیایی، آثار تاریخی، آبادی‌ها و رجال قصران را دربردارد.
باب دوم در ۲ فصل فراهم آمده است و مشتمل بر چنین مباحثی است: دین، مذهب و زیارتگاه‌های قصران. باب سوم در ۲ فصل است و مربوط به گویش، ضرب‌المثل‌ها و مردم‌شناسی قصران می‌شود. گرچه امروزه از استاد کریمان بیشتر به‌عنوان ادیب و شهرشناس یاد می‌شود، اما استاد همچنین از هنرمندان توانمند عرصه شعر و شاعری، خط و نقاشی بود و در بازدید از خانه موزه کریمان می‌توان این آثار ارزشمند را تماشا کرد. دکتر کریمان در عرصه خط و خوشنویسی نیز از توانایی بالایی برخوردار بود و اوقات زیادی را به این هنر می‌پرداخت. به گفته «ویدا کریمان» دختر کوچک خانواده، علاوه بر اشعاری که به خط خوش به تحریر درمی آورد، نکات پندآموزی را به‌طور جداگانه برای فرزندان می‌نوشت و در اتاق‌هایمان به یادگار می‌گذاشت.